Związki logiczne między elementami tekstu
Pytania tego typu mogą dotyczyć np. wskazania tezy, wypisania kolejnych argumentów (często bywają one rozrzucone w różnych akapitach!), wskazania zdań będących wnioskami. Najczęściej pojawiają się jednak polecenia wymagające określenia zależności pomiędzy kolejnymi akapitami. Przykładowe pytania:
- Wyjaśnij, jakie funkcje spełnia akapit nr 10 wobec akapitów nr 9 i 11?
Odpowiedź jest tu, oczywiście, ściśle związana z analizowanym tekstem, ale z układu akapitów wynika wyraźnie, że ten dziesiąty będzie przynajmniej łącznikiem. Często zdarza się też, że tak umiejscowiony fragment zamyka myśli zawarte w akapicie poprzednim i zapowiada jakiś nowy problem czy jego aspekt.
- Relacja, w jakiej pozostaje treść akapitu 4. wobec 3. to:
- synteza,
- niezależność,
- sprzeczność,
- podważanie.
W przypadku takiego polecenia może pomóc selekcja negatywna – odrzucenie odpowiedzi zdecydowanie błędnych. Należy spróbować podważyć każdą z podanych odpowiedzi (jednej się nie uda!). Do tego będzie potrzebna znajomość kilku określeń:
- Parafraza – w tym kontekście: rozwinięcie myśli.
- Paradoks – zaskakująca myśl wynikająca z zestawienia kontrastowych całości znaczeniowych; jest sprzeczna z powszechnie głoszonymi przekonaniami, ale też zawiera jakąś nieoczekiwaną prawdę.
- Synteza – łączenie różnych elementów w jedną całość.
- Pointa (puenta) – wyraziste zamknięcie rozumowania, często przy pomocy jakiegoś zaskakującego wniosku.
Przykład:
Jakie są wzajemne relacje między akapitami 9. i 10.?
- a) Treść akapitu 10. jest przeciwstawna treści akapitu 9.
- b) Akapit 10. rozwija myśl wyrażoną w akapicie 9.
- c) Akapit 10. nie wiąże się bezpośrednio z akapitem 9.
9. Ujęcie ajschylejskie nie zostawia żadnej wątpliwości, że był to czyn konieczny. Bez niego Mykeny nie miałyby przyszłości. Orestes więc zabija Ajgista i Klitajmestrę. Na przemoc odpowiada przemocą, na siłę – siłą. Ale jednak zabicie matki to nie jest zwykły czyn. Już u kresu Ofiarnic widzi Orestes Erynie – boginie mścicielki – które będą go ścigać za to, co spełnił. Jak szaleniec wybiega ze sceny. Trzecia część trylogii, tragedia Eumenidy przedstawia pojednanie Orestesa ze społeczeństwem. Nie ma już tu Elektry. Za tym progiem, jakim był jego czyn, żadne uczuciowe związki nic mu już pomóc nie mogą. Bierze go w obronę siła inna – racjonalny osąd mądrych starców z Areopagu ateńskiego. Oni, wraz z głosem zstępującego Apollina, biorą go pod opiekę, a Erynie przemieniają się w boginie Łaskawe – Eumenidy. Nie ma jednak żadnej wątpliwości, że jego czyn nie staje się przez to mniej straszny. W najgłębszej więc warstwie Oresteja nie ma żadnego rozwiązania i mieć nie może.
10. Tragedia grecka przedstawia zawsze zderzenie sił – gołych, obnażonych sił. Ta siła, która zwycięża, ma przed sobą przyszłość. Jest więc przyszłość, ale nie ma rozwiązania. Ostra świadomość braku rozwiązania dla immanentnych sprzeczności życia – to druga obok pojęcia siły zasadnicza cecha kultury greckiej. W późniejszych wiekach kultury europejskiej, gdy stała się ona chrześcijańską, nieraz przeciwstawiano owej nierozwiązalności coś, co uważano za rozwiązanie, i to rozwiązanie chrześcijańskie. Ale nie jest pewne, czy było to rzeczywiście chrześcijańskie rozwiązanie. Było ono nieraz kultem słabości przeciwstawianym greckiemu, rzeczowemu stwierdzeniu roli siły. I przeciwko temu kultowi słabości podnosili żarliwi bunt tacy myśliciele jak Machiavelli – oni znowu, w bólu i gniewie, wtykali miecz w płonące ręce Orestesa.
Odp. b).
Badamy tok rozumowania autora
W tekście występują także słowa, których analiza nie będzie dotyczyć poziomu znaczeń, ale poziomu struktury. Służą one np. połączeniu rozważań w spójną całość czy wskazywaniu na tok myślenia twórcy.
- Wnioskowanie – sygnalizują je np.
- spójniki zdań wynikowych: więc, toteż, zatem, dlatego itp.)
- czy całe sformułowania typu: Wynika z tego, że…
- Zmienianie toku rozumowania – najczęściej poprzez zaprzeczenie: tu pojawią się spójniki typowe dla zdań przeciwstawnych: ale, lecz, jednak… czy mające podobny sens sformułowania.
- Dygresja – odejście od tematu. Jej obecność burzy spójność tekstu, ale może np. wskazywać inny aspekt problemu. Pojawia się często w esejach.
- Nawiązanie do wcześniejszych myśli – czasem odbywa się bez wyraźnych wskaźników słownych, częściej jednak można wskazać służące temu celowi sformułowania, np.
- podobnie jak,
- w przeciwieństwie do,
- kolejnym dowodem może być…
Zobacz: