Antyk jako źródło inspiracji twórców następnych epok. Omów na wybranych przykładach.
Zacznij
Terminu antyk używa się dla określenia dorobku starożytnej Grecji i Rzymu. Sztuka starożytna na długie wieki określiła kanon piękna. O ile Grecja była źródłem wzorców w kulturze i sztuce, o tyle Rzym dał następnym epokom prawodawstwo. Jednak również Rzym wydał szereg znanych pisarzy (Horacy, Wergiliusz, Owidiusz). Dzieła antyku określa się mianem klasycznych.
Przykład 1.
To nauka i sztuka polskiego renesansu. W szkolnictwie i na uniwersytetach czyta się wówczas dzieła greckiego filozofa Arystotelesa, z filozofów rzymskich popularni są Seneka i Cycero.
W literaturze dobrym przykładem czerpania z dorobku antyku jest Jan Kochanowski. Np. jego Odprawa posłów greckich została oparta na tragedii starożytnej.
Odprawa posłów greckich czerpie z mitu homeryckiego dotyczącego wojny trojańskiej. Utwór skoncentrowany jest na maleńkim epizodzie z długoletniej wojny. Do Troi przybywają posłowie greccy: Ulisses i Menelaus. Domagają się zwrotu Heleny, porwanej przez Aleksandra (Parysa). Mężowie trojańscy odbywają naradę, podczas której swoje argumenty wytaczają kolejno: Aleksander, Antenor oraz Iketaon. Ostatecznie pada decyzja o zatrzymaniu Heleny. Kasandra przepowiada upadek Troi, śmierć Hektora, łzy Priama, a także ostrzega przed podstępnym koniem trojańskim.
Tragedia Kochanowskiego oparta jest na wzorcach klasycznych:
- zachowuje jedność miejsca, czasu i akcji;
- temat został zaczerpnięty z mitów greckich;
- budową nawiązuje do tragedii antycznej: prolog (mowa Antenora), dalej na przemian epeisodia i stasima, epilog (rozmowa rotmistrza z więźniem);
- osoby tragedii pochodzą z wysokich sfer;
- tragedia miała wzbudzać w odbiorcy litość i trwogę, doprowadzając widzów do przeżycia katharsis, czyli oczyszczenia uczuć.
W tę antyczną ramę wpisał Kochanowski treści narodowe: narada przypomina sejm polski, niezdecydowany Priam – króla Zygmunta Augusta, Antenor ma być dla posłów wzorem obywatela patrioty.
Inne nawiązania do antyku:
- Noc listopadowa Stanisława Wyspiańskiego
- Quo vadis Henryka Sienkiewicza
- Ulisses Jamesa Joyce’a
- Nikt Jerzego Andrzejewskiego
- Róże dla Safony Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej
- Odys Leopolda Staffa
- Nitka Ariadny Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej
- Wciąż o Ikarach głoszą Ernesta Brylla
- Ikar Jarosława Iwaszkiewicza
Przykład 2.
To literatura polskiego oświecenia, której zależność od antyku krótko scharakteryzuję na przykładzie twórczości Ignacego Krasickiego. Już samym doborem gatunków (bajka, poemat heroikomiczny, satyra) nawiązywał książę poetów do dorobku antycznego. Jego bajki zwierzęce łączyć należy z twórczością starożytnego Ezopa, bajkopisarza greckiego z VI w. p.n.e. Podobnie jak bajka ezopowa, bajka Krasickiego ma charakter moralizująco-dydaktyczny. Bajka jest alegorią, to jest za sensem dosłownym kryje znaczenie uniwersalne, jest przykładem pewnych typowych zachowań i problemów. Wzorując się na Ezopie, pisał Ignacy Krasicki bajkę epigramatyczną. Była ona zwięzła, celna, dowcipna i cięta. Bajka także kusiła twórcę oświecenia, z innych względów. Dawała też możliwość wypowiadania refleksji o świecie, zachowaniach ludzkich, naprawie obyczajów. Jej niewielkie rozmiary współgrały też z klasycystycznymi zasadami oszczędności słowa, harmonii składni, precyzji stylu.
Krasicki pisywał też satyry – gatunek sięgający do twórczości starożytnych twórców rzymskich, zwłaszcza Horacego. Satyra była utworem ośmieszającym bądź piętnującym. Wiele motywów występujących w satyrach miało charakter obiegowy. Zgodnie z tymi utrwalonymi kanonami Krasicki piętnuje w swoich utworach m.in. pijaństwo (Pijaństwo) czy kobiece wady (Żona modna).
Na koniec wspomnij o utworach heroikomicznych księcia poetów. Są to Monachomachia, Antymonachomachia oraz Myszeida. Poemat heroikomiczny to parodia poematów epickich. Opiera się na kontraście pomiędzy patetycznym i uroczystym stylem narracji a błahą i przyziemną tematyką. Poemat heroikomiczny powstał w literaturze starożytnej Grecji. Najstarszym utworem reprezentującym ten gatunek była Batrachomyomachia (wojna żab z myszami), parodiująca konwencję eposu homeryckiego. W twórczości Krasickiego utwór ten najbardziej przypomina Myszeida, która przedstawia wojnę kotów i myszy.
Zakończ
W zakończeniu chcę wspomnieć o literaturze współczesnej, która również korzysta obficie z dorobku antycznego. Wymienię tu jako przykład twórczość Zbigniewa Herberta (wiersze: Nike która się waha, Do Marka Aurelego, Apollo i Marsjasz). Ta żywotność kultury starożytnej aż do naszych czasów mówi, że antyk stał się uniwersalnym „przepisem” na osiągnięcie piękna. Zawierał bowiem wszystkie tematyczne motywy i wszystkie formy, które można realizować na tysiące sposobów w każdej epoce.
Zobacz: