Noce i dnie Marii Dąbrowskiej i dzieje rodziny Niechciców usytuowane na przełomie wieków XIX i XX to przykład polskiej sagi rodzinnej. Akcja trwa 30 lat – od roku 1884 do 1914. Bogumił, główny bohater, brał udział w powstaniu styczniowym – a w finale książki obserwujemy wybuch I wojny światowej.
- Rodzina Niechciców jest typową polską rodziną II połowy XIX wieku – szlachecka, ale pozbawiona majątku (ziemie Niechcica skonfiskowano po powstaniu, a Ostrzeńscy swój majątek przehulali). Bogumił i Barbara muszą zatem utrzymywać się z własnej pracy – dzierżawią kolejne majątki. Niemniej Bogumił nie traktuje tej pracy tylko jako spełniania obowiązków dla utrzymania rodziny – kocha pracę na ziemi i obojętna staje się dla niego jej własność. W związku z tym dzieje Niechciców rozgrywają się na planie polskiego krajobrazu wsi i dworku ziemiańskiego: obserwujemy Bogumiła i Barbarę jako ludzi młodych, rozpoczynających wspólne życie, potem dojrzałych, przeżywających kłopoty z dziećmi, wreszcie starych. Niechcicowie tworzą polską, tradycyjną rodzinę.
- Wyznają wartości popularne i uznawane za wzorowe w polskim społeczeństwie: wierność tradycji, religii katolickiej, miłość ojczyzny i wieczną pamięć o jej niedoli (również wątek powstańczy w biografii Bogumiła).
- Ich życie układa się wśród codziennych zmartwień i radości, i mimo że Barbara wychodzi za mąż bez miłości, miłość ta po drodze się rodzi. Przeżywają też tragedię – śmierć Piotrusia, stają w obliczu nieuczciwości ludzkiej. Są zupełnie różni psychicznie – co z pewnością dynamizuje ich związek.
- Dzięki Dąbrowskiej literatura polska posiada portret rodziny – z „ciągiem dalszym” – po zrękowinach, ślubie, szczęśliwym zakończeniu, które z reguły wieńczy powieść.
Czy losy Bogumiła i Barbary obrazują życie, jakie mogliby wieść Justyna Orzelska i Janek Bohatyrowicz? Albo może Zosia i Tadeusz? Chyba nie. Opowieść o małżeństwie Barbary i Bogumiła wydaje się bliższa życiowej prawdzie. Polska saga nie jest zresztą zbyt rozbudowana – obejmuje właściwie dwa pokolenia rodziny Niechciców, poznajemy też rodzeństwo Bogumiła i Barbary oraz losy ich rodziców.
Kilka słów o Marii Dąbrowskiej
Pisarka związana głównie z Warszawą urodziła się w roku 1889 w Russowie pod Kaliszem – tam do dziś można oglądać jej rodzinny dom i urządzone w nim muzeum pamiątek. Naukę rozpoczęła w Warszawie, a po ukończeniu pensji – studiowała za granicą w Lozannie i Brukseli. Podczas studiów wyszła za mąż za Mariana Dąbrowskiego – ale małżeństwo to nie potrwało długo – po czternastu latach pisarka została wdową. W okresie międzywojennym mieszkała w Warszawie, pracowała w Ministerstwie Rolnictwa, pisała i publikowała: tom opowiadań Ludzie stamtąd, Noce i dnie, Przygody człowieka myślącego.
Losy wojenne pisarki też w większości wiążą się z Warszawą – tu przetrwała lata wojenne, zapisując wydarzenia w Dzienniku. Po wojnie – od czasów odwilży, czyli lat pięćdziesiątych, była uznaną pisarką (w roku 1952 obchodzono jubileusz jej czterdziestolecia pracy twórczej), ale w roku 1964 brała udział w proteście pisarzy przeciw polityce kulturalnej PRL (podpisała tzw. List 34). Zmarła w Warszawie w roku 1965.
Zobacz:
Bogumił i Barbara – dwie główne postacie Nocy i dni Marii Dąbrowskiej