Faust

Faust jest tytułowym bohaterem tragedii Johanna Wolfganga Goethego. Nie można jednak mówić o Fauście, zapominając o jego towarzyszu, przewodniku i, jak chcą interpretatorzy tragedii, alter ego (czyli: „drugim ja”) głównego bohatera – Mefistofelesie. Doktor Faust to średniowieczny uczony, studiował różne dziedziny nauk: prawo, literaturę, sztukę, nauki przyrodnicze, teologię.

Skąd u jego boku wziął się diabeł?

Otóż ta ciemna postać zjawia się jeszcze przed rozpoczęciem właściwej tragedii, w Prologu w niebie, stanowiącym zawiązanie akcji dramatu. Diabeł dyskutuje w nim z Bogiem o stworzeniu – aniołowie chwalą doskonałość świata, Mefisto wskazuje na nędzę i nieszczęścia człowieka. Bóg wyznacza Fausta na reprezentanta ludzkości i swojego sługę, który ma zwyciężyć w konfrontacji z Mefistofelesem. Pomiędzy Bogiem a szatanem następuje swoisty „zakład o Fausta”. Odtąd Faust i Mefistofeles razem wędrują po świecie. Dzięki działaniom tych dwóch głównych postaci w dramacie toczy się walka dobra ze złem. Faust, ogarnięty pragnieniem nieskończoności, przy pomocy szatana chce wydrzeć światu wszystkie tajemnice, a przede wszystkim najważniejszą z nich: tajemnicę celu istnienia i szczęścia człowieka.

Znaczenie postaci

Faust z dzieła Johanna Wolfganga Goethego jest bohaterem tragicznym.

Faust nosi także cechy uniwersalne – uosabia wieczne dążenia i dylematy człowieka. Pragnienie szczęścia i chęć poznania i zrozumienia świata od zawsze przecież towarzyszyły ludziom. Dlatego gdyby historia Fausta (który przecież podpisał pakt z diabłem) zakończyła się ostateczną klęską i potępieniem, byłoby to równoznaczne z pesymistyczną zapowiedzią klęski całej dążącej do szczęścia ludzkości. Goethe nie godzi się na to – dlatego „jego” Faust, w przeciwieństwie do legendarnego bohatera, zostaje zbawiony. Największy niemiecki pisarz daje w ten sposób wyraz swojej olbrzymiej wierze w człowieka.

Faust, jedno z najbardziej znaczących dzieł w dziejach literatury europejskiej, był również niezwykle ważny dla swojego autora. Johann Wolfgang Goethe pracował nad Faustem ponad 60 lat (oczywiście z przerwami). To niemal całe dorosłe życie autora (Goethe żył 82 lata). W utworze znajduje się wiele pierwiastków autobiograficznych, świadectw przemian, jakim ulegał i Goethe, i świat wokół niego. Niektórzy badacze identyfikowali nawet postać Fausta z osobą Goethego. Niewątpliwie Fausta uważał Goethe za dzieło swojego życia. W 1831 roku, ukończywszy drugą część dzieła, poeta miał powiedzieć: „Teraz mogę uważać dalsze życie za prawdziwy podarunek i jest mi właściwie wszystko jedno… co będę jeszcze robił”.

Charakterystyka

Imię bohatera: Faust – jest to imię znaczące. Pochodzi ono od łacińskiego przymiotnika faustus (to znaczy „szczęśliwy”).

Pierwowzór postaci: Historyczny renesansowy czarnoksiężnik, alchemik, filozof i mag, który później stał się bohaterem wielu podań i legend, nazywał się prawdopodobnie Georg Faust. Urodził się około1480 roku. Rzekomo studiował magię na uniwersytecie w Krakowie. Na jego karcie wizytowej widniał napis: „Magister Jerzy Sabellicus, Faust junior, najznakomitszy wywoływacz duchów, astrolog, drugi czarownik, chiromanta, wróży z powietrza, ognia, wody”. Faust chwalił się, że umie czynić cuda, że może spełniać wszelkie życzenia ludzkie. Pewien franciszkanin, który chciał go nawrócić, dowiedział się, że Faust zawarł pakt z diabłem i podpisał go własną krwią. Legenda głosi, że duszę swoją oddał w zamian za powtórną młodość, miłość i wiedzę.

Wygląd zewnętrzny: Starzec z długą brodą, zakopany pośród ksiąg w pracowni o gotyckich sklepieniach, średniowieczny mędrzec pod wpływem mikstury, którą na rozkaz diabła przyrządziła i podała głównemu bohaterowi czarownica, przemienia się w pełnego powabów młodzieńca. Na końcu tragedii czytelnik ma jednak znów do czynienia ze starcem, który na domiar złego traci jeszcze wzrok. Cóż, czasu nie da się oszukać, a umierający Faust miał już sto lat.

Pasje i zainteresowania: Faust jest poszukiwaczem szczęścia i prawdy o świecie. Aby posiąść te wartości, nie cofnie się przed niczym. Zawrze nawet pakt z samym diabłem. Zresztą w myśl tego, co sam o sobie mówił: „Nie uląkłbym się ni czarta, ni piekła”.

Zajęcia: Uczony i jednocześnie sławny nauczyciel, do którego zjeżdżają się żądni wiedzy chłopcy z różnych stron świata. A oto, jak ocenia swoją pracę sam bohater:Noszę magistra, doktora nazwisko,
I to już dziesięć lat blisko,
Jak po ciemnej, krętej drodze
Uczniów moich za nos wodzęFaust porzuca jednak pracownię, zmurszałe księgi i swoich uczniów aby, z diabłem u boku, wyruszyć w wędrówkę po świecie. Można go więc również nazwać wędrowcem lub nawet włóczęgą. Zwiedza najpierw „mały” mieszczański świat, a później „wielki”.
Na rozkaz cesarza wywołuje duchy Heleny Trojańskiej i Parysa. Dworzanie mają go za znakomitego czarownika.
Tymczasem w feudalnym cesarskim państwie wybucha wojna domowa. Objawami kryzysu są rozruchy, anarchia, mordy, bezprawie. Faust zostaje głównodowodzącym wojsk cesarskich.

Za zwycięstwo otrzymuje w swoje władanie nadmorską krainę. Przeistacza się nieomal w księcia. W walce z morzem, samodzielnie kierując pracami wyzyskiwanych do granic możliwości robotników, Faust uzyskuje nowe ziemie i pomnaża swoje bogactwa. Jego działalność ma charakter bezwzględny, wczesnokapitalistyczny. Główny bohater zdaje sobie sprawę z nieludzkich cech nowego systemu (piractwo, wyzysk, wojna, rabunek i mord, przedkładanie abstrakcyjnego „dobra ogółu” ponad dobro jednostki), ciągle jednak marzy o stworzeniu nowego, wzorowego społeczeństwa. W urzeczywistnianiu tych marzeń widzi jedyny cel i sens życia ludzkiego. Tak zastaje go śmierć. Na koniec stuletniego już bohatera można nazwać społecznym reformatorem.

Kobiety w życiu Fausta: W dziele tak obszernie traktującym o ludzkich dążeniach i namiętnościach nie mogło zabraknąć miłości. Wybranki Fausta są dwie – Małgorzata i mitologiczna Helena Trojańska. Są to istoty różne pod bardzo wieloma względami. Pierwsza miłość Fausta, Małgorzata, jest młodziutką, prostą, ładną mieszczką. Helena – słynną z boskiej urody, legendarną królową, mającą za sobą rozliczne doświadczenia miłosne i lata wojny trojańskiej. Helena zdaje sobie sprawę z niszczącej siły miłości, którą wyjaśnić potrafi tylko niedocieczonymi wyrokami boskimi. Małgorzata żyje w świecie okrutnej i płaskiej mieszczańskiej obyczajowości i religijności, gdzie nie ma miejsca na prawdziwą miłość. Helena poprzez swój związek z Faustem wyzwoliła się od praw ludzkich. Jest reprezentantką boskich praw poezji, sztuki i piękna. Co sprawiło, że Faust darzył uczuciem dwie tak różne kobiety? Cóż, serce nie sługa…

