Przygotuj wypowiedź ustną na temat: motyw tańca w literaturze polskiej. Uwzględnij także Popiół i diament.
Jak zacząć wypowiedź?
Sedno wypowiedzi:
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz – końcowa scena – polonez
- Polonez jest tańcem narodowym, wykonywanym według ustalonego porządku, rytuału. Porządek par wynika, jak to napisał Mickiewicz, z „wieku i urzędu”. Ważne jest jego przestrzeganie, dlatego często potrzebny jest „przewodnik” – w Panu Tadeuszu: Podkomorzy, strażnik etykiety, symbol odchodzącej tradycji – „ostatni, co tak poloneza wodzi”. Konieczny jest też odpowiedni strój: staropolski kontusz, choćby po to, aby można było odrzucać jego wyłogi.
- Poloneza tańczono podczas zaręczyn Tadeusza i Zosi. To także symbol – w tańcu tym biorą udział przedstawiciele wszystkich zwaśnionych wcześniej stron.
- Ten narodowy taniec staje się też symbolem historii, sposobem jej oswojenia. W tańcu biorą udział zjednoczeni ze sobą mieszkańcy Soplicowa i przybysze z zewnątrz – legioniści generała Dąbrowskiego. Mickiewicz celowo umieścił poloneza w ostatniej Księdze XII. W ten sposób podsumował wcześniej opisane wydarzenia historyczne, a także ukazał swoich bohaterów, którzy krokiem poloneza wchodzą w nową epokę.
Władysław Reymont Chłopi – wesele Boryny
Tańce wykonywane są podczas wesela wiejskiego, więc są radosne, żywiołowe: to mazurki, oberki, kujawiaki. Odświętnie ubrani weselnicy – dzięki czemu mamy barwny, malarski opis elementów stroju ludowego – żywiołowo, dynamicznie tańczą, popadają niemalże w trans, tworzą jakby oddzielny organizm, zamieniają się w żywioł natury. W tym obrazie tańca możemy się doszukiwać symbolu witalności chłopów.
Stanisław Wyspiański Wesele – scena końcowa
Całemu weselu towarzyszy taniec. Na przykład taniec Pana Młodego z Panną Młodą – inteligenta z chłopką, możemy odczytywać jako satyrę na młodopolską chłopomanię. Ale najważniejszym tańcem tego wesela jest taniec chocholi z ostatniej sceny aktu III. Jest on magiczny, zaczarowany. Czar Chochoła zamyka tańczących w zaklętym kręgu. To odwrócenie symbolu ślubu, który miał być elementem łączącym stare z nowym, połączyć epoki – ale nie połączył; miał być symbolem zbratania się inteligencji z chłopami, ale było to zespolenie tylko pozorne. Tak naprawdę taniec chocholi stał się symbolem zniewolenia, uśpienia polskiego społeczeństwa, niezdolnego do jakiegokolwiek działania, spętania jego serc, umysłów i woli. Warto zwrócić uwagę na didaskalia opisujące dokładnie ów korowód: „dech mu zapiera rozpacz, a przestrach i groza obejmuje go martwotą”.
Jerzy Andrzejewski Popiół i diament – polonez kończący bankiet w Monopolu
Można go porównać do poloneza z Pana Tadeusza, a także chocholego tańca z Wesela. Czym od swoich pierwowzorów różni się ten taniec? Przede wszystkim jest to parodia poloneza: po całonocnym pijaństwie uczestnicy bankietu łączą się w pary z przeciwnikami nowego ustroju – karierowicze i artyści nieudacznicy, nowa komunistyczna elita miasta i zdeklasowani arystokraci. Różnice społeczne zacierają się w pijackim korowodzie. Potwornie fałszująca orkiestra przedrzeźnia melodię, a echo patriotycznych wiwatów rozchodzi się po ruinach. Nawiązaniem do Wesela może być opis samego korowodu, w którym pary sunęły „jak kukiełki” i patrzyły „szklanymi, nie widzącymi oczami”. Ten taniec można odczytać jako metaforę społeczeństwa polskiego całkowicie zdezorientowanego w nowej sytuacji politycznej.
Motyw tańca w poezji
We wcześniejszych epokach odnajdziemy motyw tańca w poezji średniowiecznej – Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią.
- Czesław Miłosz Walc
Realistyczno-wizyjny wiersz pokazujący dwie rzeczywistości – świat ludzi, którzy się bawią i pochłonięci zabawą nie zauważają nadchodzącej apokalipsy. - Krzysztof Kamil Baczyński Sur le pont d’Avignon
Pary tańczące na moście w Awinionie to obraz minionego, starego świata, który wraz z wybuchem wojny odszedł na zawsze. To przedstawienie beztroskiej, radosnej, przedwojennej zabawy, dawnej rzeczywistości wirującej w rytm tańca.
Podsumowanie
Powtarzający się w literaturze motyw tańca najczęściej jest wyrazem radości, szczęścia, uświetnieniem jakiejś uroczystości – uczty, balu. Taniec symbolizujący radość życia opisuje Jan Kochanowski w Pieśni świętojańskiej o sobótce.
W Biblii – w Starym Testamencie taniec jest jednym ze sposobów wychwalania Boga „Chwalcie Go bębnem i tańcem”.
W literaturze XIX i XX w. motyw tańca ma najczęściej charakter symboliczny i możemy go odczytać jako różne odmiany Mickiewiczowskiego poloneza z Pana Tadeusza lub chocholego tańca z Wesela.
Taniec ten na ogół symbolizuje zmierzanie ku przewidywanej, przeczuwanej katastrofie, i uczestnictwo w nim jest przymusowe.
Zobacz: