Najważniejszy twórca Awangardy Krakowskiej postulował nowy typ wiersza i nową tematykę. Teraz miasto, cywilizacja mają być tematem poezji. Kluczem jej – metafora, kondensacja słów. Poeta jest rzemieślnikiem, pracuje w materiale słowa.
Tytuły tomików wierszy Przybosia to: Śruby, Oburącz, Z ponad, W głąb las, Równanie serca. Widać tu wyraźnie realizację hasła 3 x M i nawiązanie do techniki i cywilizacji. Z biegiem czasu Przyboś zaczął podejmować stare, tradycyjne motywy, takie jak uczucia, pejzaże, sztuka – lecz ubierał je w specyficzną, nowoczesną formę wiersza.
- Postulaty
- 3 x M (miasto, masa, maszyna)
- kult metafory – kondensacja znaczeń w wersach
- „precz z watą słów”, „jak najmniej słów”
- wiersz – „układ rozkwitania”
.
Cechy wiersza uznane przez Przybosia za istotę techniki poetyckiej
- Metafora i skrót (zobrazować sytuację przez maksymalne zagęszczenie przenośni).
- Kondensacja znaczeń (jeden wyraz może budzić kilka potrzebnych skojarzeń).
- Elipsa (opuszczenie ogniw w zdaniu – tak, że zrozumiałe jest dopiero w kontekście).
- Dynamizacja (poezja nie kopiuje natury, lecz wprawia w ruch i formuje ją na nowo).
Przykład – utwór Z Tatr
Przyboś zawarł w poezji rzeczywiste wydarzenie – śmierć taterniczki, która spadła w przepaść w Zamarłej Turni. Aby tego dokonać, włożył w swoją poetycką pracę wiele wysiłku – ujął całe wydarzenie, odczucia bohaterki i swoje własne w przemyślany splot słów i obrazów poetyckich.
- Początek – opis miejsca wypadku
Kamieniuje tę przestrzeń niewybuchły huk skał
Jest to cisza o wielkiej możliwości huku – w każdej chwili może wybuchnąć siłą spadających kamieni. Ten „potencjał głosu” potęguje samą ciszę zawisłą w przestrzeni.
To – wrzask wody obdzieranej siklawą z łożyska
To dla kontrastu opis hałasu, jaki stwarza wodospad. Lecz mamy do czynienia z ujęciem wizualnym i akustycznym – woda wrzeszczy jak ktoś obdzierany ze skóry – co daje efekt grozy i cierpienia.
- Dalszy ciąg – opis wspomnianej tragedii
gwałtownym uderzeniem serca powalony szczyt
Jesteśmy świadkami lęku – łomotu serca, który musiał zawładnąć taterniczką, gdy szczyt się oberwał… Lecz Przyboś dokonuje odwrócenia, by ukazać siłę tego łomotu – to uderzenie serca zdolne było powalić skałę. Odwrócenia dokonuje dalej: „jak lekko turnię zawisłą na rękach utrzymać”
Tak jakby zawieszona bohaterka na wzór Atlasa utrzymywała ziemię w swoich rękach.
w oczach przewraca się obnażona ziemia
do góry dnem krajobrazu niebo strącając w przepaść
Widz takiej perspektywy gubi się – co właściwie spada, a co jest nieruchome? Z perspektywy taterniczki: oto nagle ziemia jest nad głową, a niebo ucieka – tak w chwili śmierci musiał ukazać się jej świat. Nie do uwierzenia jest własna śmierć – a groza sytuacji jest na miarę katastroficznego strącenia nieba w przepaść.
- I na koniec przykład mistrzowskiej kondensacji znaczeń:
Tak cicho
w zatrzaśniętej pięści pochować Zamarłą
Kto kogo pochował? Zamarła Turnia taterniczkę czy bohaterka zamknęła w swoich dłoniach kawałek skały Zamarłej Turni? I to, i to jest prawdą.
Zobacz:
Wymień najważniejsze ugrupowania poetyckie XX-lecia międzywojennego.