Charakterystyka Fausta

Biografia

Bardzo trudno krótko omówić biografię postaci tak skomplikowanej jak Faust. Dość wspomnieć, że podczas swojego stuletniego życia „zwiedził” on, oczywiście dzięki pomocy siły nieczystej, różne epoki rozwoju ludzkości. Akcja drugiej części Fausta toczy się w ciągu 3000 lat… Początkowo rozgrywa się w średniowiecznych Niemczech, później zostaje przeniesiona w świat mitów antycznych, a potem znowu do Niemiec, gdzie Faust zapoczątkowuje okres kapitalistyczny. Dość niezwykłych wydarzeń, aby obdzielić nimi bohaterów kilkunastu dramatów. Najważniejsze dla zrozumienia dramatu są sceny początkowe, dlatego należy poświęcić im nieco więcej miejsca.

O dzieciństwie Fausta wiadomo niewiele. Pochodził na pewno z bogatego rodu. Pozostawał pod bardzo silnym wpływem ojca.

Czytelnik poznaje Fausta w przełomowym momencie jego życia. Nieznający boskich planów i nic niewiedzący o zakładzie, którego stał się przedmiotem, przeżywa w swojej gotyckiej pracowni naprawdę ciężkie chwile. Porzuciwszy naukę, której zgłębianie przekonało go tylko o ograniczeniach ludzkiego umysłu, próbuje wiedzę o świecie zdobyć za pomocą magii. Wywołuje Ducha Ziemi – na próżno, nie jest w stanie go pojąć. Przekonany o bezwartościowości swojego istnienia (wartością byłoby dla Fausta dotarcie do prawdy o świecie, a człowiek jest istotą zbyt marną, by mógł tego dokonać), postanawia popełnić samobójstwo. Podnosi do ust kryształową czarę napełnioną trucizną. W tej samej chwili rozlegają się dzwony kościelne zwiastujące Zmartwychwstanie. Te znajome tony budzą w Fauście wspomnienia dzieciństwa, odwodzą go od samobójczej myśli, przywracają mu nadzieję i radość życia.

Niedługo później, podczas przechadzki, podbiega do Fausta i towarzyszącego mu ucznia Wagnera czarny pudel. Faust zabiera go do swojej pracowni. Pod postacią psa ukrywa się Mefistofeles. Szatan proponuje Faustowi układ: odda mu swe usługi za cenę duszy. Faust stawia tylko jeden warunek – diabeł zabierze jego duszę dopiero wtedy, gdy Faust wypowie słowa: „Trwaj, chwilo, jesteś piękna!”. Faust nie wierzy, aby cokolwiek na świecie mogło zadowolić jego niespokojnego ducha. Mefisto zabiera doktora Fausta w podróż po świecie. Odmładza go za pomocą tajemniczej mikstury. Faust uczestniczy w studenckiej pijatyce w szynkowni Auerbacha w Lipsku, nie pociągają go jednak tego typu przyjemności. Potem ma miejsce niezwykle ważny romans z Małgorzatą. Tak kończy się pierwsza część tragedii.

Druga część

rozpoczyna się od wędrówki w świat antyku. Uwolniwszy piękną Helenę z rąk jej mściwego małżonka – Menelaosa – Faust poślubia ją i szczęśliwa para pędzi błogi żywot w mitycznej Arkadii. Z tego związku rodzi się ukochany syn Fausta i Heleny – Euforion. Niestety, pięknego chłopca spotyka los Ikara – pada martwy u stóp swoich rodziców. Helena w rozpaczy uchodzi do Hadesu szukać syna. Faust zaś przenosi się znowu do Niemiec. Tu, oddawszy podczas wojny domowej militarne usługi cesarzowi, zostaje w nagrodę władcą nadmorskiej krainy. Na powierzonych sobie ziemiach planuje zbudować raj na ziemi. Niestety, czyni to za pomocą sił nieczystych.

Po śmierci aniołowie „wyrywają” jego duszę rozeźlonemu Mefistofelesowi. Faust zostaje zbawiony. Jego przewodniczką po niebie staje się jedna z pokutnic „niegdyś Małgorzatą zwana”.

Ważne momenty w życiu Fausta

Pierwsza część Fausta

Nieudana próba samobójcza – Faust, przepełniony pogardą i odrazą do własnej człowieczej natury podnosi do ust kielich trucizny…

Układ z diabłem – Mefisto będzie służył Faustowi za cenę jego duszy. Bohater tragedii podpisuje cyrograf własną krwią.

Uwiedzenie Małgorzaty – prosta, ładna mieszczka zakochuje się w Fauście. Porzucona przez kochanka topi swoje nieślubne dziecko i zostaje skazana na śmierć. Tragedia Małgorzaty odciśnie się głęboko na psychice Fausta.

Druga część Fausta

Wywołanie ducha Heleny Trojańskiej – na rozkaz żądnego rozrywki cesarza i jego dworu, Faust przy pomocy Mefista wywołuje duchy Heleny Trojańskiej i Parysa. Bohater długo nie będzie mógł uwolnić się spod uroku pięknej Heleny. Dla niej uda się w podróż po świecie antycznych mitów.

Zwycięstwo odniesione nad samozwańcem – dzięki niemu cesarz oddał Faustowi we władanie nadmorską krainę, gdzie rządy bohatera rozpoczynają nową epokę w rozwoju ludzkości.

Faust o sobie samym

Oto pierwsze słowa z początkowego monologu Fausta. Bohater daje w nich wyraz zwątpieniu w moc wiedzy, mówi o niemożności rozumowego poznania świata:

Tak więc z gorącym zapałem
Przeszedłem, przewertowałem
Filozofii dziedzinę,
I prawo i medycynę,
I teologię na koniec!
I oto, biedny ja goniec,
Stanąłem wreszcie u przerwy
Takim półgłówkiem, jak pierwej.

A oto jak Faust, stojąc już nad grobem, podsumowuje swoje życie:

Ja pędem tylko przebiegłem przez życie,
W lot schwytywałem każde użycie!
Nie wystarczało – tom je wnet uronił,
Gdy się wyślizgło – tom za nim nie gonił,
Żądałem tylko i żądzęm nasycał,
I znowu pragnął, i cel żądz pochwycał.
Tak przepłynąłem wrzące życia fale,
Burzliwie wprawdzie, lecz silnie, wspaniale.

Faust a inne postacie utworu

Ojciec Fausta – ta postać jest w utworze tylko wspominana. Ojciec Fausta, podobnie jak jego syn, dążył do poznania i uchodził za mędrca. Zdobył sobie autorytet i wdzięczność wieśniaków, lecząc ich w czasie zarazy. Tak naprawdę wykorzystywał po prostu ludzkie nieszczęście dla swoich eksperymentów – mikstury, które podawał chorym w celu sprawdzenia ich mocy, często ich zabijały. Postać ojca głęboko utrwaliła się w pamięci Fausta.

Wagner – uczeń, a później następca Fausta. Największym osiągnięciem Wagnera jest stworzenie Hommunculusa – „sztucznego człowieka”, który jednak nie może począć się do końca i ginie pod naporem życia.

Mefistofeles – towarzysz Fausta i jego alter ego. Na mocy zawartego z Faustem paktu Mefistofeles zmuszony był spełniać wszystkie życzenia głównego bohatera. Dopiero w chwili gdy Faust poczułby się szczęśliwy i wypowiedział słowa „Trwaj, chwilo!” Mefistofeles mógł zabrać do piekła jego duszę.

Małgorzata – prosta i naiwna dziewczyna uwiedziona przez Fausta. Reprezentuje świat mieszczańskiej moralności. Zabija swoje nieślubne dziecko, zostaje skazana na karę śmierci. Faust oferuje jej możliwość ucieczki, Małgorzata nie chce skorzystać z tej propozycji, godzi się na swoją karę. Na końcu drugiej części dzieła Małgorzata pojawia się ponownie – jako przewodniczka Fausta na drodze zbawienia, uosobienie „wiecznej kobiecości”.

Helena Trojańska – kochanka i małżonka Fausta, uosobienie piękna, miłości i sztuki.

Euforion – syn Fausta i Heleny, a więc symboliczne połączenie pasji poznawczej, estetyki i najwyższych emocji. Postać Euforiona uznawana jest za poetycki portret George’a Byrona. Euforion posiada też cechy Ikara.

Faust a inne postacie literackie

Legendarny Pan Twardowski – również podpisał cyrograf własną krwią. Diabeł zobowiązał się mu służyć dopóty, dopóki pan Twardowski nie pojawi się w Rzymie. Bohater skrzętnie unikał świętego miasta, przypadek jednak sprawił, że pewnego razu zagościł w karczmie o nazwie Rzym… Legendę o panu Twardowskim wykorzystał Adam Mickiewicz w jednej ze swoich ballad.

Faust jest modelową postacią wielu późniejszych bohaterów, niesytych życia i wiedzy, wiecznie poszukujących spełnienia i ideału, rozczarowanych i „przeklętych”, pozostających w niezgodzie ze światem i w konflikcie z Bogiem. Można tu zaliczyć niemalże wszystkich romantycznych bohaterów dramatów literatury polskiej i obcej. Od Mickiewiczowskiego Gustawa-Konrada poczynając.

O utworze źródłowym

Składający się z dwóch części dramat poprzedza Goethe wierszem Przypisanie, Sceną przedwstępną i Prologiem w niebie. Przypisanie, zawierające osobistą nutę wprowadza w początkowy nastrój, Scena przedwstępna potęguje niecierpliwość oczekiwania na właściwy dramat, Prologiem w niebie wznosi autor czytelnika w rejony ponadziemskie, dając mu do zrozumienia, że ważyć się będą losy ludzkie w obliczu wieczności. Akcja pierwszej części dramatu toczy się w drobnomieszczańskim „małym świecie”. Tematem części drugiej są doświadczenia Fausta na cesarskim dworze „wielkiego świata”.

Motywem przewodnim dzieła jest pogoń niezwykłego człowieka, geniusza i mędrca za prawdą o świecie, zrozumieniem wszelkich jego tajemnic i za szczęściem. Przestrzeń poszukiwań bohatera jest bardzo szeroka: czasy prehistoryczne, starożytność grecka, średniowiecze, epoka wczesnokapitalistyczna. Goethe bowiem próbuje w swoim dziele rozwiązać odwieczne dylematy całej ludzkości.

Pierwowzór bohatera

Historyczny renesansowy czarnoksiężnik, alchemik, filozof i mag, który później stał się bohaterem wielu podań i legend, nazywał się prawdopodobnie Georg Faust. Urodził się około 1480 r. Rzekomo studiował na uniwersytecie w Krakowie. Na jego karcie wizytowej widniał napis: Magister Jerzy Sabellicus, Faust junior, najznakomitszy wywoływacz duchów, astrolog, drugi czarownik, chiromanta, wróży z powietrza, ognia, wody”. Faust chwalił się, że umie czynić cuda, że może spełniać wszelkie życzenia ludzkie. Pewien franciszkanin, który chciał go nawrócić, dowiedział się, że Faust zawarł pakt z diabłem i podpisał go własną krwią. Legenda głosi, że duszę swoją oddał w zamian za powtórną młodość, miłość i wiedzę.

Znaczenie bohatera

Faust uosabia wieczne dążenia i dylematy człowieka. Pragnienie szczęścia i chęć poznania i zrozumienia świata od zawsze przecież towarzyszyły ludziom. Dlatego gdyby historia Fausta (który przecież podpisał pakt z diabłem) zakończyła się ostateczną klęską i potępieniem, byłoby to równoznaczne z pesymistyczną zapowiedzią klęski całej dążącej do szczęścia ludzkości. Goethe nie godzi się na to – dlatego jego Faust, w przeciwieństwie np. do Fausta Christophera Marlowe’a, zostaje zbawiony. Największy niemiecki pisarz daje w ten sposób wyraz swojej olbrzymiej wierze w człowieka.

Faust, jedno z najbardziej znaczących dzieł w dziejach literatury europejskiej, był również niezwykle ważny dla swojego autora. Johann Wolfgang Goethe pracował nad Faustem ponad sześćdziesiąt lat (oczywiście z przerwami). To niemal całe dorosłe życie autora (Goethe żył 82 lata). W utworze znajduje się wiele pierwiastków autobiograficznych, świadectw przemian, jakim ulegał i Goethe, i świat wokół niego.

Tematy, przy których można wspomnieć bohatera

szukanie prawdy o człowieku i świeci;
poszukiwanie szczęścia;
wieczne rozdarcie w człowieku: walka dobra ze złem, anioła z szatanem w każdym, a także rozziew pomiędzy rozczarowaniem życiem a jednoczesnym jego zachłannym pragnieniem;
postaci Fausta można użyć jako przykładu bohatera tragicznego (przynajmniej częściowo);
doktora Fausta zawsze warto dodać do rejestru bohaterów „przeklętych”;
do wszelkich tematów „z diabłem”;
jako jeden z przykładów bohatera „wadzącego się z Bogiem”;
o człowieku – igraszce w boskich i szatańskich rękach.

Ważne słowa Fausta

Ostatnie słowa umierającego Fausta – starca, człowieka, który odnalazł swój cel w życiu i odkrył dla siebie tajemnicę ludzkiego szczęścia. Tkwi ona w ciągłej aktywności, w ciągłym mierzeniu się z życiem. To najważniejsze przesłanie, jakie zawarł w swym dziele Johann Wolfgang Goethe:

Tak jest, do tego dążę nieodmiennie,
To jest najwyższym zadaniem mądrości.
Ten tylko godzien życia i wolności,
Który je musi wywalczać codziennie.
Tak tedy w ciągłym mierzeniu się z trudem
Hartowna ludzkość będzie się tu mnożyć.
O, gdybym takiej przyszłości mógł dożyć!
Na wolnej ziemi mieszkać z wolnym ludem!
Wtedy dopiero, w pełni ziemskich plonów
Rzekłbym do chwili: stój! Tyś jest tak piękną!

Faust dramat Goethego

Dzieło: Faust

Autor: Johann Wolfgang Goethe

Czas i miejsce akcji

Faust to półlegendarny mag żyjący w XVI w. – i najprawdopodobniej w XVI w. dzieje się akcja Fausta. Miejsca akcji są bardzo różne – Prolog w niebie ma miejsce (oczywiście) w niebie, w pracowni Fausta, w lochu więziennym, góry Harcu, nadmorska depresja, gdzie Faust pragnie stworzyć państwo wiecznego szczęścia.

Co to za typ bohatera?

uczony, wielki mędrzec;
jak Kohelet ma świadomość marności ludzkich wysiłków i mądrości;
bohater, który zaprzedał duszę diabłu i w zamian za to uczynił szatana swoim sługą, który spełnia wszystkie jego marzenia – nawet te, zdawałoby się, nierealne, jak wydostanie z Hadesu Heleny Trojańskiej;
pragnący odkupić swoje winy działaniem dla dobra ludzkości;
bohater, o którego dusze walczą siły dobra i zła.

Pojęcia związane z tym bohaterem

Bohater faustowski – powodowany nieugaszonym pragnieniem wiedzy niedostępnej innym, dręczony nieustannymi pragnieniami i dążeniami duchowymi, pragnący przekroczyć ludzką naturę.

Preromantyzm – zespół tendencji uwidocznionych w kulturze europejskiej drugiej połowy XVII w., które stały w wyraźnej opozycji do panoszącego się jeszcze klasycyzmu.

Cechy charakterystyczne:

docenienie roli wyobraźni twórcy,
zainteresowanie twórczością ludową, kulturą ludu,
zainteresowanie tradycją,
kult Szekspira,
ważne zjawiska to osjanizm i gotycyzm.

Faust symbolizuje:

odwieczne pragnienia człowieka, np. pragnienie wiecznej młodości,
trud człowieka,
chęć przekroczenia granic własnej natury,
chęć poznania tajemnicy celu istnienia i szczęścia człowieka.

Zobacz:

Faust – charakterystyka postaci

Jakich bohaterów możemy nazwać bohaterami faustowskimi?

Faust Goethego

Udowodnij, że Faust jest dziełem uniwersalnym.

Faust na maturze

Wskaż podobieństwa i różnice między Faustem a typowym bohaterem romantycznym.

Faust – praca domowa

Kim był Faust? Co oznacza motyw faustowski?

Faust – praca domowa