Giaur Byrona
Treść, bohater i cechy romantyczne utworu
Giaur to opowieść o miłości, zdradzie i zbrodni. Jej bohater żyje w świecie pełnym zła, sam jest tego zła sprawcą i ofiarą. Ta sprzeczność stanowi o romantycznej istocie utworu. Giaur jest samotnym, tajemniczym młodzieńcem, który znalazł się w Grecji opanowanej przez Turków. Nikt nie zna jego imienia ani przeszłości. Giaur – tym mianem określają Turcy każdego innowiercę.
Akcja utworu pełna jest dramatycznych wydarzeń. Zachowując kolejność wypadków, można przedstawić ją następująco:
- Giaur z wzajemnością pokochał Leilę – niewolnicę z haremu tureckiego baszy Hassana. Leila nie była jednak zwykłą branką – Hassan wyróżniał ją, można powiedzieć, że była tam pierwszą żoną pośród niewolnic.
- Gdy Hassan dopatrzył się zdrady, ukarał niewierną żonę zgodnie z tureckim zwyczajem – pod osłoną nocy, związana w worku została wrzucona do morza i utopiona.
- Giaur szalał, poszukiwał wszędzie ukochanej. Wreszcie dowiedział się, co się stało. Zebrał gromadę zbójników, zaczaił się i napadł na Hassana, który właśnie wyprawiał się po nową żonę. Giaur i Hassan walczyli w pojedynku i Giaur dopełnił zemsty, lecz nie przyniosła mu ulgi.
- Zamknął się w klasztorze, w którym przeżył w milczeniu sześć przepełnionych bólem lat. Wyznał wszystko dopiero na ostatniej spowiedzi. Nadal kochał Leilę, zabicie Hassana nie wróciło jej życia, a myśl o jej męce w chwili śmierci wciąż go prześladowała. Mówił do nieżyjącej już ukochanej, że była „najbardziej umiłowanym szaleństwem jego życia”.
Cechy utworu
- Powyższa akcja dzieje się w orientalnej scenerii podbitej przez Turków Grecji, atmosferę egzotyki podkreśla słownictwo: bajram, ramazan, basza, dziryt, emir, derwisz, odaliska.
- Wydarzenia rozgrywają się w tajemniczej atmosferze – wiele rzeczy jest tu niejasnych. Nie tylko imię i pochodzenie głównego bohatera, także liczne luki w jego życiu są niewiadomą, zabicie Leili odbywa się w dziwnych okolicznościach, wiele scen rozgrywa się nocą, wielu też musimy się domyślać.
- Inną cechą jest indywidualizm Giaura, jego wyobcowanie i samotność podkreśla fakt, że przebywa wśród muzułmanów, ludzi obcych mu pod względem wyznania i kultury.
- Możemy także mówić o mistycyzmie – jeśli pod uwagę weźmiemy spotkanie ze zjawą Leili, które przeżył Giaur już w klasztorze, długo po jej śmierci.
- Romantyczny jest także temat: nieszczęśliwej miłości, buntu Giaura przeciw światu, jego cierpień duchowych, a także moralna problematyka utworu.
Sens i przesłanie
O czym właściwie jest Giaur?
Byron napisał: „Rozerwane ułamki niniejszego poematu składają powieść o smutnych losach branki muzułmańskiej” (Przedmowa autora). Utwór kończą następujące słowa:
Tyle zostało o Giaurze podania,
I o Leili, którą on postardał
I o Hassanie, któremu śmierć zadał
Obu podpowiedziom nie wierzmy. Nie wierzmy, gdy mamy określić sens utworu. Owszem kanwą jest historia nieszczęsnej Leili i zakochanych w niej mężczyzn. Ale przesłanie Giaura wyrasta poza starą sensacyjną opowieść z gatunku „o miłości i zazdrości”.
Odważnie mówi światu, że:
- miłość to uczucie wszechogarniające, ponad konwenansami prawa i religii, nawet ponad śmierć;
- jeśli człowiek naprawdę kocha, to ma prawo łamać reguły, walczyć o swoją miłość;
- można opowiadać o miłości w sposób niekonwencjonalny, nowatorski w swojej epoce i nastrojowy;
- człowiek taki jak Giaur za nic ma prawa świata – ustala własne;
- wolność jednostki, duma, bunt, poczucie własnej wyjątkowości oznaczają samotność.
Wnioski
Fabuła Giaura jest zaledwie punktem wyjścia do rozważań o psychice człowieka, największych wartościach – miłości i wolności oraz o łamaniu praw i konwencji w imię uczucia. Przynajmniej dla nas, współczesnych, bo dla dziewiętnastowiecznych fanów (a nade wszystko fanek) Byrona była też mrożącą krew w żyłach i doprowadzającą do łez, poruszającą story… Ale wówczas nie znano jeszcze ani kina akcji, ani brazylijskich tasiemców.
Giaur jako powieść poetycka
- Utwór George’a Byrona spełnia wszystkie kryteria gatunku, łącząc romantyczny liryzm z epicką narracją. Przede wszystkim napisany jest wierszem.
- Atmosfera pełna grozy, tajemniczości i dramatycznych wypadków.
- Dramatyczna akcja rozgrywa się w tajemniczej i egzotycznej scenerii – nadmorskie skały i urwiska, morze nocą, opustoszałe włości tureckiego władcy, oddalony od ludzkich siedzib klasztor.
- Tajemniczość akcji uzyskana jest także przez ukształtowanie głównego bohatera – jego prawdziwego nazwiska ani narodowości, ani pełnej biografii (pełno w niej luk) czytelnik nie poznaje do końca.
- Warto zwrócić uwagę na orientalizm utworu Byrona
- wschodnia sceneria akcji,
- muzułmańskie obyczaje,
- słownictwo typowe dla kultury Orientu (giaur, harem, basza itp.),
- wschodni bohaterowie.
- Samo słowo „giaur” jest terminem tureckim i oznacza „niewierny”. Jest to wyraz romantycznej fascynacji egzotyką Wschodu.
- Wydarzenia relacjonuje kilku nawet narratorów, przy czym wyraźnie odczytujemy ich subiektywne poglądy (liczne dygresje), poznajemy odczucia.
- I to, co chyba w świadomości czytelnika dla powieści poetyckiej najbardziej charakterystyczne – fragmentaryczna kompozycja i zakłócenie chronologii wydarzeń. Najpierw dowiadujemy się o śmierci Leili, a w zasadzie domyślamy, że wrzucany do morza pod osłoną ciemności wór kryje jej ciało, dopiero później na podstawie wyrywkowych i niepełnych informacji próbujemy odtworzyć prawdziwą kolejność zdarzeń.
- Utwór cechuje synkretyzm – elementy epickie mieszają się z lirycznymi.
W jaki sposób wstęp Giaura wiąże się z sytuacją Polski?
Giaura tłumaczył na język polski Adam Mickiewicz. A zatem wszystko, co mógł przekazać odbiorcy, każdą sugestię, aluzję do sytuacji ojczyzny, wykorzystał i wyeksponował. Wstęp Giaura nadawał się do tego szczególnie. Jest to bowiem fragment oderwany od głównego toku akcji. Poeta opisuje pejzaż Grecji, wskrzesza także wspaniałą przeszłość. Wspomnienia dawnej świetności, starożytnych bitew, męstwa, zwycięstw wydają się być bolesne i pełne goryczy.
Dlaczego?
Bo oto Grecja jest w niewoli tureckiej, bierna, bezwolna i pokonana. Jak ma się to do sytuacji Polski? Czytelnik łatwo odnajdzie analogię. Wstęp Giaura jest napisany jakby dla Polaków XIX w. Polska bowiem podobnie jak Grecja jest zniewolona, rozdarta między trzech zaborców, i pozostały jej tylko wspomnienia o dawnej świetności. Mickiewicz nie omieszkał wykorzystać tak dogodnego tekstu, wyraźnie wyczuwamy adresata tego przekładu i jego cele: wzbudzić miłość do ojczyzny, żal za przeszłością, pragnienie wyzwolenia, bo:
walka o wolność, gdy się raz zaczyna
z krwią ojca spada dziedzictwem na syna.
Tak brzmi przesłanie Adama Mickiewicza do Polaków. A tłumaczył Giaura już po upadku powstania listopadowego.
.
Cechy bohatera bajronicznego
- Jest
- zbuntowany,
- samotny,
- dumny,
- tajemniczy,
- dumnie odwrócony od świata,
- nieszczęśliwy,
- wierny swojej idei.
- W jego przeszłości kryje się mroczna tajemnica.
- Nie jest bierny – walczy o swoją ideę, zawsze sam, i nie zawsze wygrywa.
Bajronizm w polskiej literaturze ujawnił się jako:
- Naśladownictwo motywów tematycznych – w tym orientalizmu.
- Przejęcie od angielskiego romantyka typu bohatera zwanego bajronicznym. Przykład: Konrad Wallenrod.
- Rozpowszechnienie gatunków literackich używanych przez Byrona, zwłaszcza powieści poetyckiej i poematu dygresyjnego.
Wśród romantycznych tematów Giaura wymienić należy:
- umiłowanie wolności,
- nieszczęśliwą,
- tragiczną miłość,
- bunt i wyobcowanie bohatera
- problem etyczny – Giaur mści się, popełniając zbrodnię, ale zemsta nie przynosi mu ulgi.
Terminy do zapamiętania
- bajronizm – postawa i nurt w literaturze wywodzący się od Byrona. Główne cechy: bunt wobec konwencji ustalonej przez społeczeństwo i umiłowanie wolności, duma, samotność
- orientalizm – zachwyt kulturą Wschodu
- powieść poetycka – romantyczny gatunek literacki łączący elementy epiki i liryki
- inwersja czasowa – podanie fabuły nie po kolei, lecz fragmentarycznie, poprzez poprzestawianie kolejności zdarzeń.
Zobacz:
O czym jest Giaur Byrona, co świadczy o romantyzmie tego utworu?
O czym jest Giaur Byrona, co świadczy o romantyzmie tego utworu?
W jaki sposób powiążesz wstęp Giaura Byrona z sytuacją Polski?
