Obraz kobiety w literaturze i sztuce Młodej Polski.
Temat wymaga od nas pisania nie tylko o literaturze. Kto nie napisze o sztuce, na pewno nie wyczerpie tematu. Przywołajmy w pamięci obrazy z epoki. Czy któreś z nich przedstawiają kobiece postacie? Jakie?
Jak można urozmaicić pracę
- Refleksją, iż typy postaci kobiecych powtarzają się w literaturze wielu epok. Np. motyw skrzywdzonej przez pana ubogiej dziewczyny występował już w balladzie Rybka, a powróci w dwudziestoleciu międzywojennym w Granicy Nałkowskiej (Justyna Bogutówna). Również portret kobiety anioła znamy z romantyzmu czy Trylogii Sienkiewicza (piękne i niewinne Oleńka i Helena).
- Wprowadzeniem postaci spoza lektury obowiązkowej (szalona Julka – W sieci, obłudna mieszczanka – tytułowa bohaterka sztuki Zapolskiej Żabusia).
Jak zacząć?
Przykład
Galeria kobiet w literaturze Młodej Polski jest niesłychanie bogata. Od chłopek, poprzez mieszczanki, po szlachcianki, od prostych kobiet po wrażliwe artystki, od sług po panie. Prócz skromnych szlachcianek i opanowanych chęcią pracy idealistek, znanych już z epoki pozytywizmu poznajemy złe i obłudne mieszczanki, szalone artystki i… opanowane żądzą kobiety modliszki, które wiodą mężczyzn do zguby. Bardzo wyraźnie mówi się w literaturze Młodej Polski nie tylko o szaleńczej kobiecej miłości, ale także o kobiecym pożądaniu, którego istnienie wcześniej (i nawet później) w literaturze i dyskusjach społecznych wielokrotnie kwestionowano…
Co w rozwinięciu?
Kobieta – artystka – nieco egzaltowana, ulegająca magii sztuki
- Rachela z Wesela Wyspiańskiego
- szalona Julka z dramatu W sieci
Mieszczanka – skrępowana więzami mieszczańskiej moralności:
- tytułowa bohaterka Moralności pani Dulskiej – maksymalnie obłudna, dbająca jedynie o wysokie dochody, niewrażliwa na krzywdę innych, głosząca frazesy o Bogu i moralności, skłonna dawać wszystkim nauki moralne, choć sama nie jest w porządku, do bólu oszczędna despotka, wychowała sobie męża pantoflarza…
- Juliasiewiczowa – nieco bardziej nowoczesna, ale równie zakłamana co jej krewna, szanowana, bo jest mężatką o określonej pozycji społecznej, faktycznie źle się prowadzi i używa życia, jest kokietką i plotkarą
Spragniona rozkoszy, ucieleśnienie żądz:
- Jagna z Chłopów
- Lucy z Ziemi obiecanej
- Ewa z Hymnów Kasprowicza
- kobieta opisana w erotyku Tetmajera Lubię, kiedy kobieta…
Jej odmianą jest femme fatale – wiodąca mężczyzn do zguby, zdolna do wielkich namiętności:
- Lucy Zuckerowa z Ziemi obiecanej,
- Ewa z Hymnów Kasprowicza,
- bohaterka obrazu Szał Podkowińskiego
Poświęcająca ideały dla wielkiej miłości:
- Salomea Brynicka z Wiernej rzeki – bardziej kocha Odrowąża niż swe dobre imię
Szlachcianka jak anioł:
- bohaterka Warszawianki – Maria, wierna i kochająca, niecierpliwie oczekująca ukochanego, któremu na pożegnanie wręczyła wstęgę-talizman; niestety, ukochany zginie w bitwie;
- Anka z Ziemi obiecanej – \wierna, skromna, dobra i uczynna, gotowa poświęcać się dla ubogich i odgadywać życzenia narzeczonego – Borowieckiego, który zaniedbuje ją jednak, spragniony pieniędzy, a nie miłości.
Chłopka, prosta kobieta:
- Panna Młoda i wiele innych postaci z Wesela Wyspiańskiego;
- Hanka z Chłopów i wiele innych kobiet przedstawionych w epopei;
- bohaterka wielu malarskich portretów, choćby Wieśniaczka z Bronowic Wojciecha Weissa
Skrzywdzona służąca:
- Hanka z Moralności pani Dulskiej wykorzystana przez panicza.
Jak zakończyć?
Przykład
Młoda Polska wyraźnie przełamuje stereotyp niewinnej dziewczyny. Salomea Brynicka nie pozostaje dziewicą, dziewczynę z wierszy Tetmajera, Jagnę z Chłopów, Lucy Zuckerową spalają żądze, Julka maluje narządy płciowe i przeżywa ekstazę na widok Szału Podkowińskiego. Jakże różne są te bohaterki od pozytywistycznej idealistki – Justyny, choć i w literaturze modernizmu znajdziemy, rzecz jasna, symbole niewinności – Ankę z Ziemi obiecanej, Marię z Warszawianki…
Zobacz: