Czas rewolucji i wynalazków. Epoka ogromnych kontrastów. W literaturze i sztuce – wiele różnych kierunków artystycznych (od skrajnej awangardy do tradycji!), ciekawych dzieł, wybitnych twórców. To czas jazzu, radia i kina, królami masowej wyobraźni stają się Charlie Chaplin czy Rudolf Valentino. W Stanach – czasy prohibicji i sławnych gangsterów, takich jak Al Capone. Król Anglii abdykuje, by ożenić się ze swoją ukochaną – amerykańską rozwódką Wallis Simpson. Świat „zmaleje” – coraz powszechniejsze staną się dopiero co skonstruowane samochody i samoloty, telegraf Morse’a i telefon. W dwudziestoleciu międzywojennym pojawią się telewizja, magnetofon i antybiotyki, ale też wiele milionów ludzi umrze z głodu w bolszewickiej Rosji. To okres bardzo silnie związany z polityką: z jednej strony groza dopiero co zakończonej I wojny światowej, z drugiej – cień II wojny, która lada moment wybuchnie.
Ważne wydarzenia w Polsce
- 11 XI 1918 – odzyskanie niepodległości po 123 latach niewoli; główna przyczyna tego, że początek XX-lecia jest u nas wolny od katastrofizmu, a łączy się z nadzieją i optymizmem
- 1920 – wojna polsko-bolszewicka; konieczność obrony dopiero co odzyskanej wolności; 12-15 sierpnia – tzw. cud nad Wisłą (zwycięska bitwa o Warszawę); plebiscyty na Warmii i Mazurach, II powstanie śląskie
- 1922 – rozpoczęcie budowy Gdyni; zamach na prezydenta Gabriela Narutowicza
- 1926 – zamach majowy, przejęcie władzy przez Józefa Piłsudskiego
- 1930 – uwięzienie posłów opozycji w twierdzy w Brześciu
- 1935 – nowa konstytucja, tzw. kwietniowa; śmierć Piłsudskiego
- 1938 – zajęcie przez polskie wojsko Zaolzia
- 1939 – podpisanie układu o wzajemnej pomocy z Wielką Brytanią; agresja na Polskę Niemiec (1 IX) i Związku Radzieckiego (17 IX)
Ramy czasowe
Na pierwszy rzut oka oczywiste i wyznaczane przez istotne wydarzenia polityczne – od 1918 (koniec I wojny światowej) do 1939 (początek II wojny światowej). Są jednak dyskusje: niektórzy widzą rozpoczęcie epoki w roku 1919, inni są zdania, że należałoby mówić o trzydziestoleciu – początek to 1914, a zakończenia okresu należałoby szukać dopiero w 1944 (np. Anna Nasiłowska).
Osiągnięcia naukowe, które zmieniły świat
Rozbicie atomu – E. Rutherford (1919), teoria budowy atomu N. Bohra (1922) – odkrycie promieniotwórczości zainspirowało do nowych badań i oto w ich rezultacie podważone zostało potoczne rozumienie materii. Atomy wcale nie są cząstkami jakiejś twardej substancji (to jeszcze można byłoby sobie wyobrazić), ale pewnego rodzaju skupiskami energii.
Teoria względności Alberta Einsteina, podważająca ludzką pewność w odniesieniu do czasu i przestrzeni, które dla Einsteina są właśnie względne (tj. zależą od układu odniesienia).
Choć to wydaje się sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem, wydarzenia jednoczesne w jednym układzie, w innym mogą zachodzić w różnym czasie. Niezmienność czasu jest fikcją!
Od tej pory trudno uznać cokolwiek za stałe i pewne…
Albert Einstein
Ważne wydarzenia w historii świata
I wojna światowa (1914–1918)
Przyniosła wielkie zmiany na mapie Europy: odzyskała niepodległość Polska (11 XI 1918), w wyniku rozpadu Austro-Węgier powstały Węgry i Czechosłowacja. Następstwem wojny są też poważne zmiany w ludzkich postawach – rozwój katastrofizmu, przeświadczenie o kryzysie wartości humanistycznych (Zmierzch Zachodu Oswalda Spenglera, 1918).
Rewolucja październikowa (1917)
Wydarzenie o ogromnym znaczeniu, dowód na to, że można próbować przebudować świat od podstaw. Spowodowało wzrost nastrojów rewolucyjnych w innych krajach Europy i poważne obawy przed rozszerzeniem się rewolucji. Poza tym powstanie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich całkowicie zmieniło układ sił w Europie.
Rozwój faszyzmu
W 1922 r. władzę we Włoszech przejął po tzw. marszu na Rzym Benito Mussolini. W 1933 kanclerzem Niemiec został Adolf Hitler. Niemcy wystąpiły z Ligi Narodów, na mocy ustaw norymberskich Żydzi zostali pozbawieni praw politycznych (1935), potem nastąpiły „kryształowa noc” (pogrom Żydów w listopadzie 1938) i przyłączenie Austrii. Taki będzie początek systemów totalitarnych, które są uważane za największą grozę XX wieku.
Wielki kryzys (od 1929 do nawet 1935)
Rozpoczął go słynny krach na nowojorskiej giełdzie, w wyniku którego wielu ludzi zostało bankrutami. Później jednak trudności gospodarcze pojawiły się w innych krajach Europy, także w Polsce.
Człowiek w centrum zainteresowania
I połowa XX w. to okres gwałtownego wzrostu liczby ludzi (odkrycia medyczne bardzo zmniejszyły śmiertelność), rozwijają się miasta. Człowiek, któremu wydaje się, że uchronił się przed negatywnym wpływem przyrody, napotyka rywali w osobach innych ludzi. Kim jest człowiek? Co kryje się w ludzkiej psychice? Na to pytanie będą się starali odpowiedzieć filozofowie, ale też pisarze (duży rozwój literatury psychologicznej!). W tym właśnie czasie powstanie psychologia jako nauka.
Nie mamy żadnych narzędzi, by badać ludzki umysł, pozostaje nam jedynie dokładna obserwacja zachowania (ang. behaviour – zachowanie). Ta teoria, rozwinięta w Stanach Zjednoczonych przez Johna Watsona, miała u podstaw badania rosyjskiego fizjologa Iwana Pawłowa. Z tych wniosków skorzystała też literatura (zob. Stary człowiek i morze Ernesta Hemingwaya – ograniczenie opisu do czynności wykonywanych przez bohatera).
Psychoanaliza (freudyzm)
Badania austriackiego psychiatry Zygmunta Freuda doprowadziły go do wniosku, że psychika ludzka jest bardzo skomplikowana i kilkupoziomowa:
- sfera id (ono) – nieuświadomione popędy i instynkty wynikające z naszej biologiczności (istotny jest zwłaszcza popęd seksualny!),
- sfera ego (ja, jaźń) – świadomość,
- sfera superego (nadjaźń) – wpływ innych ludzi, nakazy społeczne i moralne; sfera pozostająca także poza świadomością.
Między id a superego toczy się ciągła walka, przed którą ego usiłuje się bronić. Freud przypisywał duże znaczenie snom czy kompleksom. Jego badania szeroko wykorzystywano do wyjaśniania zagadek ludzkiej psychiki, także w literaturze.
Badania uczniów Freuda:
- Carl Gustav Jung – teoria archetypów; podświadomość jednostki jako wariant podświadomości zbiorowej (ujawnia się ona np. w mitach),
- Alfred Adler – badania nad kompleksem niższości (głównym problemem człowieka nie jest popęd seksualny, ale dążenie do eksponowania własnej mocy życiowej, problem władzy).
Co nowego w sztuce?
Rewolucyjne zmiany! Zadaniem sztuki przestaje być odtwarzanie rzeczywistości, a staje się kreowanie nowej. Odrzucone zostaną tradycyjne sposoby pokazywania świata, wszelki mimetyzm. Sztuka dwudziestolecia międzywojennego to królestwo awangardy i abstrakcjonizmu, fascynacja prymitywem i geometrycznością. Nawet w muzyce mamy odrzucenie harmonii, zamiast tego – deformację i atonalność (Karol Szymanowski, Aleksander Skriabin). Skoro Einstein udowodnił, że wszystko jest względne, nie można uznawać jednego kanonu piękna!
Ważne kierunki artystyczne:
- ekspresjonizm
- kubizm
- futuryzm
- dadaizm
- nadrealizm (surrealizm)
Co jeszcze nowego w nauce i technice
- 1924 – wynalezienie telewizji
- 1926 – uzyskanie szczepionki przeciw gruźlicy
- 1927 – pierwszy człowiek odważył się przelecieć Atlantyk (Ch. Lindbergh)
- 1927 – rewolucja w kinie: pierwszy film dźwiękowy (Śpiewak jazzbandu)
- 1929 – odkrycie penicyliny (A. Fleming)
- 1933 – skonstruowanie mikroskopu elektronowego (E. Ruske, M. Knoll)
- 1935 – pierwowzór magnetofonu
- 1935 – kolejna rewolucja w kinie: film barwny
- 1937 – wynalezienie nylonu (wkrótce pojawią się nylonowe pończochy)
- 1938 – odkrycie rozszczepienia jądra atomowego (stąd tylko mały krok do bomby atomowej)
Wniosek:
Bez osiągnięć nauki dwudziestolecia międzywojennego świat współczesny wyglądałby inaczej! Z jednej strony te wszystkie odkrycia były źródłem dumy i entuzjazmu – oto człowiek poznaje kolejne tajemnice świata. Z drugiej jednak strony pokazywały ludzką niewiedzę i podważały poglądy dotychczas uważane za pewniki, co prowadziło do zachwiania poczucia bezpieczeństwa. Jaki jest świat? Człowiek musiał przyznać, że nie wie.
.
Inne prądy myślowe wpływające na epokę
Intuicjonizm – pogląd Henriego Bergsona (stąd inna nazwa bergsonizm), który odrzuca naukę jako metodę poznania świata (intelekt upraszcza, deformuje świat!). Prawdę o rzeczywistości poznajemy poprzez intuicję. A jaka jest rzeczywistość? W ciągłym ruchu, rozwoju, którego motorem jest élan vital (pęd życiowy).
Sceptycyzm poznawczy Henriego Poincarégo – głosił, że elementy konwencjonalne odgrywają ogromną rolę w procesie poznania i wartościowania, język nauki jest systemem konwencjonalnych znaków.
Pragmatyzm (William James) – prawda powinna być użyteczna, mieć praktyczną wartość, zbliżać się do życia. Tylko te naukowe twierdzenia są prawdziwe, które mogą zostać zastosowane w praktyce i dadzą ludziom jakąś praktyczną korzyść.
Egzystencjalizm – jedynym pewnikiem jest ludzka egzystencja, a samo życie jest absurdem. Samotny człowiek nie ma żadnych punktów odniesienia, żyje w ciągłej trwodze, stawiany często przez los w sytuacjach granicznych (cierpienie, wina, walka…). Przedstawiciele: Martin Heidegger, Karl Jaspers.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c214-lekcje-z-epok-literackich/c224-dwudziestolecie-miedzywojenne/dwudziestolecie-miedzywojenne-charakterystyka