Na czym – Twoim zdaniem – polega awangardowość Ferdydurke?
Ferdydurke zaliczamy do awangardowej prozy międzywojnia, a nawet spełnia ono wiele założeń nowatorskiego gatunku tzw. nouveau roman ukształtowanej ostatecznie dopiero w latach pięćdziesiątych XX w. we Francji! Możemy mówić zatem o prekursorstwie Gombrowicza. Nouveau roman (nowa powieść) stawia sobie za cel poznać świat za pomocą środków powieściowych. I tak: bohater to człowiek młody, poszukujący, niedysponujący rzetelną wiedzą o świecie. Fabuła nie występuje w klasycznym układzie zdarzeń – nouveau roman znosi granice między obiektywnym światem a tym, co wyobraża sobie bohater. Sens i kształt świata powstaje w trakcie powieści, nie może ona naśladować ani odkrywać realiów.
Sprawdźmy, jaka technika organizuje materiał Ferdydurke:
- Główny bohater – Józio – jest zarazem narratorem. Jest poszukiwaczem prawdy, przemierza różne terytoria, my zaś podążamy za nim i obserwujemy świat przez pryzmat jego postrzegania (oczami Józia).
- Świat przedstawiony – to jakby konkretyzacja wizji bohatera. Często widzimy, że jest zdeformowany za pomocą: absurdu (absurdalny jest np. fakt umieszczenia trzydziestoletniego „chłopca” w szkole), groteski (czyli błazenady, wyolbrzymienia, form karykaturalnych – przykładem mogą być szczekający chłopi-psy lub pojedynek na miny – świetna groteskowa scena polskiej literatury), paradoksu – czyli zestawienia sprzeczności, które jednak przynoszą pewne prawdy – choćby słynna lekcja polskiego, w której sprzeczność twierdzenia o literaturze z jej odbiorem wydaje się wręcz paradoksalna, lecz obnaża zarówno prawdę o stosunku ludzi do wielkiej literatury, jak i fałsz nauczania o niej.
- Klasyczna fabuła została w powieści „naderwana”. Oto istnieje pewna ciągłość i logika zdarzeń (bohater znajduje się na wsi, bo uciekł z miasta), lecz często takiej motywacji realnej brak. Poza tym żywioł zdarzeń organizują wizje Józia oraz chwyt „podsłuchiwania i podglądania” stosowany tu z powodzeniem przez Gombrowicza.
- Język Ferdydurke jest niepodobny do żadnej znanej dotąd powieści, jest to specyficzny, właściwy Gombrowiczowi styl. Polega na:
- zmianie szyku zdania – często na koniec zdania przesunięte są orzeczenia lub zaimki:
Słowacki wielkim poetą był,
(…) niech nie będzie zrobiony mi; - przedrzeźnianiu – naśladowanie cudzych wypowiedzi w celu ośmieszenia (mowa Syfona);
- stosowaniu specjalnych pojęć: („upupić”, przyprawić komuś „pupę” lub „gębę”, chłopięta i chłopaki, ferdydurke itd.).
- zmianie szyku zdania – często na koniec zdania przesunięte są orzeczenia lub zaimki:
Już powyższy zestaw cech powieści udowadnia awangardowość Ferdydurke i jej podobieństwo do nouveau roman. Oryginalność Gombrowicza i jego twórczej techniki stała się jednak tak charakterystyczna, że znalazła wielu naśladowców. I tak powstał jeszcze jeden paradoks literatury: „największy wróg konwencji – stworzył konwencję nową…”.
Zobacz:
Ferdydurke Witolda Gombrowicza
Jakie interpretacje Ferdydurke Witolda Gombrowicza możesz zaprezentować?