Zestaw pytań przed maturą ustną z polskiego cz. 2

JAK W OSTATNIEJ CHWILI UPORZĄDKOWAĆ FAKTY I POJĘCIA?

Powtórz błyskawicznie przed ustną cały materiał od antyku po współczesność, ujęty w kluczowe pytania.

 

ROMANTYZM

 

37. Dokonaj analizy wybranego utworu – manifestu światopoglądowego polskiego romantyzmu.

Zacznij:

Ballada Romantyczność to utwór z cyklu Ballad i romansów z pierwszego tomu Poezji Adama Mickiewicza. Datę ukazania się tego zbioru uważa się za rozpoczynającą romantyzm w Polsce. Romantyczność to utwór o charakterze programowym.

Rozwiń:

W tej balladzie można dopatrzyć się manifestu romantycznego sposobu widzenia świata, stojącego w opozycji do sentymentalizmu. W utworze mamy także do czynienia z bliską romantykom platońską koncepcją miłości rozumianej jako nierozerwalny związek dwojga dusz. Tłum i narrator ballady obserwujący Karusię nie są zdziwieni faktem, że dziewczyna rozmawia ze zmarłym kochankiem. Bardzo ważne jest także starcie narratora ze Starcem, „utożsamianym” z oświeceniowym autorytetem – Janem Śniadeckim, który twierdzi, że Dziewczyna duby smalone bredzi,/ A gmin rozumowi bluźni.

Zakończ:

W oświeceniu dominował pogląd, że świat można poznawać zmysłami i tłumaczyć go racjonalnie, zgodnie z zasadami logiki. W balladzie Mickiewicza na pierwszy plan wysuwa się nowy sposób zgłębiania tajemnic bytu człowieka – może do nich zbliżyć intuicja i emocjonalne przeżycia.

 

38. Wyjaśnij, jak definiowano rolę poety i poezji w wybranych utworach literackich epoki romantyzmu?

Zacznij:

Romantyzm to epoka, w której rola poezji była ogromna. Wiele ważnych utworów romantyków polskich poświęconych jest zadaniom poezji i poety. Duże było także znaczenie współzawodnictwa poetów – np. pojedynek improwizacyjny Mickiewicza i Słowackiego.

Rozwiń:

Wiele fragmentów poświęconych jest poezji w jednym z najważniejszych utworów polskiego romantyzmu – III cz. Dziadów Adama Mickiewicza. Ten temat pojawia się choćby w Małej i Wielkiej Improwizacji. Konrad to poeta, który przez talent i moc oddziaływania swego słowa czuje się niemal równy Bogu. Kreator, twórca nowych światów, przywódca duchowy narodu. Tam także poeta ukazany jest jako samotnik, indywidualista, przekraczający rozmaite normy. Wielka rola poezji – choć inna – ukazana jest także w Konradzie Wallenrodzie – poezja to „arka przymierza”, pomost „między dawnymi i młodszymi laty”. Inaczej pojmuje rolę poezji Cyprian Kamil Norwid – piękno, w tym także piękno słowa poetyckiego, ma zachwycać do pracy (rozumianej inaczej niż dziś), a poeta traktowany jest jako rzemieślnik słowa. Moc oddziaływania poezji, dzięki niej można „w aniołów przerobić” zwykłych zjadaczy chleba, ale także duże ryzyko niezrozumienia i odrzucenia podkreśla Juliusz Słowacki.

Zakończ:

Ważny utwór to także Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego – mowa tam o niebezpieczeństwie, które niesie ze sobą poezja – wystarczy prześledzić tragiczne losy rodziny poetów przeklętych – Męża, Żony i Orcia.

Najważniejsze teksty:

• III cz. Dziadów i Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza,
• Beniowski, Grób Agamemnona i Testament mój Juliusza Słowackiego,
• Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego,

 

39. Ukaż model miłości romantycznej oraz polemikę z nim w wybranych tekstach epoki.

Zacznij:

Model miłości romantycznej w dużej mierze został ukształtowany przez Cierpienia młodego Wertera Goethego. To miłość, która nie ma szans na spełnienie ze względu na konwencje społeczne i przeszkody nie do pokonania. Miłość silna, przeżywana bardzo emocjonalnie – rozstanie z ukochaną kończy się próbą samobójczą lub okrutną zemstą na tych, którzy doprowadzili do upadku związku.

Rozwiń:

Na swoje życie targnęli się Werter, Gustaw i Kordian. Jacek Soplica i Giaur nie umieli odnaleźć sensu życia – cały czas rozpamiętywali swoją tragedię. Szczęście w miłości nie trwa długo – kończy je ślub z innym lub śmierć ukochanej osoby. Ale miłość romantyczna to także mistyczny związek dwojga dusz – nie kończy się on wraz ze śmiercią jednego z kochanków. Kontakt z duchem zmarłego ukochanego czy zmarłej ukochanej nie należy do rzadkości i jest zgodny z romantycznym widzeniem świata – np. reakcja tłumu na zachowanie Karusi, bohaterki ballady Romantyczność, która w biały dzień rozmawia ze zmarłym Jaśkiem.

Zakończ:

Polemika z takim wyniszczającym modelem miłości zawarta jest w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza i w Ślubach panieńskich Aleksandra Fredry. Tam miłość to szacunek, zrozumienie, wspólne cele, chęć założenia rodziny, wspólnego prowadzenia domu, oczywiście ślub zgodnej pary. Nie jest to wielka namiętność, raczej duża sympatia i świadomy wybór pasującej do siebie osoby – idealnego kandydata na męża czy kandydatki na żonę.

Najważniejsze teksty:

• Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego,
• Romantyczność, IV cz. Dziadów i Pan Tadeusz Adama Mickiewicza,
• Śluby panieńskie Aleksandra Fredry.

 

40. Wymień cechy powieści poetyckiej.

Zacznij:

Powieść poetycka to jeden z najważniejszych gatunków wczesnego romantyzmu (potem stracił na znaczeniu, ustępując miejsca np. dramatowi). Ten gatunek został stworzony przez Waltera Scotta, ale popularność zawdzięcza Byronowi, którego powieści zostały przetłumaczone na wiele języków. Początkowo używano tylko miana „powieść”; nazwa „powieść poetycka” pojawiła się później, gdy zaistniała potrzeba odróżnienia jej od „zwyczajnej” powieści pisanej prozą.

Rozwiń:

W powieści poetyckiej zdarzenia nie są ułożone chronologicznie. Treść składa się z przytaczanych przez narratora domysłów na temat losów bohatera, hipotez, świadectw i plotek. Czytelnik luki w prezentowanych losach bohatera musiał uzupełniać sam. Bohatera otacza aura tajemnicy – często nie znamy jego imienia, dokładnego pochodzenia itd. (tak jest np. w wypadku Giaura, tytułowego bohatera dzieła George’a Byrona). Główny bohater powieści jest rozdarty wewnętrznie, stoi przed nierozwiązywalnymi dylematami etycznymi (jak np. Konrad – Alf z Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza) lub ma poczucie winy w związku z czynami popełnianymi w przeszłości.

Zakończ:

Pierwsza polska powieść poetycka to Grażyna Adama Mickiewicza. Wątki powieści poetyckich znajdziemy także w późniejszych, polistopadowych utworach polskich romantyków, np. w spowiedzi Jacka Soplicy w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza.

Najważniejsze teksty:

• Giaur i Korsarz George’a Byrona,
• Konrad Wallenrod i Grażyna Adama Mickiewicza,

 

41. Bajronizm, wallenrodyzm, prometeizm, mesjanizm – wyjaśnij pojęcia, odwołując się do wybranych utworów literackich.

Zacznij:

Bajronizm to jedna z tendencji literatury romantyzmu europejskiego, ukształtowana przez twórczość i owiane legendą życie Byrona, który wykreował własny mit.

Bohater bajroniczny to samotnik, nieszczęśliwy, dumny, tajemniczy, skłócony ze społeczeństwem i z samym sobą, często mający na sumieniu jakąś zbrodnię, postać niejednoznaczna moralnie.

Rozwiń:

Mesjanizm to koncepcja, której powstanie na polskim gruncie wiązane jest z osobą Adama Mickiewicza. Elementy mesjanizmu możemy znaleźć także u Seweryna Goszczyńskiego i w pismach Andrzeja Towiańskiego. To wiara w misję Polski, wiara w jej szczególną rolę w dziejach świata (Polska Chrystusem narodów), która swą męką ma odkupić winy także innych narodów, a potem jak Jezus zmartwychwstać – czyli odzyskać niepodległość. To także przypisywanie szczególnej roli wielkim jednostkom, np. poetom – wielki człowiek może odkupić i poprowadzić cały naród.

Prometeizm to termin stworzony od imienia dobrego tytana, mitologicznego opiekuna i dobroczyńcy ludzkości. To wielka, bezinteresowna, altruistyczna miłość do ludzi, ofiara i poczucie misji.

Zakończ:

„Wadą” mesjanizmu była programowa idealizacja Polski i Polaków oraz bierna postawa – Polska i tak zmartwychwstanie. Wallenrodyzm (termin utworzony od nazwiska bohatera powieści poetyckiej Adama Mickiewicza) to pewna metoda walki z zaborcą – nieetyczna, ale za to skuteczna, oparta na podstępie, niehonorowym postępowaniu i rezygnacji z własnych ideałów, w myśl zasady, że cel uświęca środki.

