Wielki testament François Villona – manifest indywidualizmu. Ukaż to dzieło na tle podejścia do kwestii autorstwa w średniowieczu.
Jak zacząć?
Rozważaniami na temat kwestii autorstwa dziś.
Przykład
Zastanawiając się nad wyborem książki, którą chcemy kupić lub wypożyczyć z biblioteki, często zwracamy uwagę na nazwisko autora. Wybieramy tych autorów, których dzieła już poznaliśmy i które wydały się nam godne uwagi lub zwracamy uwagę na tych pisarzy, którzy „wyrobili już sobie nazwisko”. Decydując się na wybór według tych właśnie kryteriów, jesteśmy prawie pewni, że wybór nie okaże się nietrafiony, a godziny spędzone na lekturze książki będą zarówno przyjemne, jak i pożyteczne. Trudno nam sobie wyobrazić, że jeszcze kilka wieków temu nie mielibyśmy takiej możliwości.
Co w rozwinięciu?
Średniowieczny autor
Tworzył ku większej chwale Bożej, on sam był Jego niegodnym, nieudolnym sługą. Stworzone przez pisarza czy poetę dzieło było niczym w porównaniu z dziełem Boga – stworzeniem świata i człowieka. Przyjętym zwyczajem było, że nie podpisywano swoich dzieł. nie było zresztą takiej potrzeby, skoro literatura chrześcijańskiej Europy była „wspólna” – poszczególne dzieła w językach narodowych były wersjami tego samego dzieła, oczywiście modyfikowanymi w pewien sposób, lecz zachowującymi wiele wspólnych elementów. Polska wersja Legendy o św. Aleksym nie jest jedyną opowieścią o losach tego świętego. Swój schemat miały także żale Matki Boskiej pod krzyżem. Przykłady można by mnożyć.
W średniowieczu poszczególne utwory miały charakter poezji zbiorowej. Autor, „tworzący” wiersz czy traktat, był właściwie tylko redaktorem. O autorstwie w nowożytnym tego słowa znaczeniu nie możemy jeszcze mówić. Autor nie manifestuje swojej indywidualności, nie stara się wykształcić własnego, oryginalnego stylu, łatwo rozpoznawalnego przez czytelników. Stara się jak najlepiej realizować obowiązujące wzorce i tematy.
Everyman
Everyman (Każdy,Człowiek, Jakiś) to typowy bohater średniowiecznych moralitetów.
Everyman jest obdarzony przymiotami ponadnostkowymi – w bohaterze każdy widz i czytelnik musiał dostrzec siebie i niebezpieczeństwa czyhające na niego na drodze do zbawienia.
Często ukazany jest w sytuacji, kiedy nadchodzi kres jego życia, a on, jak większość ludzi, nie jest zupełnie przygotowany na śmierć. Od tego, jak pokieruje swoimi ostatnimi chwilami, zależy jego życie wieczne. W zależności od tego, czy posłucha podszeptów upersonifikowanych grzechów, czy pójdzie za radą Mądrości, trafi do królestwa niebieskiego lub do piekła.
Everyman to bohater reprezentatywny dla całej ludzkości. Jest wyrazem lęków i doświadczeń wspólnych całym społecznościom czy nawet wszystkim ludziom.
Wielki testament François Villona
- Tadeusz Boy-Żeleński, tłumacz Wielkiego testamentu, podkreśla, że Villon był pierwszym poetą w nowożytnym znaczeniu tego słowa. Jest wybitną jednostką, która wniosła do poezji triumf indywidualizmu. Nie mamy wątpliwości, że autorem dzieła jest właśnie on – wielokrotnie wymienia swoje nazwisko (np. w tytule: Ballada, w którey Wilon pyta u wszystkich przebaczenia). Spisując testament, używa pierwszej osoby liczby pojedynczej.
