Tango Mrożka – treść
- Bohaterem dramatu jest rodzina Stomilów. Najstarsi: Eugeniusz i Eugenia, rodzice: Stomil i Eleonora, ich syn Artur i jego narzeczona Ala (zresztą kuzynka). Rodzina nieco dziwna: dziadkowie udają nastolatków, rodzice protestują przeciw wszelakim konwencjom: stroju, zachowania, moralności – po prostu zachowują się jak antyrodzice. W całym tym bałaganie Artur pragnie uporządkowania świata. Buntuje się przeciw nowatorskim pomysłom rodziców, nie może znieść ich młodzieńczości i braku zasad. Artur pragnie ładu, odwołuje się do tradycji starych form, chce urządzić sobie mieszczański ślub, nosi elegancki garnitur i przestrzega konwenansów.
- Jest to typowy konflikt pokoleń: syn przeciw rodzicom, tyle że zupełnie odwrócony, bo rodzice reprezentują szaleńcze nowości, a syn tradycję i uporządkowanie. Na scenę wkracza Edek – typ prymitywny, z innej klasy społecznej (ni chłop, ni proletariusz), kochanek matki. Artur ze swoim intelektualnym podejściem nie może nic zdziałać. Po śmierci babci orientuje się, że dokona czegoś tylko za pomocą siły. Chce wykorzystać bezmyślnego Edka, lecz okazuje się, że Ala zdradziła go z Edkiem, a więc bohater pragnie zabić rywala. Niestety – Artur ginie, władza przypada tępemu Edkowi, który nad trupem bohatera tańczy zwycięskie tango z Eugeniuszem.
Tematy dramatu
- Rewolucja społeczno-polityczna
Jeśli konflikt rodzinny starzy – młodzi nazwie się prawidłowością historyczną, a rodzinę uzna się za społeczeństwo, można zaobserwować walkę o władzę, porewolucyjny chaos („rewolucji” dokonali już przecież Stomil i Eleonora). Tango jest analizą rewolucji (protest rodziców przeciw konwencjom dziadków i zwycięstwo). Rewolucja pociąga za sobą kontrrewolucję – pragnienie ładu Artura, próbę zamachu stanu przez wprowadzenie dawnych wartości. Zwycięża zaś „siła” – totalitarny, groźny, bezmyślny Edek. I jest to świetnym zobrazowaniem dziejów rewolucji społeczno-politycznych tego świata.
- Rewolucja obyczajowo-artystyczna
Na temat rewolucji społecznej nakłada się wymiar obyczajowo-artystyczny. Formy, konwencje upadają – ich przeciwieństwo staje się zaś znów formą do obalenia. Już samo odwrócenie ról w układzie rodzinnym jest parodią sztuki opartej na schemacie rodziny i konfliktu pokoleń, jest też parodią losów awangardy w sztuce, bo awangardę reprezentują tu rodzice Artura. Zwycięża Edek – i jego tępota, a zatem zwycięży też tania, masowa sztuka (jej symbolem jest tu popularne tango).
- Kryzys wartości moralnych
Cały proces przemian: najpierw bunt rodziców, potem kontra Artura przeciw rodzicom, a wreszcie zwycięstwo Edka – to obraz rewolucji, która doprowadza do upadku wartości duchowych i zwycięstwa prymitywnej siły, władzy materialnej. Artur poszukuje wartości – idei, która jeszcze się nie zużyła. Nie znajduje jej. Okazuje się zresztą, że i w jego przypadku idea porządkowania była dużo słabsza niż zwykła ludzka zazdrość i miłość, które wywoływały chęć zabicia Edka. Finał dramatu i w jego świetle rozpatrywanie kryzysu wartości – są pesymistyczne – zwyciężyły bezmyślność i siła, kryzys wartości jeszcze się powiększył.
Tango Mrożka – tytuł
Tango jest tańcem popularnym, opartym na powtarzalności figur. Odgrywa dużą rolę w dramacie. Po pierwsze dzieje konfliktów (pokoleniowych i klasowych) przypominają rytm i powtarzalność tanga – bunt, rewolucja, kontrrewolucja, siła i… od nowa! Po drugie dramat kończy się symboliczną sceną tanga, które tańczy Edek – zwycięzca. Jest to taniec chocholi – brak działań, brak aktywności, letarg społeczny. Lecz jest to zarazem taniec popularny – stąd oznacza również nadejście i zwycięstwo tandetnej kultury masowej.
Tango Mrożka – eechy kompozycji
Tango Mrożka jest dramatem awangardowym, który podobnie jak Kartoteka Różewicza może być uznany za przykład antyteatru. Królują tu:
- groteska i szyderstwo (ze współczesności i ustroju socjalistycznej ojczyzny – ale i z romantycznych mitów polskich),
- absurd – który obnaża absurdy rzeczywistości, zagrożenia z nich wynikające dla psychiki człowieka– na przykład zachowanie dziadków, katafalk w pokoju itp.,
- humor – obrazujący absurdy życia,
- parodia – np. Artur jest parodią bohatera romantycznego.
Twórczość Sławomira Mrożka
Sławomir Mrożek to prozaik, dramaturg i grafik. Debiut twórcy przypada na koniec lat 50. (1957 – Słoń, 1958 – Wesele w Atomicach – zbiór opowiadań, 1958 – Policja – debiut dramaturgiczny). Mrożek od razu zadeklarował się jako twórca oryginalny. Drwił z rzeczywistości, używał parodii, paradoksu, groteski, by ukazać bezsens i absurd świata.
Jego twórczość charakteryzuje:
- abstrakcyjny dowcip językowy (czasem jest protestem przeciw zafałszowaniom oficjalnej mowy naszego języka);
- „anatomia upodlenia” – przestroga i analiza następującej prawidłowości: zagrożenie atakuje samotnego i osaczonego człowieka; człowiek buntuje się, lecz ulega groźnej sile, poddaje się jej, a nawet zaczyna z nią współdziałać (Męczeństwo Piotra Oheya);
- krytyczny i sceptyczny stosunek do mitów i kanonów polskich (wieszcza, inteligenta, bohatera romantycznego) – problem Polaka wobec Europy – często podejmuje Mrożek w swoich utworach.
Najważniejsze dramaty Mrożka:
- Męczeństwo Piotra Oheya
- Indyk
- Tango
- Emigranci
- Rzeźnia
- jednoaktówki – np. Na pełnym morzu.
Zobacz:
Tango Sławomira Mrożka – uniwersalna problematyka ukryta pod maską groteski