Najważniejsze teksty:

• Giaur i Korsarz George’a Byrona,
• Konrad Wallenrod, Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, III cz. Dziadów Adama Mickiewicza

 

42. Wymień cechy dramatu romantycznego.

Zacznij:

W epoce romantyzmu dramat był jednym z najważniejszych gatunków. Zrywał radykalnie z koncepcjami zawartymi w Poetyce Arystotelesa; romantycy skłaniali się raczej ku modelowi dramatu szekspirowskiego – choć nie ma mowy o kalkowaniu.

Rozwiń:

Dramat romantyczny odrzucił zasadę trzech jedności – np. akcja Kordiana rozgrywa się w Watykanie, w szpitalu wariatów, na szczycie Mont Blanc czy na progu sypialni cara i bynajmniej nie dzieje się to wszystko od wschodu do zachodu słońca. Podobnie akcja III cz. Dziadów, która obejmuje mniej więcej rok. Dramat romantyczny to kompozycja luźno połączonych scen (nie zawsze połączonych osobą głównego bohatera), niepowiązanych ze sobą fabularnie – np. III cz. Dziadów. Łączył komizm i tragizm, rozmaite tonacje wypowiedzi, zacierał różnice między gatunkami i rodzajami literackimi. Pojawiały się także dramaty pisane prozą – np. Horsztyński Juliusza Słowackiego i Irydion Zygmunta Krasińskiego. Dramat romantyczny uważany był za niesceniczny – traktowano go jako tekst przeznaczony głównie do czytania, nie tylko prezentacji w postaci widowiska teatralnego – romantycy byli zwolennikami nieskrępowanej swobody twórców, odrzucającej m.in. wymogi sceny.

Zakończ:

Rozwój dramatu romantycznego przypada na czasy po powstaniu listopadowym – wtedy powstały najdoskonalsze dramaty Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego i Norwida. Zupełnie odrębnym zjawiskiem była twórczość Aleksandra Fredry (Zemsta, Damy i huzary, Pan Jowialski), wyrastająca z komedii molierowskiej i oświeceniowej.

Najważniejsze teksty:

• Dziady Adama Mickiewicza,
• Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego,
• Kordian Juliusza Słowackiego.

 

43. Przedstaw stosunek do przeszłości i tradycji szlacheckiej ­w twórczości polskich romantyków.

Zacznij:

Stosunek ten jest niejednoznaczny, różnie przedstawiany przez poszczególnych twórców.

Rozwiń:

Z dość ostrą krytyką sarmatyzmu mamy do czynienia w Grobie Agamemnona Juliusza Słowackiego; poeta jest „smutny i sam pełen winy”, bo jest Polakiem. Stamtąd pochodzą słynne słowa: „Pawiem narodów byłaś i papugą,/ A teraz jesteś służebnicą cudzą”. Gorzko ukazuje także środowisko szlacheckie Antoni Malczewski w Marii – wszystko zależy od woli apodyktycznych magnatów, których władczość prowadzi do tragedii ludzkich.

Ale nie brak także wizji uroczych i wesołych, jak np. Pamiątki Soplicy, opowieści i anegdoty o księciu Radziwille „Panie Kochanku”, spisane przez Henryka Rzewuskiego gorąco do tego zachęcanego przez Mickiewicza. Zemsta Aleksandra Fredry ukazuje kulturę sarmacką w krzywym zwierciadle, ale można wyczuć, że komediopisarz traktuje swoich bohaterów z sympatią.

Zakończ:

Kulturę szlachecką opisuje także Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu – to nostalgiczny, wyidealizowany obraz szlachty. Łączy marzenie z dokładnymi, szczegółowymi opisami.

Najważniejsze teksty:

• Pan Tadeusz Adama Mickiewicza,
• Grób Agamemnona Juliusza Słowackiego,
• Zemsta Aleksandra Fredry.

 

44. Cyprian Kamil Norwid – omów twórczość poety.

Zacznij:

Twórczość Cypriana Kamila Norwida przez jemu współczesnych była uważana za trudną, niezrozumiałą i dziwaczną. Tak naprawdę docenił jego dzieła dopiero Zenon Przesmycki (Miriam) w Młodej Polsce. Sam Norwid przewidywał (Klaskaniem mając obrzękłe prawice…), że zrozumie go dopiero „późny wnuk”.

Rozwiń:

Wydawać by się mogło, że Norwid nie ma nic wspólnego z romantyzmem i jest na wskroś współczesnym twórcą. Jego twórczość bardzo różniła się od typowych wzorców romantycznej poetyki – odrzucał np. ludowe stylizacje i czysto estetyczną „poetyckość” języka i charakterystyczne dla romantyzmu gatunki (balladę, powieść poetycką, poemat dygresyjny). Tworzył formy bez ścisłej przynależności gatunkowej, posługiwał się wierszem białym – tak jak współcześni poeci. Był przeciwnikiem idei mesjanizmu, misji i posłannictwa oraz poezji tyrtejskiej (rozprawia się z nimi w Vanitas) oraz gawędziarstwa, z którego szydzi w Powieści.

Zakończ:

Pozostaje jednak w obrębie romantycznych pojęć, którym nadaje nową treść. Jego dzieła to wewnętrzna polemika z romantyzmem i swego rodzaju reinterpretacja. Pamiętaj także o trudnej sytuacji artystycznej Norwida – poeci debiutujący w latach 40. siłą rzeczy pozostawali pod presją twórczości wielkiej trójki wieszczów.

Najważniejsze teksty :

• Klaskaniem mając obrzękłe prawice…,
• W Weronie.

 

45. Ukaż wpływ twórczości romantyków na postawy bohaterów innych epok.

Zacznij:

Romantyczne widzenie świata i romantyczny kult martyrologii do tej pory są obecne w świadomości wielu Polaków – podobnie jak kult wieszczów (który nie oznacza, że jesteśmy znawcami ich twórczości) i przekonanie o wyjątkowej roli Polski wśród innych krajów europejskich.

Rozwiń:

W bardzo wielu dziełach możemy znaleźć nawiązania do kultury romantyzmu, tudzież sposoby kreowania bohaterów na romantycznych. Zauważ, że tak wykreowani bohaterowie to na ogół postacie pozytywne. Do wydarzeń związanych z powstaniem listopadowym i romantyzmu nawiązywał często Stanisław Wyspiański – bohater jednej z jego sztuk ma na imię Konrad i nosi czarny płaszcz. Romantyczne cechy można także znaleźć u bohaterów Lalki Bolesława Prusa – uczestnika Wiosny Ludów, fanatycznego zwolennika Napoleona Ignacego Rzeckiego i Stanisława Wokulskiego, który łączy w sobie cechy romantyka i pozytywisty. Romantyczną postawę propagował także Stefan Żeromski. Ważne dzieła to także Latarnik – lektura Pana Tadeusza wywarła ogromny wpływ na życie polskiego emigranta i Potop – losy Andrzeja Kmicica i Jacka Soplicy oraz typ przemiany wewnętrznej, którą przechodzą obaj bohaterowie, są dość podobne.

Zakończ:

Sławomir Mrożek w swoich utworach parodystycznych i groteskowych także chętnie sięga do tradycji romantycznej. Przekornie buntowali się przeciwko niej futuryści i skamandryci – np. Antoni Słonimski, gdy pisał o potrzebie odrzucenia „płaszcza Konrada”.

Najważniejsze teksty:

• Lalka Bolesława Prusa,
• Latarnik i Potop Henryka Sienkiewicza,
• Ludzie bezdomni i Stefana Żeromskiego.

 

46. Pokaż, w jaki sposób Adam Mickiewicz wykorzystuje wzorce ­ludowe (folklor, ludowość) na przykładzie wybranej ballady.

Zacznij:

Ballada to krótki, wierszowany utwór nawiązujący do ludowych wątków, korzystający z ludowych wzorców wersyfikacyjnych i stylistycznych. W Polsce wzorcem tego gatunku stały się ballady z cyklu Ballad i romansów Adama Mickiewicza; stamtąd właśnie pochodzą Lilie.

Rozwiń:

Pełny tytuł utworu brzmi: Lilije. Ballada (z pieśni gminnej). Historia o niewiernej żonie, która zabiła męża, pochodzi z autentycznej pieśni ludowej. W pieśni zaczynającej się od słów „Stała się nam nowina,/ Pani pana zabiła…” bracia zabitego męża, zupełnie inaczej niż u Mickiewicza, są oburzeni czynem kobiety i wymierzają jej karę. Inaczej przedstawiona jest także problematyka moralna: w pieśni ludowej to po prostu nierozerwalny związek między winą i karą, w utworze Mickiewicza większą rolę odgrywa z kolei sfera psychologiczna. Sędziami pani nie są bracia, lecz jej własne sumienie. Dręczona poczuciem winy zabójczyni idzie po radę do starego pustelnika.

Zakończ:

Poeta polemizuje z surowym ludowym kodeksem etycznym – według romantycznej koncepcji o postępowaniu człowieka decyduje konkretna sytuacja, w której się znalazł. Kobieta nie jest z natury zwyrodniałą zbrodniarką – gdy mąż długo nie wracał z wojny, przeżyła chwilę zapomnienia i boi się surowej kary czekającej niewierne żony. W moralistyce ludowej nie byłoby zaś dla niej żadnych okoliczności łagodzących.

 

47. Werteryzm – przedstaw przykłady bohaterów werterowskich w literaturze polskiego romantyzmu.

Zacznij:

Werteryzm to moda literacka i obyczajowa zapoczątkowana przez wydanie Cierpień młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego, jednego z ulubionych dzieł ówczesnych młodych ludzi, zaliczanych do „książek zbójeckich”. To także moda na niebiesko-żółty strój (tak ubierał się Werter) oraz fala… samobójstw młodych Europejczyków.

Rozwiń:

Werteryzm to przesadna nieraz emocjonalność i swoiste upodobanie do nieszczęśliwej miłości, która – najczęś­ciej z powodu sztywnych konwencji społecznych – nie ma szans na spełnienie, miłości przeżywanej bardzo intensywnie. Bohater werterowski cierpiał na „chorobę świata” (Weltschmerz – ból istnienia) – rozczarowanie światem i życiem, melancholię, depresję. Takiego bohatera cechowała wybujała uczuciowość, duża wyobraźnia i wrażliwość, marzycielstwo. Doskonałym przykładem jest Gustaw, nieszczęśliwy kochanek z IV cz. Dziadów, oraz Kordian z okresu miłości do Laury.

Zakończ:

Werteryzm w literaturze polskiej zakończył właściwie wybuch powstania listopadowego. Zmieniły się wtedy zadania literatury oraz jej rola.

Najważniejsze teksty:

• Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego,
• IV cz. Dziadów Adama Mickiewicza,
• Kordian Juliusza Słowackiego

 

48. Orientalizm – wskaż elementy orientalistyczne w wybranych utworach polskich romantyków.

Zacznij:

Zainteresowanie kulturą Wschodu miało związek z orientalnymi podróżami, które odbywali polscy romantycy (np. Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki) i z chęcią znalezienia alternatywnych wzorców wobec kultury Zachodu. Duży wpływ na rozwój orientalnej mody miała także twórczość François Chateaubrianda, George’a Byrona i Alphonse’a Lamartine’a oraz rozwój orientalistyki jako odrębnej nauki.

Rozwiń:

W Polsce, wzorem Byrona, często nawiązywano do Orientu arabskiego. Zetknięcie się polskich romantyków z autentyczną kulturą Wschodu przyniosło jeszcze dojrzalsze i lepsze utwory, np. Sonety krymskie Adama Mickiewicza (ich orientalizm to nie tylko tematyka i elementy ukazanej rzeczywistości, ale także metaforyka, słownictwo i sposób obrazowania). Podróż do Ziemi Świętej zainspirowała z kolei Juliusza Słowackiego – powstała np. Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu.

Zakończ:

Wykorzystywano także elementy filozofii – np. Juliusz Słowacki, pracując nad Królem-Duchem i Genezis z Ducha, wykorzystał filozofię indyjską. Z filozofii orientalnej czerpał także Andrzej Towiański, założyciel Koła Sprawy Bożej.

Najważniejsze teksty:

• Sonety krymskie Adama Mickiewicza,
• Ojciec zadżumionych, Hymn Smutno mi Boże, Grób Agamemnona Juliusza Słowackiego

 

49. Powstanie listopadowe w twórczości polskich romantyków.

Zacznij:

Powstanie listopadowe to ważny temat w twórczości polskich romantyków.

Rozwiń:

Wnikliwą analizę przyczyn klęski powstania zawiera Kordian – najważniejszy chyba utwór poruszający tę tematykę. Jednym z powodów są nieudolni, niezaangażowani przywódcy, jak sentymentalny i zakopany w papierach Joachim Lelewel czy nieprzyjaciel chłopów generał Chłopicki. Zaangażować w walkę potrafiła się tylko garstka młodych ludzi. Dużą rolę odegrały też „wrodzone” niezdecydowanie i hamletyzm Polaków.

Zakończ:

Spotkamy także utwory poświęcone bohaterom walk o niepodległość – np. Ordonowi czy Emilii Plater (Adam Mickiewicz) oraz gen. Józefowi Bemowi, bohaterowi powstania listopadowego i Wiosny Ludów na Węgrzech.

Najważniejsze teksty:

• Bema pamięci żałobny rapsod Cypriana Kamila Norwida,
• Kordian i Hymn (Bogurodzico! Dziewico!) Juliusza Słowackiego,
• Reduta Ordona i Śmierć Pułkownika Adama Mickiewicza

 

50. Scharakteryzuj walkę klasyków z romantykami.

Zacznij:

Polemiki i spory między obozami klasyków i romantyków przypadają na lata 20. XIX w. Zaatakowali broniący swoich praw i miejsca w literaturze klasycy (Jan Śniadecki, Kajetan Koźmian). Po stronie romantyków stanął Maurycy Mochnacki.

Rozwiń:

W 1818 r. Kazimierz Brodziński opublikował rozprawę O klasyczności i romantyczności…, w której chwalił zainteresowanie romantyków dawnymi dziejami narodu, ale sprzeciwiał się poetyce grozy i fantastyce. Ta nieśmiała, częściowa akceptacja wywołała bardzo ostrą reakcję Jana Śniadeckiego, który w rozprawie O pismach klasycznych… skrytykował romantyków za pogwałcenie pięknych reguł wywodzących się z dzieł Arystotelesa i Horacego, potępił ludowość (uznał ją za akceptację ciemnoty i zabobonów). Adam Mickiewicz z kolei zarzuca klasykom wtórność, naśladownictwo i konwencjonalność. W innej rozprawie zarzuca im zacofanie i stosowanie tych samych szablonów do różnych dzieł.

Zakończ:

Romantycy bronili prawa do swobody wyobraźni, akceptowali powstawanie nowych, nieklasycznych gatunków i żądali swobody w zakresie języka poetyckiego. Z kolei klasykom nie podobały się romantyczne utwory, uważane przez nich za dziwaczną apoteozę prymitywizmu.

Najważniejsze teksty:

• O klasyczności i romantyczności, tudzież o duchu poezji polskiej Kazimierza Brodzińskiego,
• O pismach klasycznych i romantycznych Jana Śniadeckiego,
• O krytykach i recenzentach warszawskich Adama Mickiewicza,
• O literaturze polskiej w wieku XIX Maurycego Mochnackiego

 

51. Jakie nawiązania do dramatu szekspirowskiego znajdziesz w Balladynie Juliusza Słowackiego?

Zacznij:

Balladyna to dramat napisany w 1834 r. w Genewie, a wydany w 1939 r. w Paryżu. Miała być jednym z ogniw sześcioczęściowego cyklu o legendarnych dziejach Polski, jednak projekt nie został ukończony.

Rozwiń:

Twórczość Szekspira inspirowała wielu romantyków – widoczne to jest np. w konstrukcji fabuły Balladyny, gdzie wzorem Szekspira obejmuje Słowacki rozległy czas wydarzeń i wiele wątków. W dramacie Słowackiego można dostrzec liczne wątki rodem ze Snu nocy letniej: mieszanie tragizmu z komizmem i wprowadzanie fantastycznych postaci, takich jak Goplana, Skierka i Chochlik (trudno nie zauważyć, że Goplana jest „odpowiednikiem” Tytanii, a Chochlik – Puka). Wpływ dzieł Szekspira uwydatnia się także w głównym wątku dramatu – walki Balladyny o władzę. Cechuje ją upór i żelazna konsekwencja, zupełnie jak lady Makbet, bohaterkę Makbeta.

Zakończ:

Zakończenie dramatu (bohaterka umiera rażona piorunem) także przypomina dramat szekspirowski. W modelu świata stworzonym przez Szekspira po zbrodniach władców i ich upadku (Makbet, Hamlet) przywrócony zostaje ład moralny.

 

POZYTYWIZM – REALIZM

 

52. Realizm dziewiętnastowieczny – przedstaw podstawowe cechy tego prądu w literaturze.

Zacznij:

Zdefiniuj pojęcie literatury realistycznej – jako dążącej do odwzorowania świata rzeczywistego. Przywołaj Balzakowską Komedię ludzką – jako próbę totalnej realizacji tego zamierzenia.

Rozwiń:

Omów podstawowe cechy prozatorskiej poetyki realizmu:

• Narracja auktorialna – pierwszoosobowy narrator „wszechwiedzący”.
• Metoda millieu – opis osoby, zjawiska poprzez otoczenie, akcesoria, rekwizyty.
• Dbałość o zgodność realiów, scenerii, topografii i zachowań w świecie przedstawionym z rzeczywistością.

Zakończ:

Zaznacz, że metody realistycznej poetyki pozostają w literackim „użyciu” do dziś, choć mogą być wykorzystywane w utworach o charakterze nierealistycznym (np. literatura fantasy).

Najważniejsze pojęcia:

• Mimetyzm: Cecha dzieł artystycznych, które w różnych ujęciach realizują arystotelesowską zasadę mimesis (naśladownictwa natury).
• Prawdopodobieństwo realistyczne: W odniesieniu do wydarzeń świata przedstawionego w literaturze – są realistycznie prawdopodobne, jeśli mogłyby wydarzyć się w świecie rzeczywistym.

 

53. Omów realizacje haseł i tendencji pozytywizmu w utworach epoki.

Zacznij:

Przywołaj pozytywistyczny postulat utylitaryzmu literatury. Podkreśl, że literatura epoki była wyjątkowo silnie podporządkowana kwestiom społecznym.

Rozwiń:

Przedstaw literackie odniesienia do haseł pozytywizmu.

• Praca organiczna – Lalka Bolesława Prusa (spółka do handlu z Rosją, filantropia Wokulskiego), Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej.
• Praca u podstaw – Janko Muzykant Henryka Sienkiewicza, Antek Bolesława Prusa.
• Emancypacja kobiet – Lalka Bolesława Prusa (postać Heleny Stawskiej).
• Asymilacja Żydów – Mendel Gdański Marii Konopnickiej, Lalka Bolesława Prusa.

Zakończ:

Zwróć uwagę na fakt, że w miarę upływu czasu, pozytywiści byli coraz bardziej sceptyczni wobec szans realizacji ich postulatów – dowodem Lalka Prusa – rozliczenie z większością pozytywistycznych haseł.

Najważniejsze pojęcia:

• Utylitaryzm literatury: teksty literackie mają pełnić funkcje społeczne, być użyteczne do powszechnego rozwoju.
• Organicyzm: pogląd, wedle którego społeczeństwo swą strukturą przypomina żywy organizm – niewłaściwe działanie jednego z „narządów” odbija się na „zdrowiu” całości.
• Scjentyzm: Przekonanie o nieskończonych (ma być lekarstwem na wszelkie zło, ma także mieć możność wyjaśnienia dokładnie wszystkiego) możliwościach rozwoju nauki i jej pierwszorzędnej roli w postępie ludzkości.

 

54. Udowodnij, że Potop Henryka Sienkiewicza był powieścią ku pokrzepieniu serc.

Zacznij:

Przywołaj słynną Sienkiewiczowską ideę pisania ku pokrzepieniu serc Polaków uciśnionych przez zaborców, realizowaną przezeń w powieściach historycznych. Odnieś ją do podobnej idei, która przyświecała Mickiewiczowi przy pisaniu Pana Tadeusza.

Rozwiń:

Wskaż te cechy Potopu, które udowadniają pogląd o krzepieniu serc.

Dobór scenerii historycznej – moment silnego zagrożenia Rzeczypospolitej, ale także jej militarnej chwały. Zdecydowane skupienie się na… tej drugiej.

Konstrukcja postaci – (Kmicic, Zagłoba, Wołodyjowski) sarmackich „twardzieli”, zawadiaków – nieszczególnie skomplikowanych, lecz bardzo sympatycznych.

Patos scen o charakterze patriotycznym.

Heroizm bohaterów powieści.

Zakończ:

Jak widać, krzepienie serc wiąże się z pewną manipulacją – konieczne jest bowiem przemilczenie pewnych faktów przy jednoczesnym rozdmuchaniu innych. Możesz przywołać słynną Gombrowiczowską krytykę tego podejścia do historii Polski.

Najważniejsze pojęcie:

• Powieść historyczna – jej akcja rozgrywa się w określonej scenerii historycznej. Zachowane są realia i obyczajowość epoki, treść utworu musi być też zgodna z faktami historycznymi. Obok postaci fikcyjnych mogą także występować rzeczywiste.

 

55. Lalka Bolesława Prusa – powieść o karierze czy o klęsce? Przedstaw swój sąd na ten temat.

Zacznij:

Czy pamiętasz, że Prus zastanawiał się nad nadaniem powieści tytułu Stracone złudzenia? I rzeczywiście, kluczowe postacie powieści odnoszą – nawet wielkie – sukcesy, jednak w ostatecznym rozrachunku znajdują się raczej na pozycjach przegranych.

Rozwiń:

Przedstaw dowody na potwierdzenie tej tezy:

Stanisław Wokulski – zarabia wprawdzie w wielkim stylu ogromne pieniądze, jednak nie może zdobyć miłości Izabeli. Złudne okazują się także jego marzenia społeczne.

Izabela Łęcka – jest oczywiście królową salonów, najbardziej pożądaną pięknością Warszawy. Cechuje ją jednak swoisty bowaryzm – niemożność osiągnięcia prawdziwych uczuć i niezrealizowane tęsknoty erotyczne…

Henryk Szlangbaum – marzy o asymilacji, walczy w powstaniu, zyskuje chwilowy szacunek Polaków, traci jednak oparcie w kulturze żydowskiej. Pozostaje mu tylko powrót.

Zakończ:

Bohaterowie Lalki odnoszą raczej pozorne sukcesy. Zniewoleni przez społeczne konwencje i „szufladki” oraz własne emocje nie potrafią pokonać tych – na ogół niezawinionych – ograniczeń.

 

56. Wyjaśnij, dlaczego w odniesieniu do Lalki Bolesława Prusa mówi się o trzech pokoleniach idealistów.

Zacznij:

Konstruując świat przedstawiony w Lalce, Prus rzeczywiście dokonał wyraźnego rozróżnienia trzech pokoleń ideowych – romantyków, pozytywistów i – co ważne i nowe – pokolenia przejściowego – uosabianego przez Wokulskiego.

Rozwiń:

Omów postacie reprezentatywne dla poszczególnych pokoleń:

Romantycy – to, rzecz jasna, Ignacy Rzecki. Potraktowany cokolwiek ironicznie, z rozrzewnieniem tęskni za Napoleonem i „wielkim czynem”. Ma wszak za sobą moment własnej chwały – i zarazem klęski – udział w Wiośnie Ludów.

Pokolenie przejściowe – to oczywiście Wokulski. Wychowany na romantycznych lekturach, były spiskowiec i powstaniec, teraz stara się realizować pozytywistyczne postulaty. Zderzenie dwóch ideologii doprowadza go jednak wciąż do sprzeczności i sytuacji nierozwiązywalnych, unieszczęśliwia.

Pozytywiści – reprezentowani przede wszystkim przez Juliana Ochockiego. To młody zapaleniec, nau­kowiec marzący o skonstruowaniu machiny latającej. Ma największe szanse na spełnienie swoich zamierzeń.

Zakończ:

Wyeksponuj Wokulskiego – przedstawiciela „pokolenia przejściowego”. To wszak jeden z głównych tematów Lalki. Prus jako pierwszy ukazał, że podział na „młodych” pozytywistów i „starych” romantyków zawarty w pierwszych tekstach pozytywistów nie jest czarno-biały.

 

57. Przedstaw rolę miasta jako tematu literatury drugiej połowy XIX w.

Zacznij:

Odwołaj się do zjawisk historycznych – jak industrializacja i urbanizacja, które miały ogromny wpływ na życie społeczeństwa XIX w., całkowicie zmieniając relacje między miastem a wsią.

Rozwiń:

Omów obrazy miasta w utworach epoki:

Fascynację miastem widzimy w utworach realistów. Metropolie w nich (Paryż u Balzaka, Warszawa u Prusa) to prawdziwe mikrokosmosy, logicznie uporządkowane i przejrzyste, w których wszystko ma swoje miejsce.

W drugiej połowie wieku pojawiają się znacznie mniej entuzjastyczne literackie wizje miasta. To choćby Zbrodnia i kara Dostojewskiego z ponurym, mrocznym i depresyjnym Petersburgiem czy też łódzka „dżungla” w Ziemi obiecanej Reymonta.

Zakończ:

Podsumuj wypowiedź, ponownie odwołując się do historii społecznej – w miarę rozwoju miast stosunek pisarzy do nich jest coraz bardziej sceptyczny.

Ważne pojęcia:

• Industrializacja: czyli rozwój przemysłu, kształtowanie się i umacnianie gospodarki przemysłowej.
• Urbanizacja: wzrost znaczenia i zaludnienia miast, rozwój tychże.

 

58. Omów rolę motywów powstańczych w utworach II poł. XIX w.

Zacznij:

Przy odpowiedzi na to pytanie nie da się nie wspomnieć o historii. Zacznij od krótkiego zarysowania roli powstań narodowych w dziewiętnastowiecznych dziejach Polski. Zaznacz istnienie różnicy w romantycznym i poromantycznym sposobie postrzegania problemu.

Rozwiń:

Podkreśl znaczenie klęski powstania styczniowego w świadomości pisarzy epok poromantycznych. Powstanie styczniowe było potężnym wstrząsem dla Polaków – analiza jego klęski była nieunikniona przy podejmowaniu jakichkolwiek tematów narodowowyzwoleńczych w literaturze pozytywizmu i Młodej Polski.

Zacznij od wczesnego pozytywizmu i buntu wobec tradycji powstańczej. Odrzucenie grożących wykrwawieniem narodu powstań było jednym z głównych tematów programowych tekstów pozytywizmu (My i wy). Później jednak sytuacja ulega zmianie – już Prus w Lalce całkiem życzliwie odnosi się do udziału Rzeckiego w Wiośnie Ludów i Wokulskiego w powstaniu styczniowym. Nad Niemnem Orzeszkowej to zaś w dużej mierze tekst o konieczności „pogodzenia się” z powstańczą tradycją.

W młodopolskich utworach Stefana Żeromskiego motywy powstańcze są pretekstem do „szarpania ran narodu” – czyli gorzkiego rozliczania się z polską historią.

Zakończ:

Swoistym zamknięciem problemu jest Wesele Wyspiańskiego i zawarta w nim sceptyczna analiza polskich mitów narodowych – w tym powstańczego.

Najważniejsze teksty:

• Bolesław Prus Lalka,
• Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem, Gloria victis,
• Stefan Żeromski Popioły, Rozdzióbią nas kruki, wrony…,
• Stanisław Wyspiański Wesele

 

59. Przedstaw problematykę żydowską w literaturze pozytywizmu.

Zacznij:

Stosunki polsko-żydowskie w XIX wieku były kwestią co najmniej trudną. Postulat asymilacji (czyli włączenia w obręb polskiego społeczeństwa) Żydów należał do podstawowych haseł pozytywizmu.

