Obrazy buntu w Biblii.
Komentarz
Temat sformułowany dość enigmatycznie. Twoim zadaniem będzie przypomnienie sobie postaci biblijnych buntowników, scharakteryzowanie ich, określenie rodzaju buntu: przeciwko czemu lub komu się buntowali, jakie były tego skutki.
Zauważ, że bunt nie jest zbyt mile widzianym sposobem manifestowania swojej indywidualności. Najczęściej kończy się klęską buntowników lub ich „nawróceniem”.
.
Jak zacząć?
Zastanów się, dlaczego bunt jest tak popularnym tematem, a buntownik jest od tysięcy lat jednym z najbardziej lubianych typów bohaterów. Jego dzieje śledzimy z zapartym tchem (nieważne nawet czy buntuje się w słusznej sprawie), zastanawiamy się jak zakończą się jego losy, trzymamy za niego kciuki, czasem nawet… kibicujemy mu.
Możesz także wymienić biblijnych buntowników lub wstępnie scharakteryzować rodzaje buntu ukazywane w Starym i Nowym Testamencie.
Przykład I
Buntownicy istnieli od zarania dziejów – są zaprezentowani zarówno w „Biblii”, jak i w mitologii greckiej. Można by nawet zaryzykować twierdzenie, że człowiek ma bunt we krwi. Sprzeciw wobec zastanej rzeczywistości, nakazom i zakazom, obyczajom, narzuconym nam rolom – jak widać, jest się przeciwko czemu buntować; tym bardziej że i sytuacja człowieka na świecie nie jest łatwa, zaś jego miejsce w hierarchii bytów – niejasne; niezależnie od tego, czy jesteśmy ludźmi wierzącymi czy nie. Buntujemy się sami, ale także obserwujemy z boku kolejne bunty pokoleniowe, np. dziś już z dystansem patrzymy na „rewolucję” dzieci kwiatów, o której przecież każdy z nas słyszał, choćby od starszych krewnych.
Kto wie, może każdego dnia buntujemy się przeciwko czemuś lub komuś.
Przykład II
Biblijnych buntowników można by policzyć na palcach. Nic dziwnego – cenione przez autorów biblijnych są pokora, posłuszeństwo, pogodzenie się z planami Bożymi. Wzorcami osobowymi są często ci bohaterowie, którzy… nie zbuntowali się, choć wydawałoby się, że mają ku temu pełne prawo. Po pierwsze – Abraham. Nie byłoby nic dziwnego w tym, gdyby odmówił Stwórcy złożenia ofiary z życia jedynego syna, po drugie – Hiob, według wielu chyba z nas cierpiący zupełnie niezasłużenie człowiek. A jednak umiał znieść swoje cierpienie z pokorą. Po trzecie w końcu – dwaj bardzo ważni bohaterowie „Nowego Testamentu” – Maryja i Jezus. Trudno sobie wyobrazić kształt i dogmaty religii chrześcijańskiej, gdyby Chrystus zbuntował się przeciwko woli Ojca i odrzucił czekającą Go straszną mękę. Wielką odwagą wykazała się także posłuszna Bogu Maryja – pomyślmy, jak „niewiadomego pochodzenia” ciąża musiała skomplikować jej stosunki z narzeczonym Józefem i sąsiadami…
.
Co w rozwinięciu?
Przykłady buntowników, odpowiedzi na pytania, w jaki sposób i przeciwko czemu się buntowali, oczywiście – także ich ocena. Spróbuj wskazać również tych bohaterów biblijnych, którzy mieli – w naszym rozumieniu – prawo do buntu, lecz nie skorzystali z niego.
Adam i Ewa
Wypadałoby zacząć od buntu naszych prarodziców, Adama i Ewy – to przez ich ciekawość dźwigamy brzemię grzechu pierworodnego. Gdyby nie ich nieposłuszeństwo (które także przecież jest formą buntu!), kto wie, czy nie żylibyśmy szczęśliwie w raju, bez trosk, zmartwień i przykrych niespodzianek.
