Opisz cechy eposu homeryckiego na podstawie „Iliady”.
Czym jest epos?
To jeden z gatunków literackich. Iliada zaś to najpopularniejszy epos starożytny. Jej autorem jest prawdopodobnie Homer.
A oto cechy eposu, które odnajdziesz w Iliadzie (większość przykładów opiera się na fragmencie pojedynku Achillesa z Hektorem).
Cechy eposu
Akcja eposu rozgrywa się w przeszłości.
- Iliada powstała najprawdopodobniej w VIII w. p.n.e. (a spisana została jeszcze później), natomiast zdarzenia opisywane w tym utworze sięgają kilkuset lat wcześniej – opowiada o kilkudziesięciu dniach w ostatnim roku wojny trojańskiej, której dokładnej daty nie da się ustalić. Historycy twierdzą, że wojna trojańska rozegrała się między 1400 a 1200 r. p.n.e.
W eposie na marginesie zdarzeń przedstawione jest rozległe tło historyczne, obyczajowe i kulturowe.
- Dzięki Iliadzie poznajemy życie starożytnych, realia historyczne i kulturowe. Tło historyczne utworu stanowią też liczne sceny batalistyczne, dzięki którym poznajemy stroje żołnierzy antycznych, sposoby walki, kodeks starożytnych rycerzy; wyeksponowane jest znaczenie pochówku zmarłego. Odmówienie pogrzebania ciała Hektora równoznaczne było – według ówczesnych wierzeń – z potępieniem jego duszy.
Epos rozpoczyna inwokacja.
- W Iliadzie prośba do bóstw, muz o pomoc w tworzeniu dzieła.
Epos ukazuje dzieje mitycznych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności.
- Owym zdarzeniem była wojna trojańska zakończona zniszczeniem Troi. Postaci historycznych i mitycznych mamy mnóstwo:
- Agamemnon, Hektor, Odyseusz, Menelaos i inni – bohaterzy wojny trojańskiej,
- Achilles – jeden z największych greckich herosów,
- bogowie greccy (sprzyjający Grekom: Zeus, Hera, Atena, Tetyda, Hermes, Posejdon, Hefajstos; sprzyjający Trojanom: Apollo, Afrodyta, Artemida, Ares) – ingerują w przebieg zdarzeń.
W eposie mieszają się ze sobą dwa światy: realistyczny i fantastyczny.
- Świat realistyczny to zdarzenia i rozmowy między zwykłymi ludźmi, a fantastyczny jest świat bogów. W Pojedynku dialog Achillesa z Hektorem należy do świata realnego, ale pomoc Ateny przynoszącej włócznię to już element nieprawdziwy.
Bohaterowie eposu to często postacie wyidealizowane – ich czyny są wyolbrzymione.
- Zarówno Hektor, jak i Achilles wyróżniają się niezwykłymi umiejętnościami w czasie walki. Achilles jest półbogiem, herosem, więc ma nadludzką moc, wydaje się niezwyciężony. W dalszej części Iliady zostanie jednak pokonany – ugodzony w jedyny słaby punkt (piętę).
Narrator przedstawia zdarzenia z dystansem – nie ocenia ich i nie komentuje.
- Nie ocenia, ale możemy czasem domyśleć się, jaki ma stosunek do bohaterów. Służą temu na przykład środki stylistyczne. Czasem i Ty zamiast długo opowiadać o kimś, używasz jednego epitetu, który charakteryzuje osobę: Ale ta Jolka zarozumiała! Również Homer opisuje swoich bohaterów za pomocą epitetów: Hektor potężny, Hektor – pasterz narodów, boski Achilles. Niektóre z tych epitetów powtarzają się tak często, że zyskały miano stałych epitetów (np. szybkonogi Achilles).
Wiele elementów rzeczywistości ukazywanych jest bardzo szczegółowo.
- Dzięki dokładnemu opisowi możemy sobie wyobrazić np. włócznię Achillesa. Również zachowania postaci są oddane bardzo szczegółowo i dynamicznie (np. sposępniał Hektor […], stał zatroskany […], skupił się w sobie i runął).
W eposach zadziwiają niezwykłe porównania, nazywane porównaniami homeryckimi.
- Podobnie jak zwykłe porównanie, homeryckie składa się z dwóch części. Jednak jego człon drugi – porównujący – jest rozbudowany i długi, tworzy samodzielny obraz poetycki. Porównanie takie jest niezmiernie trudne do skonstruowania, niezwykle obrazowe, ale spowalnia akcję. Było to oczywiście celowym zabiegiem autora, ale dziś czasem takie rozwlekanie akcji zniechęca czytelników. A oto przykład porównania homeryckiego:
I tak jak orzeł, ptak górski, najszybszy wśród uskrzydlonych,
Spada i lekko dopędza z chmur gołębicę spłoszoną –
Ona wymyka się, pierzcha, lecz orzeł z wrzaskiem straszliwym
Z bliska uderza, w drapieżnej duszy zdobyczy spragniony –
Tak z zaciętością Achilles pędził, a Hektor uciekał.
.
Aby podwyższyć poziom wypowiedzi…
- Koniecznie powiedz, że epos jest bardzo starym gatunkiem literackim. Jednym z najstarszych jest utwór Gilgamesz – powstał w Babilonii w… trzecim tysiącleciu p.n.e.
- Możesz wspomnieć, że eposy Homera (Iliada i Odyseja) są napisane heksametrem. Heksametr to rodzaj rytmu wiersza. Polegał na odpowiednim dopasowaniu i pogrupowaniu słów z głoskami wymawianymi długo i krótko (w języku greckim istnieją takie typy głosek). Ich odpowiednie ułożenie nadawały rytmiczność wierszowi, który dzięki temu doskonale nadawał się do recytacji. Polską odmianę heksametru próbowali stworzyć m.in. Adam Mickiewicz i Cyprian Kamil Norwid.
Zobacz:
Z jakiego mitu wywodzi się Iliada i jakich wydarzeń dotyczy?
Jaki wzorzec rycerza proponuje Iliada Homera? Odwołaj się do przykładów postaci z eposu.
Oprócz Iliady – jakie wielkie eposy stworzyły kultury starożytne?