- To dzieło jest historią jego życia – prezentowane przez poetę fakty są poświadczone przez dokumenty z epoki. Wspomina o studiach, które odbył, pobytach w więzieniach, graniczącym z cudem uniknięciu śmierci przez powieszenie, wymienia swoje kochanki i charakteryzuje swoje życie erotyczno-uczuciowe. Jego osobowość i koleje losu były tak niezwykłe, że dzieło siłą rzeczy nie realizuje żadnego ze schematów. Villon to człowiek, który ukończył studia, miał wielki talent poetycki, był erudytą (przekonasz się o tym czytając np. Balladę o paniach minionego czasu, w której wymienia kobiety znane z legend, mitów i historii). Jednocześnie zaś był złodziejem, działał w szajce zbójeckiej, popełnił morderstwo; zaś oprócz literackiej francuszczyzny władał także slangiem złodziejskim. Większość życia spędził w celi więziennej.
- Utwór jest parodią testamentu prawnego sporządzanego dla spadkobierców. Villon zachowuje typowe dla tego gatunku sformułowania; dzieło jest jednak parodią, gdyż zamiast domu, nieruchomości, klejnotów itd. – które zwyczajowo zapisywano bliskim – Villon zapisuje im rzeczy znacznie „skromniejsze” – np. swojemu mistrzowi i opiekunowi swoje satyryczne dzieło, jednemu z przyjaciół – piosenkę.
- Ma specyficzne, ironiczne i autoironiczne, gorzkie i prześmiewcze poczucie humoru. Momentami zahacza o tzw. czarny (wisielczy) humor, np. wtedy, gdy pisze:
Item, me ciało grzeszne zdaię
ziemi, wielmożney rodzicielce;
robactwo się tam niem nie naie,
głód je wysuszył nazbyt wielce.
Jak zakończyć?
Podkreśl wyjątkowość dzieła Villona.
Przykład:
Utwory średniowieczne na ogół opiewały wielkość Boga, pochylały się nad cierpieniem Maryi, pouczały, jak przygotować się do dobrej śmierci lub prezentowały dzieje świętego, jak np. „Legenda o świętym Aleksym”. Żartobliwie można by powiedzieć, że Villon tworzy „Legendę o świętymVillonie”. Celem tego utworu – to chyba największe novum – nie jest podporządkowane ukazywaniu wielkości Boga czy sławieniu heroicznych czynów czy kreowaniu wzorca parenetycznego (którym Villon nie miałby szans zostać).
Zapamiętaj!
Moralitet to – obok misterium – podstawowy gatunek dramatyczny późnego średniowiecza. Występowały w nim postacie alegoryczne, takie jak Dobro, Cnota, Mądrość, Zło, Kłamstwo. Roztrząsały kwestie moralne – przede wszystkim dotyczące dobra i zła, grzechu i dobrych uczynków oraz dróg prowadzących do zbawienia. Choć niby pokazywały sytuacje indywidualne, miały charakter uniwersalny.
Ang. everyman, niem. Jedermann to w dosłownym tłumaczeniu „każdy-człowiek”. Najbardziej znany angielski moralitet Everyman powstał ok. 1500 r. To dzieje zmagania się człowieka z własnymi słabościami i pokusami.
Wszyscy Everymanowie dokonują ważnych wyborów moralnych, w których uczestniczą alegorie wyobrażające cnoty (np. Wiara, Czystość) i grzechy (np. Kłamstwo). Moralitety miały charakter dydaaktyczno-moralizatorski. Dydaktyzm i uniwersalność przedstawianych zdarzeń opierał się na:
- Typowości głównego bohatera – nie jest on ani lepszy, ani gorszy niż każdy z nas. Jest właściwie trochę nijaki, nie sposób sporządzić jego charakterystyki psychologicznej.
- Występowaniu uosobień abstrakcyjnych pojęć (takich jak Cnota, Zgoda).
- Jednoznacznej puencie – w zależności od wyborów dokonywanych przez bohatera, spotka go nagroda lub kara.
Zobacz:
Jakie wartości przedstawia Wielki testament Françoisa Villona?
Różne wizje miłości w Dziejach Tristana i Izoldy i Wielkim testamencie