Rozwiń:

Przedstaw teksty podejmujące temat:

Mendel Gdański – to przejmujący portret tytułowego bohatera – warszawskiego Żyda, zrośniętego z miastem i zżytego z polskimi sąsiadami, który doświadcza okrucieństwa pogromu. Nagły atak antysemickiej tłuszczy – choć nie zdarza się pierwszy raz – jest absolutnie niezrozumiały. Sam Mendel zaś zostaje odrzucony i brutalnie potraktowany przez ludzi, wśród których przeżył całe życie.

Lalka – historia rodziny Szlangbaumów jest z jednej strony ponurą opowieścią o niepowodzeniach asymilacji (losy Henryka), z drugiej zaś cokolwiek spiskową wizją ekspansji gospodarczej Żydów.

Możesz wspomnieć także o Meirze Ezofowiczu Elizy Orzeszkowej – to historia żydowskiego bohatera powstania styczniowego.

Zakończ:

Dostrzeżenie problemu stosunków polsko-żydowskich i próba ich uzdrowienia były wielką zasługą pozytywistów. Niestety jednak, za teoretycznymi wizjami tym razem nie poszły w ślad praktyczne działania. Późniejsza mroczna historia wieku XX udowodniła zaś, że od dziewiętnastowiecznych rozruchów do Holokaustu droga nie musi być długa.

Najważniejsze teksty:

• Maria Konopnicka Mendel Gdański,
• Bolesław Prus Lalka,
• Eliza Orzeszkowa Meir Ezofowicz

 

 

MŁODA POLSKA

 

60. Ukaż fascynację folklorem wiejskim w literaturze Młodej Polski

Zacznij:

Przywołaj pojęcie chłopomanii (dość płytkiej fascynacji obyczajowością i światopoglądem chłopstwa) reprezentowanej np. przez Lucjana Rydla (Pana Młodego w Weselu). Zaznacz ogromną wagę motywu wsi w zakresie zainteresowań twórców młodopolskich.

Rozwiń:

Dokonaj przeglądu utworów realizujących motyw:

Z chałupy – cykl sonetów Jana Kasprowicza (chłopa z pochodzenia) poświęcony życiu wsi. Część utworów ma charakter społeczny, część jest prostymi obrazkami opisującymi chłopską codzienność.

Nowele Żeromskiego. Zmierzch to skrajnie ponura wizja wyczerpanej nieludzką pracą pary. Rozdzióbią nas kruki, wrony… to zaś uderzenie w mit wspólnoty narodowej – obraz chłopa obdzierającego zwłoki powstańca styczniowego – szlachcica.

Chłopi – epopeja wiejska – z jednej strony naturalistyczna opowieść o losach wsi i chłopskiej rodziny, z drugiej zaś niemalże traktat antropologiczny o kulturze i światopoglądzie polskiej wsi.

Wesele – dramat narodowy rozgrywający się w wiejskiej scenerii. Niesamowite zderzenie kultur, wynikające zeń nieporozumienia i demitologizacje, ale także fascynacja chłopską obyczajowością.

Zakończ:

Choć pojęcia chłopomanii używamy nieodłącznie z Młodą Polską, to jednak każdy z wymienionych utworów wykracza daleko powyżej poziomu artystycznego tego nurtu. Tematyka wiejska bywa dla młodopolan pretekstem do pisania o kwestiach ogólnonarodowych i ogólnoludzkich.

Najważniejsze teksty:

• Jan Kasprowicz Z chałupy – cykl sonetów,
• Stefan Żeromski Rozdzióbią nas kruki, wrony…,Zmierzch
• Władysław Reymont Chłopi,
• Stanisław Wyspiański Wesele

 

61. Omów najważniejsze cechy symbolizmu jako prądu artystycznego.

Zacznij:

Za początek literackiego symbolizmu uważa się wydanie w roku 1857 tomu poetyckiego Kwiaty zła Charles’a Baudelaire’a. Najważniejszym wyróżnikiem prądu jest oczywiście technika symbolu – tajemniczego, wieloznacznego i wizyjnego obrazu zapisanego w wierszu i otwierającego przed czytelnikiem jak najszersze pole do domysłów i interpretacji – idealnym przykładem mogą być róża i uschnięta sosna w Krzaku dzikiej róży… Kasprowicza.

Rozwiń:

Wymień pozostałe pojęcia i techniki związane z symbolizmem, wskaż ich przykłady:

Analogia – zasada opisana szczegółowo w sonecie Odpowiedniki Baudelaire’a, głosząca, że pomiędzy elementami rzeczywistości zachodzą niezbadane i niewidoczne relacje, które może wyjaśnić tylko poezja, a które mogą nas zbliżyć do tajemnicy istnienia.

Synestezja – widzenie słów, czucie zapachu muzyki itp. – metoda jednoczesnego oddziaływania na różne zmysły, wynikająca z przekonania o istnieniu między nimi (znów zasada analogii) tajemnych powiązań.

Hasło „sztuka dla sztuki” – sformułowane już przez Baudelaire’a, głosiło konieczność oderwania działalności artystycznej od spraw społecznych, politycznych i ideologicznych. Sztuka ma być celem samym w sobie, ma być tworzona dla samego piękna.

Zakończ:

Dokonania symbolistów są niezmiernie istotne. Wpłynęły nie tylko na ukształtowanie się pozostałych prądów literackich modernizmu, lecz także na całą poezję i myślenie o poezji w XX wieku. Metody symboliczne często łączono z realistycznymi – zwłaszcza w dramacie (, Wesele) i w powieści (Ludzie bezdomni – motyw rozdartej sosny).

Najważniejsze teksty:

• Charles Baudelaire Kwiaty zła,
• Jan Kasprowicz Krzak dzikiej róży, w Ciemnych Smreczynach,
• Stanisław Wyspiański Wesele,
• Stefan Żeromski Ludzie bezdomni

 

62. Wola mocy, wola życia, wola śmierci. Scharakteryzuj pokrótce filozofię końca XIX w.

Zacznij:

Filozofia, którą fascynowali się moderniści, jest raczej mroczna. Nie stroni od obrazoburstwa i poglądów bardzo kontrowersyjnych. Najważniejsze nazwiska to: Arthur Schopenhauer, Fryderyk Nietzsche i Henri Bergson.

Rozwiń:

Odnieś zawarte w temacie określenia do odpowiednich prądów filozoficznych:

Wola mocy – to termin z filozofii Nietzschego, wiążący się z ideą nadczłowieka. Nietzsche był krytykiem moralności i kultury chrześcijańskiej, domagał się ustanowienia na nowo wartości moralnych („przewartościowania wszystkich wartości”). Był także twórcą koncepcji podziału sztuki na apolińską (rozumową, harmonijną) i dionizyjską (intuicyjną, ekstatyczną).

Wola życia – to parafraza Bergsonowskiej „siły życiowej”(élane vitale) – instynktu napędzającego cały wszechświat, zmuszającego nas do działania i… rozmnażania się! Bergson był także wyznawcą intuicjonizmu – poglądu upatrującego właśnie w tajemniczej intuicji główne źródło ludzkiego poznania.

Wola śmierci – to nawiązanie do dekadenckiego estetyzmu Schopenhauera. Filozof ten był przekonany, że ludzkie życie jest pozbawionym sensu, biologicznym pędem do zachowania gatunku. Ratunku dopatrywał się w kontemplacji piękna, ale przede wszystkim w dążeniu do niebytu, nirwany…

Zakończ:

Modernistyczna filozofia ma spory wpływ na idee dwudziestowieczne (egzystencjalizm, dekonstrukcjonizm). Ma także bardzo poetycki charakter – trudno więc dziwić się fascynacjom twórców epoki.

Najważniejsze pojęcia:

• Nadczłowiek: opisany przez Nietzschego silny osobnik wyzwolony od moralnych przesądów, świadomie i aktywnie kształtujący swoje życie i rzeczywistość.
• Élan vitale – „siła życiowa” – Bergsonowska tajemnica istnienia, naturalny popęd dążący do zachowania i przedłużania życia – najpotężniejsza moc we wszechświecie.

 

63. Konflikt między pragnieniami a możliwościami. Omów problem w kontekście Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego.

Zacznij:

Zawarta w temacie sprzeczność to jeden z kluczy do całej twórczości Żeromskiego. Niemożność dosięgnięcia ideału – czy to narodowego (Rozdzióbią nas kruki, wrony…), czy to miłosnego (Dzieje grzechu), czy wreszcie życiowego (Ludzie bezdomni) to jedno z podstawowych zagadnień jego utworów.

Rozwiń:

W Ludziach bezdomnych bohaterem podlegającym wewnętrznemu konfliktowi czy raczej grupie konfliktów jest, rzecz jasna, doktor Tomasz Judym. Omówmy pokrótce najistotniejsze płaszczyzny jego mentalnych sprzeczności:

Problem autoidentyfikacji. Judym – pochodzący z bardzo biednej rodziny, obecnie zaś wykonujący elitarny zawód, nie do końca potrafi się określić. Wizyta w rodzinnej dzielnicy wcale mu w tym nie pomaga.

Wybór między szczęściem ojca rodziny i spełnieniem społecznika – miłość do Joasi kontra marzenie o pomocy ubogim. Sprzeczność bez wyjścia, sytuacja właściwie tragiczna.

Chęć przekonania kolegów po fachu do swej idei i ich całkowita obojętność, wręcz wrogość. Niemożność pociągnięcia za sobą innych jest z całą pewnością jednym z podstawowych problemów Judyma.

Zakończ:

Sam Żeromski dostarczył nam praktycznego zakończenia. Zawarty w temacie konflikt doskonale obrazuje słynny, zawarty w powieści, symbol rozdartej sosny – rozszczepionej w dwie strony, a korzeniami wrośniętej na stałe w ziemię.

 

64. Przedstaw Wesele Stanisława Wyspiańskiego jako dramat realistyczno-symboliczny.

Zacznij:

Wesele to dramat, w którym realizm miesza się z symbolizmem i fantastyką. Realistycznie zarysowana akcja, w bardzo konkretnej scenerii, z bardzo konkretnymi (rzeczywistymi!) postaciami, stanowi swoistą oś konstrukcyjną dla treści symbolicznych.

Rozwiń:

Przedstaw elementy realistyczne i symboliczne Wesela:

Elementy realistyczne: bronowickie wesele (wzorowane na rzeczywistym – Lucjana Rydla); postacie – reprezentanci miasta i wsi; cały pierwszy akt dramatu i część scen z pozostałych aktów.

Elementy symboliczne: postacie fantastyczne – „osoby dramatu” – ukazujące się poszczególnym postaciom realistycznym: Chochoł – Isia, Widmo – Marysia, Stańczyk – Dziennikarz, Rycerz Czarny – Poeta, Hetman – Pan Młody, Upiór – Dziad, Wernyhora – Gospodarz; sceny, w których występują postacie fantastyczne – od pojawienia się Chochoła na początku II aktu; finał dramatu – prowadzony przez Chochoła oniryczny taniec, w którym pogrążają się biesiadnicy.

Zakończ:

Gdyby w Weselu występowały wyłącznie postacie realistyczne, byłaby to lekka komedia polityczno-społeczna. To właśnie wprowadzenie postaci symbolicznych i ich znaczeń przenosi dramat w zastrzeżony dla arcydzieł wymiar totalny – ogólnonarodowy i ogólnoludzki.

 

65. Scharakteryzuj pokrótce tendencje naturalistyczne w prozie Młodej Polski.

Zacznij:

Naturalizm to prąd wywodzący się z Francji – jego duchowym ojcem był filozof Hipolit Taine. Przeniósł on darwinowskie koncepcje ewolucjonizmu, doboru gatunków, walki o byt i selekcji naturalnej na… ludzkie społeczeństwo. Do literatury naturalistyczne idee wprowadził zaś Emil Zola, który postulował opisywanie „bez ogródek” rzeczonych zjawisk w powieściach i dramatach. Naturalistyczne pisarstwo cechuje się ostrością opisu, skłonnością do scen brutalnych i obscenicznych. Przede wszystkim jednak ludzkie działania są w nim motywowane przez jedną nadrzędną siłę – zasadę bezwzględnej walki o byt.

Rozwiń:

W Polsce raczej rzadko (poza Chłopami) pojawiały się utwory ewidentnie naturalistyczne – wyraźne elementy naturalizmu bez problemu odnajdziemy jednak w co najmniej kilku dziełach. I tak na przykład opisu łupienia zwłok powstańca w Rozdzióbią nas kruki, wrony… Żeromskiego nie powstydziłby się sam Zola. Pazerni lekarze i goniąca za każdym groszem biedota w Ludziach bezdomnych to z kolei doskonała ilustracja zasady walki o byt.

Ta właśnie reguła jest także naczelnym nakazem organizującym działania i decyzje Dulskiej. Wampiryczny babsztyl w papilotach dąży przede wszystkim do pomnażania majątku – a tym samym wywyższenia się ponad sąsiadów, zapewnienia bytu rodzinie i samej sobie.

Swoistym arcydziełem polskiego naturalizmu są jednak Chłopi Reymonta. Biologia reguluje niemal całkowicie życie bohaterów powieści. Cykl przyrody porządkuje rytm pracy i świętowania, popęd płciowy – działania Jagny, ale także obydwu Borynów. Nie brakuje też scen drastycznych – choćby słynna samoamputacja nogi przez Kubę…

Zakończ:

Warto wspomnieć, że techniki naturalistyczne nie poszły do lamusa wraz z końcem epoki. Dziś odnajdziemy je bez trudu w wielu utworach postmodernistycznych, a także w sztukach przedstawicieli nurtu dramatycznego nazywanego brutalizmem.

Najważniejsze teksty:

• Emil Zola – Nana,
• Stefan Żeromski – Rozdzióbią nas kruki, wrony…, Zmierzch, Ludzie bezdomni,
• Władysław Reymont – Chłopi

 

66. Ukaż elementy struktury mitycznej w Chłopach Władysława Reymonta.

Zacznij:

Władysław Reymont podczas pracy nad Chłopami dokonał naukowego wręcz odkrycia, jakiego mogło mu zazdrościć wielu etnografów. Doszedł mianowicie do wniosku, że życie i światopogląd współczesnego mu chłopa jest bardzo bliski przedstawicielom kultur prymitywnych, regulowanych świadomością mitologiczną.

Rozwiń:

Życie mieszkańców Lipiec regulowane jest przez czas cykliczny – pory roku i odpowiadające im zdarzenia. To zresztą odzwierciedla się w samej czterotomowej strukturze powieści.

Losy jednostek we wsi są zupełnie podrzędne wobec porządku społeczności – jej tradycje i prawa są o wiele ważniejsze od indywidualnych pragnień i poglądów.

Społeczność wiejska ma uporządkowaną, uświęconą odwieczną tradycją, strukturę. Każdy ma swoje miejsce – i nikomu nie wolno go opuścić. W przeciwnym razie można skończyć na wózku z gnojem…

Gigantyczną rolę w życiu Boryny i jego sąsiadów odgrywa natura – są oni z nią harmonijnie zespoleni i całkowicie podporządkowani jej rytmowi.

Zakończ:

To właśnie – a nie perypetie bohaterów czy naturalistyczne opisy – stanowi o wielkości dzieła Reymonta. Udało mu się dokonać niemal naukowego opisu wiejskiej kultury i świadomości we wszystkich jej aspektach.

Ważne pojęcia:

• Świadomość mitologiczna: pojęcie określa światopogląd przedstawiciela kultury prymitywnej, który swą wiedzę o świecie czerpie z mitów i legend, oraz przekazu starszych pokoleń, a nie informacji szkolnych czy naukowych.
• Czas cykliczny: cecha kultur prymitywnych, w których upływ kolejnych lat niemal się nie liczy. Czas odmierzany jest w skali jednego roku, podzielony na jego pory, odpowiadające im prace i święta. To zaś, który to jest rok i od czego go liczyć, jest kompletnie nieistotne.

 

67. Omów koncepcje artysty w wybranych manifestach i utworach poetyckich (polskich i obcych) modernizmu.

Zacznij:

Formułowanie nowych idei sztuki i artysty było (zaraz po piciu absyntu) ulubionym zajęciem modernistów. Schyłek wieku to epoka, w której takich koncepcji powstało naprawdę niemało.

Rozwiń:

Przedstaw kilka koncepcji artysty, wskaż utwory, w których są one zawarte:

Artysta nadczłowiek – „pan panów”. To, rzecz jasna, treść Confiteora Stanisława Przybyszewskiego. Artysta jest zdaniem pisarza jednostką wyjątkową, posiadającą rozległe uprawnienia moralne i władcze. Jest kimś znacznie lepszym niż ogół społeczeństwa.

Artysta wzniosły i kaleki zarazem. To Baudelaire’owski Albatros. Podczas „podniebnego” lotu jest „księciem na obłoku”, jednak gdy natchnienie go opuszcza, „na ziemi” staje się raczej zmokłą i nieporadną kurą…

Artysta – kowal własnego losu. Sonet Kowal – czyli antydekadencka wypowiedź Staffa. Człowiek i artysta musi kształtować swą siłę woli, zmagać się z trudnościami i hartować swe serce niczym stal!

Artysta – dyskretny i pracowity obserwator. Ponoć Stanisław Wyspiański spędził całe bronowickie wesele (to prawdziwe), stojąc oparty o drzwi i przyglądając się biesiadnikom i oczywiście „zbierając materiał” do swego dramatu. Jak widać skromność i wycofanie mogą się czasem przydać…

Zakończ:

Późniejsze kulturowe losy tych wizji twórczych były bardzo różne. Jedne – jak Confiteor – stały się ulubionym przedmiotem szyderstw następnych pokoleń poetów (skamandryci, Różewicz). Inne pozostały zaś żywe do dziś.

Najważniejsze teksty:

• Charles Baudelaire Albatros,
• Kazimierz Przerwa-Tetmajer Evviva l’arte!,
• Stanisław Przybyszewski Confiteor,
• Leopold Staff Kowal.

 

WIEK XX

 

68. Przedstaw Przedwiośnie Stefana Żeromskiego jako powieść otwartych pytań.

Zacznij:

Powieść powstała w momencie, kiedy jeszcze formowało się państwo polskie. Wynika z obserwacji sytuacji społecznej i politycznej Polski.

Rozwiń:

Pytania zadawane w powieści dotyczą kwestii wyboru drogi życiowej przez Cezarego Barykę, głównego bohatera. Choć w ostatniej scenie dołącza do maszerujących na Belweder, nie oznacza to, że dokonał już wyboru drogi życiowej. Pytania dotyczą także polityki wewnętrznej i zewnętrznej, która zostanie wybrana przez władze kraju. Przełomową sytuację – zarówno w życiu kraju, jak i w życiu Cezarego sygnalizuje sam tytuł powieści. Zaprezentowane zostały trzy polityczne opcje: konserwatywnej prawicy, centrum (Gajowiec) i rewolucyjnej lewicy (Lulek).

Zakończ:

Ważną rolę odgrywa także wizja szklanych domów ojca Cezarego oraz wiara w podstawowe ludzkie wartości wyznawana przez matkę bohatera.

 

69. Przedstaw nowy program poezji XX-lecia międzywojennego – pierwsza i druga Awangarda oraz Skamander.

Zacznij:

Awangarda Krakowska (zwana pierwszą) to konkurencyjna wobec Skamandra grupa poetycka. Główną postacią i założycielem czasopisma Zwrotnica, wokół którego skupili się poeci tego kręgu, był Tadeusz Peiper, autor manifestów Nowe usta i Tędy. Warto wymienić także Juliana Przybosia, Jana Brzękowskiego i Adama Ważyka. Główne cechy to zasada ekonomii języka, traktowanie wiersza jako całość (rezygnacja z podziału na strofy), nowe tematy w poezji (3 M – miasto-masa-maszyna).

Rozwiń:

Druga Awangarda dzieli się na dwa odłamy: Awangardę Lubelską (Józef Czechowicz, Józef Łobodowski) i Awangardę Wileńską (Czesław Miłosz, Jerzy Zagórski, Aleksander Rymkiewicz). Obie łączy katastrofizm i eschatologiczne motywy obecne w poezji.

Awangarda Lubelska podejmowała dialog z romantyzmem (preferowani twórcy to Juliusz Słowacki i Cyprian Kamil Norwid). Awangarda Wileńska, skupiona wokół czasopisma Żagary, zwraca się ku poetyckiemu wizjonerstwu i symbolizmowi.

Zakończ:

Skamander to najbardziej wpływowa i najpopularniejsza grupa poetycka międzywojnia. Nie wykształcił wspólnego programu – członków grupy łączyła przyjaźń i wiara w moc talentu poetyckiego. Sprzeciwiali się modernistycznej koncepcji sztuki (artysta wyrastający wysoko ponad tłum filistrów) i romantycznemu kultowi wieszczów. Preferowali tradycyjną lirykę – wiersz o regularnej budowie, jasność i harmonia języka itd. Częste tematy to życie codzienne i zwyczajne zdarzenia – jak przejażdżka tramwajem czy wizyta w kawiarni.

Najważniejsze postacie:

• Tadeusz Peiper,
• Julian Przyboś,
• Józef Czechowicz,
• Jerzy Zagórski,
• Julian Tuwim,
• Kazimierz Wierzyński,
• Jan Lechoń,
• Antoni Słonimski,
• Jarosław Iwaszkiewicz.

 

70. Na czym polega mitologizacja rzeczywistości w prozie Brunona Schulza?

Zacznij:

Proza Brunona Schulza (który zdążył opublikować tylko dwie książki: Sklepy cynamonowe i Sanatorium Pod Klepsydrą) to nowa interpretacja, wydawałoby się banalnej, rzeczywistości niewielkiego, wielokulturowego miasta Drohobycza.

Rozwiń:

Dużą rolę odgrywa czas dzieciństwa – ukazywany jako bardzo ważny etap w życiu człowieka. Ważne są także sny i praca wyobraźni. Czas, tak jak w mitach, ma charakter kolisty. Linearna struktura czasu odgrywa znacznie mniejszą rolę. Mityczna rzeczywistość kreowana przez Schulza jest wieloznaczna i pełna zagadek. Funkcję podobną do Tory pełni pozornie nieważny tekst zapamiętany w dzieciństwie – rocznik czasopisma. Postacią zmitologizowaną jest Ojciec, którego przygody zawierają liczne aluzje do losu patriarchów i pro­roków.

Zakończ:

Drohobycz ukazany jest jako miasto-labirynt, a codzienność przedstawiona jest z barokowym przepychem.

 

71. Jaka była rola paryskiej Kultury w życiu Polaków?

Zacznij:

Paryska Kultura przez lata była pismem, które przemycane przez granicę traktowane było jak cenna relikwia, zaspokajało głód dobrej, nowoczesnej literatury i kształtowało światopogląd Polaków. Kultura była – i jest do tej pory – uważana za jedno z ważniejszych w życiu kulturalnym kraju pism.

Rozwiń:

Ten miesięcznik (a początkowo kwartalnik) wydawany był na początku w Rzymie (od lipca 1947 r.), zaś od 1955 r. miał siedzibę w Maisons-Lafitte koło Paryża. Jego redaktorem naczelnym aż do śmierci był Jerzy Giedroyc, współredaktorem, który miał duży wpływ na kształt pisma był (przez kilkadziesiąt lat) Gustaw Herling-Grudziński. Zamieszczenie tekstu w Kulturze było przez twórców traktowane jako nobilitacja; tam publikowali znakomici pisarze emigracyjni, Na łamy pisma trafiały teksty tzw. „wysokie” – o dużej wartości artystycznej i moralnej. Już w latach 50. Kultura była czołowym pismem polskiej emigracji, znanym wśród elit kulturalnych Zachodu.

Twórcy Kultury popierali obalenie totalitarnego komunizmu, zjednoczenie Europy, bronili praw człowieka, opowiadali się za pluralizmem politycznym, występowali przeciwko doktrynerstwu. Jedynie w kwestii religii były między nimi spore rozbieżności – Czapski był bardzo religijnym człowiekiem, natomiast Giedroyciowi i Jeleńskiemu sprawy wiary były obojętne.

Zakończ:

Zasługą pisma jest także rozpropagowanie gatunków prozy dyskursywnej, takich jak esej czy dziennik – drukowano Dzienniki Gombrowicza, Leszka Kołakowskiego,

Najważniejsze postacie:

• Jerzy Giedroyć,
• Gustaw Herling-Grudziński,

 

72. Jak ukazana jest totalitarna Moskwa w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa?

Zacznij:

Powieść powstawała w latach 1928-1939, zaś została wydana już po śmierci autora, w połowie lat 60. Akcja powieści toczy się we współczesnej pisarzowi Moskwie (lata 30.), choć nie tylko tam. Powieść łączy bowiem trzy wątki: realistyczny, fantastyczny i historyczny.

Rozwiń:

Moskwa ukazana zostaje jako miasto paradoksów i absurdów, bardzo nieprzyjazne artystom. Kultura „dekadenckiego” Zachodu jest oficjalnie potępiona przez władzę, ale mieszkańcy tęsknią za lepszym światem, o którym mają mgliste wiadomości, i za paryską modą. Ukazane są wszechwładna i obecna wszędzie biurokracja, wszechobecni donosiciele, czarny rynek, braki w zaopatrzeniu kontrastujące ze sklepami dla przedstawicieli władzy, w których można znaleźć ­wszystko.

Zakończ:

Krytycy literaccy są podporządkowani władzy, najpilniejsi cenzorzy obejmują stanowiska redaktorskie. Moskwa opanowana jest przez „nową religię” – ateizm.

 

73. Na czym polega paraboliczny charakter Dżumy Alberta Camusa?

Zacznij:

Parabola jest gatunkiem literatury moralistyczno-dydaktycznej, w której przedstawione wydarzenia są ważne nie przez swe cechy jednostkowe, lecz jako przykład uniwersalnych prawideł rządzących światem i ludźmi, postaw, zachowań. Obok warstwy dosłownej istnieje warstwa ukryta, czekająca na rozszyfrowanie.

Rozwiń:

Dżuma może być alegorią zła – symbolizować wojnę i system totalitarny czy szerzej każdą formę przemocy. Zło czeka w ukryciu, by w sprzyjającym momencie zaatakować. Jest stale obecne i stanowi zagrożenie, z którym należy walczyć (jak bohaterowie powieści). Nie można go wprawdzie całkowicie pokonać i wyrugować, ale można je uśpić. Nie wolno się na nie godzić ani go usprawiedliwiać.

Dżuma to także metafora śmierci – zagrożenia, od którego człowiek nie może się uwolnić, ale które uświadamia sobie najpełniej dopiero w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia lub skażenie duszy każdego człowieka, ciemna strona jego natury. Dżuma to może być także zwątpienie, poddanie się, rezygnacja z walki i dokonywania wyborów.

Zakończ:

Na paraboliczny charakter powieści wskazuje motto zaczerpnięte z Daniela Defoe: Jest rzeczą równie rozsądną ukazać jakiś rodzaj uwięzienia przez inny, jak ukazać coś, co istnieje rzeczywiście, przez coś innego, co nie istnieje.

Camus wypowiada się na temat zachowań i postaw człowieka w świecie ogarniętym wojną, złem.

 

74. Scharakteryzuj pokolenie Współczesności.

Zacznij:

Współczesność to tytuł pisma, wokół którego skupiła się grupa poetów – najpierw „zwiastunów” odwilży, a potem doskonale radzących sobie w nowych, pozwalających na większą swobodę warunków twórczości. To pismo było jedynym właściwie elementem scalającym grupę. Poeci, tacy jak, Miron Białoszewski, Stanisław Grochowiak czy Zbigniew Herbert, ów indywidualizm i odrębne drogi artystyczne podkreślali. Podobnie jak w wypadku Skamandrytów, nie było raczej mowy o wspólnym programie.

