B

BAJKA

Bajka – krótki utwór napisany prozą lub wierszem (częściej wierszem), zawierający morał. Jest to więc gatunek dydaktyczny. Bohaterami bajek bywają ludzie, ale najczęściej są to zwierzęta, którym przypisane zostały stałe cechy. Przykłady: wół – siła i upór, mrówka – pracowitość, owca – naiwność, lis – spryt, lew – duma, pycha. Przedstawiane w bajkach sytuacje służą ilustrowaniu prawd moralnych i obyczajowych. Bajka często zawiera morał, a nauka moralna w niej zawarta polega na pokazywaniu skutków pewnej postawy życiowej,

Ballada – gatunek literacki

Ballada -jest to utwór opowiadający jakąś niezwykłą historię. Pisana jest prostym językiem, posługuje się dialogiem. Jej fabuła jest zazwyczaj dramatyczna. Narrator jest w niej obserwatorem opisywanego zdarzenia, stara się je skomentować, wyrażając swój emocjonalny do niego stosunek. Narracja z jednej strony, a emocje z drugiej… To sprawia, że ballada jest gatunkiem z pogranicza epiki i liryki. Rozróżniamy ballady ludowe i literackie. Ballada ludowa powstawała w Europie od XII w., anonimowi

BIBLIA

Biblia – z gr. bíblos – zwój papirusowy, księga, biblia to liczba mnoga – księgi. Ogólnym mianem Biblia nazywamy zbiór ksiąg uznawanych przez wyznawców judaizmu i chrześcijan za natchnione przez Boga, czyli świętą księgę. Tytuł tradycyjny: Pis­mo święte. Wulgata – z łac. vulgata – rozpowszechniona. Łacińskie tłumaczenie Biblii dokonane przez św. Hieronima, ukończone około 405 r. Ta wersja Pisma Świętego obowiązywała aż do Soboru Watykańskiego II (1962-1965). Biblia Jakuba Wujka – najsłynniejsze i najpopularniejsze

BAROK

Barok – z języka wł. barocco oznacza niezwykle rzadki, wyrafinowany i ceniony gatunek perły. Henryk Wölfflin, dziewiętnastowieczny historyk sztuki, użył tego terminu w wydanym w roku 1888 dziele Renaissance und Barock. Po raz pierwszy zdecydowanie rozróżniono obie epoki. Wcześniej badacze, np. Jacob Burckhardt, uważali, że barok jest raczej zepsutą i schyłkową sztuką i literaturą końca renesansu. Za datę początkową baroku przyjęto rok 1577 – datę ukończenia kościoła Il Gesù. Koniec baroku w Europie to przełom XVII i XVIII w.

BUKOLIKA

BUKOLIKA – patrz → sielanka

BELETRYSTYKA

BELETRYSTYKA (fr. belles-lettres, łac. bonae litterae) To termin renesansowy, który w ciągu wieków nieco zmienił znaczenie. Początkowo oznaczał studia nad gramatyką, retoryką i poezją, a także sztukę poezji i wymowy według wzorów antycznych, którą humaniści przeciwstawiali łacinie średniowiecznej. Na przełomie XVIII i XIX wieku beletrystyką nazywano poezję i prozę, odróżniając je od dzieł naukowych i użytkowych. Później zawężono znaczenie pojęcia beletrystyka do prozy fabularnej (powieści, nowele, opowiadania = literatura piękna), a współcześnie – jeszcze bardziej: beletrystyka to proza

BEHAWIORYZM

BEHAWIORYZM – wśród nowych tendencji w psychologii XX wieku, w latach 1915-1930, szczególnie rozwijał się behawioryzm. Nazwa pochodzi od angielskiego behaviour i oznacza zachowanie, postępowanie. Twórcą tego kierunku był John Watson. Chciał on badać człowieka i zdobywać o nim informacje tylko poprzez obserwację jego zachowania i postępowania, niejako oglądając człowieka „z zewnątrz”. W myśl behawioryzmu tylko takie wnioski są obiektywne. Psychologia introspekcyjna, czyli badająca wnętrze, psychikę ludzką „od środka” jest

BERGSONIZM

BERGSONIZM – termin pochodzi od nazwiska Henri Bergsona. Na przełomie XIX i XX w. zdobył sobie dużą popularność kierunek ukształtowany pod wpływem myśli tego filozofa, zwany właśnie bergsonizmem. Jest to filozofia życia, wolności, energii, aktywności człowieka. Łatwo zapamiętać ją, wyjaśniając sobie dwa założenia: intuicjonizm – Bergson głosił, że tylko za pomocą intuicji można pojąć świat, bez doświadczeń, bez racjonalnego rozumu, élan vital – czyli koncepcja głosząca, że w człowieku tkwią

BEZCZAS HISTORYCZNY

BEZCZAS HISTORYCZNY – termin taki pojawia się np. przy analizie Chłopów Stanisława Reymonta i, innymi słowy, oznacza brak dokładnego, wyraźnego określenia czasu akcji. Można powiedzieć także, że jest to brak konkretyzacji czasowej – określenia konkretnej daty wydarzeń. Chwyt taki pozwala autorowi stworzyć wrażenie ponadczasowości, uniwersalnego, a nie historycznego wymiaru dzieła. Podobna sytuacja występuje w Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, gdzie autor przedstawia rewolucję abstrakcyjną, bez określenia jej daty. Innym przykładem braku

BOHATER ROMANTYCZNY

BOHATER ROMANTYCZNY – jest to specyficzny typ bohatera, modnego w literaturze epoki romantycznej, charakterystycznego zwłaszcza dla dramatu romantycznego. Schemat bohatera romantycznego jest bardzo ważny w polskiej literaturze, dlatego poświęca mu się szczególnie dużo miejsca na lekcjach języka polskiego. Przykładem typowego bohatera romantycznego jest Gustaw-Konrad z Dziadów Adama Mickiewicza, Kordian Juliusza Słowackiego, Hrabia Henryk z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego. Bohatera romantycznego cechuje typowa biografia: jako młody, nierozumiany przez nikogo, wyobcowany poeta

BYRONIZM

BYRONIZM – termin pochodzi od nazwiska słynnego, oryginalnego twórcy angielskiego romantyzmu lorda George Byrona. Otoczony aurą skandalu, legendą niezwykłości i tajemniczości Byron stworzył w swojej literaturze podobny typ bohatera: wyobcowanego, odepchniętego przez świat. Stąd byronizm – to postawa człowieka, który dumnie odwraca się od świata, pospolitości, ludzi przeciętnych, od banalnego, codziennego życia, który poszukuje innego, obcego świata, zgodnego z jego osobowością.