Na podstawie poniższego fragmentu dramatu udowodnij, że Makbeta można nazwać bohaterem tragicznym. Ukaż jego tragedię w kontekście losów 2-3 innych bohaterów literackich, opanowanych żądzą władzy.
MACBETH
(…)
Niczym król, jeśli król nie jest bezpieczny.
Lęk przed Banquiem
Głęboko utkwił we mnie, a królewskość
Jego natury winna ów lęk budzić.
Pełen odwagi jest, a przy niezłomnym
Usposobieniu posiada też mądrość,
(…)
Prócz niego żaden z ludzi mnie nie trwoży.
Mój geniusz jest nim przytłoczony. Mówią,
Że geniusz Marka Antoniusza cierpiał
Tak przy Cezarze. Złajał owe Siostry,
Gdy po raz pierwszy nazwały mnie królem,
I kazał wróżyć sobie, one zaraz
Prorokowały, zwąc go ojcem całej
Dynastii królów. A na moją głowę
Włożyły tylko bezpłodną koronę
I bezpotomne berło w dłoń wsunęły,
(…)
Gdyż żaden syn mój go nie odziedziczy.
Jeśli ma być tak, to pokalałem duszę
Dla dzieci Banqua; dla nich łaskawego
Zamordowałem Duncana. I wlałem
Gorycz w naczynie mojego spokoju
Jedynie dla nich;
(…)
Wyjaśnienie zadania
Przeczytaj dokładnie temat i zastanów się nad poleceniem.
Zauważ, że mamy do czynienia z poleceniem dwuczęściowym. Po pierwsze – masz udowodnić, że Makbeta można nazwać bohaterem tragicznym.
Można to zrobić na dwa sposoby.
- Jeśli jesteś mocny w analizie i interpretacji, możesz oprzeć się tylko na podanym fragmencie. Nazwij emocje, które szarpią duszę Makbeta; określ, w jakiej sytuacji wypowiada on swój monolog (tuż przed zabiciem Banka).
- Możesz także udowodnić, że jest bohaterem tragicznym bazując na tekście całego dramatu – przypomnij sobie, jak się kończy jego historia.
Druga, niezwykle istotna część polecenia to przywołanie dwóch – trzech innych utworów. Mogą to być dramaty Szekspira, ale także utwory późniejsze, jak choćby Balladyna Juliusza Słowackiego i wcześniejsze – jak np. Antygona Sofoklesa.
Pamiętaj, że pierwsza część polecenia jest trochę bardziej istotna. Drugiej możesz poświęcić trochę mniej uwagi, a co za tym idzie – miejsca.
Warianty wstępu
Wariant 1
Możesz rozpocząć od zdefiniowania pojęcia władzy. Czym jest władza i jakie może przybierać formy? Krótko opisz rodzaje władzy, np. posiadanie psychicznej władzy nad kimś, bycie we władzy miłości, bycie pod władzą pieniądza, sprawowanie władzy w państwie. Ukaż władzę jako magnes przyciągający zło i morderstwa. Zastanów się, dlaczego często żądza władzy okazuje się silniejsza niż zasady moralne (tak było w przypadku Makbeta, który złamał zasady niesłychanie dla niego ważnego kodeksu rycerskiego). Zastanów się także, czy władza nieuchronnie musi wiązać się ze złem? Czy władza zawsze muszą zmieniać ludzi w “potwory”?
Wariant 2
Szekspir mógłby być świetnym psychologiem. Tak sformułowanym własnym spostrzeżeniem możesz rozpocząć pracę – pamiętaj, że tę tezę w dalszej części pracy musisz powinieneś uzasadnić. Dzieje Makbeta to kolejne etapy procesu przeistaczania się człowieka honoru w zbrodniarza hołdującego zasadzie, że cel uświęca środki.
Opisz krótko jak przebiegała przemiana wewnętrzna Makbeta (na gorsze!) Zauważ, że nawet moralność i kodeks honorowy nie są w stanie powstrzymać niepohamowanych namiętności. I nawet dzielny rycerz, wierny przyjaciel i sługa staje się zabójcą swego króla. Zaznacz, że wnikliwa analiza psychologiczna bohaterów to jednocześnie jedna z istotnych cech dramatów Szekspira.
Wariant 3
Możesz zacząć od tego, że Szekspir we wszystkich swoich dramatach zastanawiał się nad ludzką naturą. Uważał, że jest ona pełna zagadek. Próbował zgłębić tajemnice natury człowieka. Tu możesz dodać swoją refleksję, że mimo upływu tylu wieków, postępu cywilizacji i nauki, natura ludzka nadal nie daje się do końca poznać. Makbet to człowiek spętany przez własne namiętności. Nie jest to wyjątek. Tak jak wielu ludzi szuka on usprawiedliwienia dla swojego zachowania. Twierdzi, że zło pochodzi z zewnątrz i nie przypisuje go sobie. W taki sposób zachowuje się człowiek bezwolny, targany namiętnościami.
Warianty rozwinięcia
Wariant 1
Przyjrzyj się dokładnie monologowi Makbeta – zanalizuj go i zinterpretuj. Kontekstem niech będzie Antygona Sofoklesa oraz mitologiczna opowieść o powstaniu świata.
Już pierwsze zdanie wypowiedziane przez bohatera skłania do refleksji. Czy rzeczywiście król nie może czuć się bezpieczny? Na przykładzie Makbeta widać, że nie – musi utrzymać władzę, a aby to zrobić, powinien mieć oczy wokół głowy, uważać na wszystkich i na wszystko, nikomu nie ufać… W monologu, wypowiadanym tuż przed zapadnięciem ostatecznej decyzji o zamordowaniu Banka, Makbet daje wyraz swojej nieufności do niego – nie tak dawno jeszcze zaufanego przyjaciela i towarzysza! Ujawnia się tu brzydka cecha bohatera – zawiść. Banko imponuje mu królewskością natury, mądrością, niezłomnymi zasadami. Czuje przed nim lęk, gdyż wydaje mu się, że Banko nad nim góruje. Wyznaje: Prócz niego żaden z ludzi mnie nie trwoży. Porównuje swoją sytuację do sytuacji Marka Antoniusza przytłoczonego geniuszem Juliusza Cezara. Czuje się gorszy od Banka nie tylko z tego względu, że ten góruje nad nim siłą charakteru i wrodzonym królewskim sposobem bycia. Jeszcze bardziej niepokoi go, że jemu wiedźmy przepowiedziały “tylko” koronę, a Bankowi zostanie ojcem całej dynastii królów. Zazdrość i zawiść Makbeta przybierają już chorobliwą formę. W jego emocjach jest coś, co potocznie nazywamy “niezdrowym”. Ma też swego rodzaju żal do losu – dlaczego to akurat Banko ma być ojcem królów?!
Dlaczego ma tak wspaniały charakter?!
Monolog Makbeta jest potwierdzeniem powiedzenia, że apetyt rośnie w miarę jedzenia. Makbetowi nie wystarcza już korona, chciałby być założycielem dynastii. Jest rozgoryczony, że przypadnie mu w udziale tylko “bezpotomne berło”.
Fakt, że Makbet zamierza zgładzić przyjaciela, jest naganny. Przywołaj jednak mit o powstaniu świata, który doskonale pokazuje, że dla zdobycia władzy porywano się na jeszcze straszniejsze, jeszcze bardziej mrożące krew w żyłach czyny. Przypomnij, że Kronos okrutnie okaleczył i pozbawił władzy własnego ojca Uranosa i połykał swoje nowo narodzone dzieci. Uważał, że gdy osiągną dojrzały wie, mogą postąpić z nim tak samo, jak z własnym ojcem.
Drugim dowodem na to, że władza jest ja silnie uzależniający narkotyk, może być historia Kreona, dla którego tron był niesłychanie cenny. Starał się być sprawiedliwym władcą, ale doprowadził do tragedii: śmierci żony, syna i jego narzeczonej Antygony.
Wariant 2
Możesz porównać wiedzę Szekspira o człowieku ze współczesnym stanem badań nad psychiką człowieka. Dziś już wiemy, że potencjalnie każdy człowiek zdolny jest do okrucieństwa – nawet bez powodu. Czyny Makbeta są świadectwem nieobliczalnych możliwości czynienia zła przez człowieka. Podkreśl, że u Szekspira nie mamy do czynienia z fatum i spełnieniem się przepowiedni (jak w przypadku Edypa), lecz dojście do głosu ciemnej strony ludzkiej natury. Makbet sam podejmuje decyzje, sam kieruje swoim losem – nie ciąży nad nim przecież klątwa bogów. Chora ambicja podsycana przez żonę i męska duma nie pozwalają mu stanąć w miejscu i zaakceptować tego, co już osiągnął.
Ważna uwaga: tragizm bohaterów antycznych ma zupełnie inny charakter niż tragizm bohaterów szekspirowskich. Los tych pierwszych jest z góry określony; niezależnie od ich starań i tak spotka ich nieuchronna klęska. Bohaterowie Szekspira pozornie sami decydują o swoim losie – pozornie, gdyż na ich decyzje ogromny wpływ mają otaczający ich ludzie (wspomnij, jak duży wpływ miała na Makbeta jego żona) i okoliczności. Nie są do końca wolni – można ich nawet nazwać niewolnikami własnych namiętności.
Tu możesz przywołać inną bohaterkę – Balladynę, tytułową bohaterkę dramatu Juliusza Słowackiego. Ona także była opętana żądzą władzy i sama decydowała o swoich czynach, sama dokonywała wyborów. Podkreśl, że z obu dramatów wynika, że kto wejdzie na drogę zbrodni, nie zejdzie z niej łatwo. Pierwsza zbrodnia pociąga kolejne, mimo iż bohaterowie mają ochotę powiedzieć “stop”.
Wariant 3
Pisząc możesz wzbogacać język pracy plastycznymi opisami. Możesz zacząć od tego, że czytając Makbeta masz wrażenie, że cały czas na kartach dramatu sączy się krew. Szekspir pokazał Makbeta jako człowieka, który uległ namiętności władzy – a ta go zniszczyła.
Zwróć uwagę na to,
jak Makbet wspomina Dunkana, łaskawego i sprawiedliwego władcy, który otaczał opieką swoich wiernych rycerzy (Makbet był jednym z nich). Nazywa go “łaskawym” i twierdzi, że zabijając swojego władcę pokalał duszę. Na pewno dochodzi tu do głosu sumienie Makbeta. Zauważ, że mamy tu także do czynienia z paskudnym wyrachowaniem: bohater martwi się i nie może sobie darować, że popełnił zbrodnię, która umożliwi objęcie tronu dzieciom Banka! Możesz pokusić się o porównanie dwóch władców – Mabeta i Dunkana. Ten drugi ufał otaczającym go ludziom, nie podejrzewał ich o zdradę – zwłaszcza Makbeta, którego uważał nie tylko za jednego z najdzielniejszych rycerzy, ale i za przyjaciela. Zaś tytułowy bohater dramatu Szekspira, odkąd opanowała go żądza władzy, ani przez chwilę nie czuje się bezpieczny ani zaspokojony..
Pokaż także,
że pozostawanie we władzy namiętności – jakiejkolwiek, nie tylko władzy – niszczy relacje z bliskimi ludźmi, sprawia, że nawet przyjaciół zaczyna się uważać za wrogów. Tak właśnie było w przypadku Makbeta i Banka – tytułowy bohater nie patrzy już na Banka jak na przyjaciela, lecz tego, który zostanie ojcem dynastii królów. Pogarszają się też relacje między nim a jego żoną. Na wieść o śmierci Lady Makbet nie rozpacza, nie wybucha płaczem – wygłasza za to słynny monolog, w którym życie nazwane jest “powieścią idioty”. A przecież małżonkowie byli sobie chyba dość bliscy, Makbet był bardzo zakochany w żonie, starał się jej zaimponować, spełniać jej oczekiwania…
Chorobliwe obsesje i żądze zatruwają życie człowieka i najczęściej prowadzą do katastrofy – taką ogólną refleksją możesz zakończyć tę część pracy.
Warianty zakończenia
Wariant 1
Możesz odczytać dramat jako przestrogę – skutki takich namiętności mogą być tragiczne. Niszczą psychikę, małżeństwo, miłość – można powiedzieć nawet, że niszczą życie Makbeta i jego żony. Choć dla zdobycia władzy ludzie gotowi są poświęcić niemal wszystko, to dojście do niej po trupach okazuje się destrukcyjne. Nie przynosi satysfakcji, gdyż wymaga kolejnych ofiar (w przypadku Makbeta pierwsza zbrodnia pociąga za sobą następne) oraz odbija się na psychice. Człowiek staje się ofiarą lęków i obsesji.
Na koniec nawiąż do współczesności.
Czy któryś z rządzących (Twoim zdaniem) opanowany był – lub jest – żądzą władzy. Możesz wymienić Władimira Putina czy Saddama Husajna. Ale uwaga, ostrożnie z polityką! Nie rozpisuj się – Twoja praca nie może zamienić się w krytykę współczesnego polityka!
Wariant 2
Wyjdź od myśli zawartej w traktacie pt. Książę Niccolo Machiavelelgo – cel uświęca środki. Zauważ, w jak dużym stopniu ta maksyma odnosi się do losów Hamleta! Poświęć trochę miejsca na własne przemyślenia – napisz, jaki jest Twój stosunek do tego sądu. Czy cel moż być usprawiedliwieniem nawet dla najpaskudniejszych czynów?
Wariant 3
Pracę możesz zakończyć ogólnymi przemyśleniami na temat tajemnicy natury ludzkiej, do dziś niezgłębionej. Tu możesz pokusić się o refleksję dotycząca żądz i namiętności czasów współczesnych. Żądze większości ludzi we współczesnym świecie rzadziej są skierowane na zdobycie władzy. Niewiele osób myśli o „zdobyciu tronu”. Dzisiaj dla wielu ludzi liczą się przede wszystkim dobra materialne. „Duetem” którego pożąda wielu współczesnych są pieniądze i władza; które występujące osobno nie wydają się aż tak fascynujące.
Jeśli chcesz, by Twoja praca była ciekawsza, przywołaj innych bohaterów szekspirowskich, dla których, jak dla Makbeta, władza okazała się problemem – wspomnij więc o królu Learze, Hamleta i Klaudiusza. Zauważ, że choć Szekspir dużo miejsca w swych dramatach poświęcał władzy (często bohaterami jego sztuk byli władcy np. Juliusz Cezar i król Ryszard), to interesowały go także inne namiętności, takie jak miłość i zazdrość (Romeo i Julia, Otello)
Zobacz:
Czy Makbet – tytułowy bohater tragedii Szekspira – jest odpowiedzialny za swoje zbrodnie?