Rozwiń:

W 51. numerze Życia Literackiego z 1955 r. miała miejsce „prapremiera 5 poetów”, wprowadzonych przez wielkich, uznanych twórców – Bohdana Drozdowskiego promował Julian Przyboś, Jerzego Harasymowicza – Mieczysław Jastrun, Mirona Białoszewskiego – Artur Sandauer, Zbigniewa Herberta – Jan Błoński, Stanisława Czycza zaś – Ludwik Flaszen. Ważną rolę odgrywali także Stanisław Grochowiak (jeden z redaktorów pisma), Jarosław Marek Rymkiewicz, Andrzej Bursa i Wisława Szymborska. Wszyscy starali się odnaleźć nieodkryte dotąd tereny penetracji artystycznej czy w nowatorski sposób podejść do tematów i technik już znanych. Owe niezawładnięte tereny to np. śmietniska i tzw. „brzydka” poezja, której tematami są graty, śmieci, brzydota ludzkiego ciała i zaskakująco przedstawione śmierć i choroba.

Zakończ:

Pokolenie Współczesności to nie tylko poeci, lecz także prozaicy tacy jak Marek Hłasko, Marek Nowakowski, Lech Terlecki i Ireneusz Iredyński. W ich prozie kolektywny bohater lat 50. zostaje zastąpiony bohaterem zindywidualizowanym. Często jest to outsider, „popapraniec”, kontestator, zniechęcony, nieszczęśliwy i rozgoryczony. Opisywane są środowiska przestępcze – to zwłaszcza Marek Nowakowski potrafi stworzyć ich mitologię.

Najważniejsi twórcy:

• Jerzy Harasymowicz, Miron Białoszewski, Stanisław Grochowiak, Tadeusz Nowak, (poezja)
• Marek Hłasko, Marek Nowakowski, Ireneusz Iredyński (proza)

 

75. Przedstaw tendencje do heroizacji i deheroizacji bohatera ­w literaturze czasów II wojny (Tadeusz Borowski, Hanna Krall i inni).

Zacznij:

Powstanie warszawskie to ciągle temat niewyczerpany, zjawisko, na które można spojrzeć z różnych punktów widzenia. Podobnie jak na życie podczas II wojny światowej, które ukazują pisarze będący żołnierzami, więźniami lagrów czy w końcu zwykłymi cywilami.

Rozwiń:

Pamiętnik z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego wprowadził zupełnie nową tonację mówienia o wojnie i okupacji. Białoszewski nie brał bezpośredniego udziału w walce jak Krzysztof Kamil Baczyński czy Tadeusz Gajcy. Pokazał powstanie z perspektywy zwykłego cywila – jego „piwniczne” życie, głód, strach przed bombardowaniami, trudności życia codziennego i ciągłą konieczność „urządzania się na nowo” przy konieczności częstych przeprowadzek. Dzieło zostało uznane za obrazoburcze i „antybohaterskie”; minęło sporo czasu, nim doceniono jego wartość. Podobny był los Opowiadań Tadeusza Borowskiego – na autora rzucano gromy i oskarżano o nihilizm. Przedstawionego przez Borowskiego człowieka zlagrowanego – Tadka, utożsamiano z autorem. Zamysł „odbrązowienia” i pokazanie bohaterstwa od zwykłej, codziennej strony to zamysł Hanny Krall, autorki Zdążyć przed Panem Bogiem. Rozmawia ona z Markiem Edelmanem, lekarzem i jedną z głównych postaci powstania w getcie.

Zakończ:

Ukazywanie bohaterstwa walczących na wojnie czy uwięzionych w obozach także jest niezbędne. Dlatego mogą wzruszać nas Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego – opowieść o trójce młodych harcerzy walczących w powstaniu czy walka o zachowanie godności w nieludzkich, niesprzyjających temu zupełnie warunkach podjęta przez bohaterów Innego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.

Najważniejsze teksty:

• Opowiadania Tadeusza Borowskiego,
• Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall,
• Pamiętnik z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego,
• Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego,
• Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego,
• Medaliony Zofii Nałkowskiej

 

76. Wyjaśnij pojęcie teatru absurdu i podaj jego przykłady.

Zacznij:

Najczęstsza odmiana teatru absurdu to różne formy dramatu groteskowego. Występujące postacie są jak marionetki – miotają się w sytuacjach bez celu i wyjścia, absurdalnych, a jednak naznaczonych tragizmem.

Rozwiń:

Świat ukazywany jest pozornie realistycznie, ale tak naprawdę nie mógłby zaistnieć. W teatrze absurdu sporo jest elementów zaskoczenia, bo łączy on komizm z tragizmem, surrealizm, oniryczną wyobraźnię, czarny humor i elementy purnonsensu. Ten teatr jest swego rodzaju metaforą epistemologiczną – pokazuje kondycję egzystencjalną (kiepską) współczesnego człowieka, często zredukowanego do roli pionka w rządzonej absurdalnymi i okrutnymi prawami machinie świata. Człowiek nie rozumie mechanizmów świata.

Brak w nim ciągłości i logiki akcji w tradycyjnym rozumieniu tego słowa. Dużą rolę odgrywa polemika ze stereotypami, także językowymi.

Zakończ:

W Polsce zwiastunem tego typu dramatu była twórczość Witkacego.

Najważniejsze teksty:

• Czekając na Godota i Końcówka Samuela Becketta,
• Lekcja i Krzesła Eugčne’a Ionesco,
• Balkon Jeana Geneta,
• Ślub Witolda Gombrowicza,
• Policja Sławomira Mrożka

 

77. Omów moralistykę i przesłanie wybranych utworów Zbigniewa Herberta.

Zacznij:

Zbigniew Herbert obok Czesława Miłosza to jeden z największych autorytetów poetyckich. Herbert to poeta – moralista, który głosi wiarę w możliwość (i konieczność) zachowania godności w każdej sytuacji, wartości humanistyczne, honor i postępowanie zgodne z własnym sumieniem).

Rozwiń:

Odkrywa wartości już zapomniane – poszukuje ich w antyku i w tradycji biblijnej. Próbuje ocalić wartości, które zasługują na ocalenie. Ważne są dla niego imponderabilia – niepodważalne, podstawowe wartości, takie jak honor, kultura humanistyczna, godność. Potępia totalitaryzm i zbrodnie wojenne. Jest surowy i nieubłagany, gdy kończy się kompromis, a zaczyna zdrada samego siebie i akceptacja nieprawości.

Zakończ:

Życie bywa w jego utworach ukazywane jako walka o zachowanie etycznego porządku i ocalenie własnego sumienia. Taka walka to obowiązek każdego człowieka.

Najważniejsze utwory Zbigniewa Herberta:

• Do Marka Aurelego,
• Przesłanie Pana Cogito,
• Tren Fortynbrasa,
• Potęga smaku

 

78. Scharakteryzuj formy literatury biograficznej i autobiograficznej.

Zacznij:

(Auto)biografia to podstawowe tworzywo pisarskie w literaturze polskiej XX w. Sporo wątków autobiograficznych zawiera twórczość choćby Tadeusza Konwickiego czy Kazimierza Brandysa. Formy literatury biograficznej to dziennik (pisany dla samego siebie lub z myślą o publiczności literackiej), pamiętnik, pamiętnik mówiony (np. rozmowa, długi wywiad), alfabet, niby-dziennik (autobiograficzna hybryda).

Rozwiń:

Dziennik to zbiór notatek, refleksji, zapisków prowadzonych zwykle przez długi czas. Nie jest wynalazkiem XX w., ale dopiero wtedy stał się tak bardzo popularny (wcześniej ustępował miejsca pamiętnikowi). Dzienniki pisane dla samego siebie są zwykle dość osobiste, tworzone z myślą o dopiero pośmiertnej publikacji (np. dzienniki Jarosława Iwaszkiewicza, Marii Dąbrowskiej, Zofii Nałkowskiej). Natomiast dziennik (także) dla czytelników publikowany jest często w czasopiśmie (np. Dzienniki Witolda Gombrowicza, Dziennik pisany nocą Gustawa Herlinga-Grudzińskiego). Obejmuje na ogół długi czas – kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat, czasem tylko prowadzony jest w krótszych okresach (np. Dziennik 1954 Leopolda Tyrmanda).

Pamiętnik zaś nie jest pisany na bieżąco – to książka wspomnieniowa, w której wydarzenia ukazywane są z perspektywy lat i w związku z tym nie zawiera dat dziennych (np. Rodzinna Europa Czesława Miłosza, Książka moich wspomnień Jarosława Iwaszkiewicza). Pamiętnik mówiony zaczął być popularny, gdy technika nagrywania stanęła na wystarczająco wysokim poziomie (np. Dominique de Roux z Witoldem Gombrowiczem, Stanisław Bereś z Tadeuszem Konwickim, Czesław Miłosz z Aleksandrem Watem). Odmianą pamiętnika jest alfabet (abecadło) stworzony z ułożonych alfabetycznie ułożonych haseł poświęconych znajomym i wrogom autora (np. alfabet Antoniego Słonimskiego).

Zakończ:

Niby-dziennik był modny w latach 70. i 80. XX w. Opatrzony często datami dziennymi, choć jego związek z teraźniejszością bywa dość luźny. Jest mieszaniną rozmaitych gatunków prozy (dziennik, pamiętnik, felieton, esej, reportaż itd.). Przykłady to Wschody i zachody księżyca oraz Nowy Świat i okolice Tadeusza Konwickiego.

Najważniejsze postacie:

• Maria Dąbrowska,
• Zofia Nałkowska,
• Witold Gombrowicz,
• Gustaw Herling-Grudziński.

Zobacz:

Zestaw pytań przed maturą ustną z polskiego cz. 1

Test przedmaturalny. Od Sofoklesa po Norwida