Wydawać by się mogło, że Adam i Ewa mieli wszystko – czemu więc zdecydowali się zerwać owoc z drzewa poznania dobrego i złego, jedynego drzewa w całym rajskim ogrodzie, z którego nie wolno było korzystać? Dziś mówimy, że zakazany owoc smakuje najlepiej… Można by całą winą za grzech pierwszych ludzi obarczyć szatana, który pod postacią węża skusił naszą pramatkę, a ta z kolei skusiła Adama. Być może, zakaz Boga wydawał się im absurdalny? Być może kierowała nimi nieodparta ciekawość, a udział węża w ich przedsięwzięciu – był znikomy?
Konsekwencje tego buntu były straszne: wygnanie z rajskiego ogrodu, skazanie na ciężką pracę umożliwiającą przeżycie, rodzenie w bólach, trud i łzy (których do tej pory nie znali). Historia Adama i Ewy pokazuje, że ciekawość i skłonność do buntu mamy we krwi; to nieodłączna część naszej natury.
Kain
Ewa w bólach (zgodnie z zapowiedzią Jahwe) rodzi Kaina i Abla. Starszy syn zajmował się rolnictwem, młodszy zaś był pasterzem. Pewnego razu obaj składają Bogu ofiary. Z niewiadomych przyczyn ofiara Kaina nie zostaje przyjęta – niektórzy interpretatorzy twierdzą, że przyczyną jej odrzucenia była pycha Kaina, a takiej ofiary Bóg nie chciał przyjąć. Z łaskawym Jego przyjęciem spotkała się zaś ofiara skromnego, pokornego Abla. To wystarczyło, by starszy brat odebrał życie młodszemu – bunt przeciwko niezrozumiałemu postępowaniu Boga, rozżalenie i zawiść. Na pytanie Boga, gdzie jest Abel, niegrzecznie i prowokacyjnie odpowiada, że nie jest jego stróżem. I Kaina można postarać się zrozumieć – nie wszystkie przecież decyzje Boga są jasne dla ludzi. Najstarszego syna Adama i Ewy spotyka surowa kara, a określenie kainowe plemię weszło do języka potocznego.
Budowniczowie wieży Babel
Surowo ukarał także Jahwe budowniczych wieży Babel, których jedyną winą była chyba… niedostateczna pokora. Trudno odpowiedzieć na pytanie, przeciwko czemu się zbuntowali – może przeciwko wszechmocy Boga i poczuciu niewykorzystywanych przez nich możliwości, przeciwko wymaganemu przez Jahwe posłuszeństwa? Ich pragnieniem było zbudowanie wielkiej, strzelistej wieży sięgającej nieba. Pracujących przy budowie tej wieży Bóg ukarał pomieszaniem ich języków. Jakiekolwiek porozumienie między tymi ludźmi było niemożliwe, a w związku z tym niemożliwe okazało się także osiągnięcie celu.
Jonasz
I w końcu najbardziej chyba znany biblijny buntownik – Jonasz, który nie chciał przyjąć niewdzięcznej i trudnej roli proroka wyznaczonej mu przez Boga. Nie ma w tym nic dziwnego, bo Naród Wybrany okrutnie traktował swoich proroków – byli zamykani w więzieniach, wyśmiewani i atakowani. Nikt przecież nie lubi słuchać napomnień i gróźb. Przed swoim przeznaczeniem (czyli wolą Boga) Jonasz ucieka także dosłownie – wsiada na statek płynący do dalekiego Tarszisz. Bóg jednak nie zapomina o nim. Statek, którym płynął Jonasz, tonie, zaś mężczyzna dostaje się do brzucha olbrzymiej ryby. Tam Jonasz modli się i dziękuje za uratowanie życia i w końcu Bóg sprawia, że zostaje wyrzucony na ląd.
Staje się gorliwym sługą Bożym i wypełnia swoje zadanie – ostrzega mieszkańców Niniwy przed katastrofą, konsekwencją ich grzechów. Na nawrócenie i pokutę mają tylko 40 dni… Jonasz jest zły, gdy Bóg decyduje się nie niszczyć Niniwy, udobruchany modlitwami i skruchą. Widocznie tak spodobały się jego własne grzmiące słowa i apokaliptyczne wizje, że nie mógł pogodzić się z happy endem.
Jak zakończyć?
Refleksją na temat buntu w Biblii.
Przykład:
Nie lubimy oportunistów – przynajmniej tych, którzy są bohaterami literackimi lub filmowymi. Czy potrafimy jednak współczuć biblijnym buntownikom, których próby buntu zakończyły się strasznymi karami i gniewem Boga? Współczesnym indywidualistom trudno byłoby utrzymać przymierze z Bogiem, którego jednym z głównych warunków było całkowite poddanie się Jego woli i zaufanie Mu.
Biblijni buntownicy
- Grupa aniołów pod wodzą Lucyfera wznieca bunt przeciwko Stwórcy.
- Adam i Ewa – zbuntowali się przeciwko zakazowi Boga; ich bunt skończył się wygnaniem z raju.
- Kain – syn Adama i Ewy, pierwszy zbrodniarz.
- Jonasz – nie chciał przyjąć zadania, które wyznaczył mu Jahwe, potem został jednak Jego prorokiem
- Budowniczowie wieży Babel.
- Naród Wybrany – liczne bunty przeciwko nakazom religijnym, oddawanie czci innym bóstwom
Wzbogać swoją pracę
Przywołaj hymn Dies irae Jana Kasprowicza.
Poeta „oddaje głos” naszemu praojcu Adamowi, który oskarża Boga o ludzką nędzę i cierpienia. Zarzuca Stwórcy obojętność, a nawet pewne wyrafinowane okrucieństwo. Bóg z hymnu Kasprowicza bynajmniej nie jawi się jako dobroczyńca ludzkości. Adam występuje przeciwko Bogu przede wszystkim w imieniu stworzonych przez Niego (na ich zgubę) ludzi. Jest osamotniony w swoim buncie – nie zostaną orędownikami ludzkości ani jasnowłosa Ewa, ani głowa w cierniowej koronie (Chrystus).
Bądź, Sprawiedliwy!
Krusz światów posady,
rozżegnij wielki pożar w tlejącej iskierce,
na popiół spal Adama oszukane serce
i płacz
Z nim razem płacz, kamienny, lodowaty Boże!
Niech Twa surma przeraźliwa
echem płaczu się odzywa
nad pokosem Twego żniwa…
Przywołaj wiersz Wisławy Szymborskiej Na wieży Babel.
Porusza problem niemożności porozumienia się ludzi mówiących tym samym językiem. To smutna, liryczna historia braku kontaktu między bohaterami lirycznymi wiersza, kobietą i mężczyzną, najprawdopodobniej do niedawna bardzo sobie bliskich.
– Która godzina? – Tak, jestem szczęśliwa,
i brak mi tylko dzwoneczka u szyi,
który by brzęczał nad tobą, gdy śpisz.
– Więc nie słyszałaś burzy? Murem targnął wiatr,
wieża ziewnęła jak lew,wielką bramą
na skrzypiących zawiasach. – Jak to, zapomniałeś?
Miałam na sobie zwykłą szarą suknię
spinaną na ramieniu (…)
Człowiek zbuntowany Alberta Camusa
Lektura tego eseju wzbogaci Twoją pracę. Zawarte są w nim przemyślenia noblisty na temat istoty buntu i jego znaczenia (kolosalnego!) dla kondycji człowieka. Okazuje się, że bunt pozwala nam zachować godność i nadzieję; więcej nawet – w pewnym stopniu to właśnie bunt decyduje o naszym człowieczeństwie.
W tym eseju Camus nazywa Kaina pierwszym nosicielem buntu twórczego; buntu przeciwko okrutnemu i kapryśnemu bóstwu, które bez przekonywających uzasadnień woli ofiarę Abla od ofiary Kaina i przez to wywołuje pierwsze zabójstwo.
Zobacz:
Motyw buntu w literaturze. Omów temat, wykorzystując wybrane utwory.
Motyw buntu w literaturze. Omów temat, wykorzystując wybrane utwory.
Zbuntowane i walczące zło – obraz szatana w Biblii i literaturze wieków późniejszych.