1. Barok to epoka literacka trwająca:
a. przez cały wiek XVIII
b. zasadniczo przez cały wiek XVII, ale swymi korzeniami sięga jeszcze końca XVI wieku
c. od połowy XVI do połowy XVII wieku
Komentarz
Barok jako epoka historyczno-literacka obejmuje zasadniczo cały wiek XVII, choć korzeniami sięga jeszcze końca XVI wieku, a w niektórych krajach, np.: w Polsce, trwa jeszcze do połowy XVIII stulecia (czasy saskie). Sama nazwa epoki wywodzi się z języka portugalskiego bądź hiszpańskiego, gdzie słowo „baruecco” oznaczało w języku jubilerskim perłę o nieregularnym kształcie.
2. Słowo „sarmatyzm” to pojęcie o co najmniej dwóch znaczeniach, z których jedno odnosi się do:
a. teorii historiozoficznej wywodzącej naród polski od mitycznego ludu Sarmatów
b. nurtu poezji barokowej
c. sposobu walki na tzw. wzór sarmacki
Komentarz
Sarmatyzm to pojęcie o co najmniej dwóch znaczeniach. Pierwsze odnosi się do sformułowanej już w XVI wieku teorii historiozoficznej, w myśl której naród polski miał wywodzić się od mitycznego ludu walecznych Sarmatów. Ta szalona dosyć teza miała dowodzić wyjątkowości i elitarności polskiej szlachty, a także uzasadniać ustrój dawnej Rzeczpospolitej, jakim była demokracja szlachecka. Drugie znaczeni terminu odnosi się zaś do całości zjawisk, jakim była staropolska kultura szlachecka, a w niej: złota wolność szlachecka, skłonność do przepychu i umiłowanie wojaczki. Stąd też często mówi się o postawie Sarmaty jako o stereotypowym etosie polskiej szlachty.
3. Dwa przodujące nurty w poezji barokowej to poezja:
a. klasyczna i manierystyczna
b. ziemiańska i dworska
c. miłosna i patriotyczna
Komentarz
Dwa nurty poezji barokowej to poezja ziemiańska, utożsamiana z nurtem sarmackim, i poezja dworska. Przedstawicielem tej pierwszej był Wacław Potocki, w swych utworach głosił pochwałę etosu sarmackiego, stworzył nawet sarmacki epos narodowy – Transakcję wojny chocimskiej. Nurt dworski propagował w Polsce przede wszystkim Jan Andrzej Morsztyn. Jego twórczość to utwory konceptualne i marynistyczne, głównie o tematyce zmysłowej. Jest to poezja wyższych klas szlachty, kojarzona przede wszystkim z życiem dworskim. Choć na pozór dotyczy spraw błahych, jej rozumienie wymaga jednak pewnej erudycji.
4. Przedstawicielem polskiej poezji metafizycznej jest:
a. Jan Andrzej Morsztyn
b. Jan Chryzostom Pasek
c. Mikołaj Sęp-Szarzyński
Komentarz
Poezja metafizyczna to najtrudniejszy nurt poezji barokowej, w Polsce reprezentowany głównie przez Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego. Umiejscowienie poezji Sępa na mapie literackiej bywało przedmiotem sporów, gdyż formalnie tworzył on jeszcze w epoce renesansu, jednak utwory, które w tym czasie powstały, pozbawione są zupełnie optymistycznej renesansowej wymowy. Poezja Sępa-Szarzyńskiego traktuje o rzeczach najważniejszych: filozofii, religii, miłości i śmierci. Jego wiersze przeniknięte są lękiem egzystencjalnym i poczuciem nicości ludzkiego bytu – a więc metafizyką jak najbardziej barokową.
5. Pojęciem kluczowym dla estetyki baroku jest:
a. kontrast
b. sprzeczność
c. puenta
Komentarz
Kontrast to pojęcie kluczowe dla estetyki baroku. Oznacza zderzenie sprzecznych (wizualnie, słuchowo, pojęciowo) elementów. Zasadą kontrastu kierują się także pozostałe elementy barokowej poetyki: koncept, oksymoron, paradoks. Kontrast jest właśnie tym elementem, który odróżnia utwory barokowe od klasycznych – opartych na prawach symetrii, harmonii i ładu. Barok burzy ten porządek, wprowadzając zasadę sprzeczności, a więc kontrast.
6. Oksymoron to swoisty rodzaj:
a. metafory
c. porównania
d. epitetu
Komentarz
Oksymoron to wyrażenie zawierające oczywistą sprzeczność. Jest to swoisty rodzaj metafory, który godzi rzeczy i zjawiska prawdziwie bądź pozornie sprzeczne. Dzięki takiemu połączeniu często wyłania się nowy sens. Najprostsze przykłady oksymoronu to: ciepły lód, żywy trup, zimny płomień itp.
7. Paradoks to inaczej:
a. środek stylistyczny służący porównaniu
b. wyrażenie nieprawdziwe
c. stwierdzenie lub sformułowanie sprzeczne z powszechnie przyjętym mniemaniem
Komentarz
Paradoks to stwierdzenie lub sformułowanie sprzeczne z powszechnie przyjętym mniemaniem. Bazuje na zwyczajowo przyjętych sądach i weryfikuje je. Jest więc figurą niezwykle cenną, gdyż przełamuje wzorce szablonowego myślenia.
8. Daniel Naborowski to poeta, w którego poezji obsesyjnie powraca temat:
a. miłości
b. upływu czasu
c. pieniędzy i uciech cielesnych
Komentarz
Daniel Naborowski zaliczany jest do grupy poetów metafizycznych, obok Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego i Sebastiana Grabowieckiego. Tematyka jego utworów oscyluje wokół ogólnej kondycji człowieka i jego miejsca w świecie. Jednak najczęściej pojawiającym się i wyraźnie fascynującym poetę zagadnieniem jest upływ czasu oraz przeznaczenie człowieka ku śmierci, właściwie od dnia narodzin. Życie człowieka to, według Naborowskiego, czekanie na moment śmierci.
9. Twórczość Jana Andrzeja Morsztyna porównuje się często do twórczości:
a. Marina
b. Szekspira
c. Moliera
Komentarz
Twórczość Jana Andrzeja Morsztyna często porównuje się do twórczości włoskiego poety Giambattisty Marina. Morsztyn jest jednym z najwybitniejszych poetów polskiego baroku. Jego poezja imponuje kunsztem i pomysłowością – ten piewca miłości dworskiej przedstawiał ją na wiele sposobów, właściwie nie powtarzając się. Ulubionym gatunkiem Morsztyna był sonet – uważany za jeden z najtrudniejszych i bardziej wymagających. Charakterystyczne dla jego twórczości są częste anafory i misterna metaforyka.
10. Sonet Do trupa to przykład poezji:
a. ziemiańskiej
b. metafizycznej
c. konceptualnej
Komentarz
Sonet Do trupa to najbardziej znany wiersz Jana Andrzeja Morsztyna. Opiera się on na pewnym pomyśle (koncepcie) – zestawieniu dwóch przeciwstawnych zjawisk: miłości i śmierci, na których przecięciu rodzi się puenta zaskakująca czytelnika. Poeta udowadnia, że sytuacje zakochanego i trupa są do siebie bardzo zbliżone – los obydwu godny jest pożałowania.
11. Wiersz Jana Andrzeja Morsztyna W kwartanie wyraża niejednoznaczny stosunek do:
a. Boga
b. śmierci
c. życia pozagrobowego
Komentarz
Tematem wiersza jest cierpienie fizyczne i strach przed wieczną karą. Utwór jest prośbą skierowaną do Boga o wybawienie duszy biednego grzesznika, który, co prawda, nie zasłużył na łaskę, lecz którego cierpienia są tak wielkie, że dają mu nadzieję na odsunięcie kary wiecznego ognia. Stosunek podmiotu lirycznego do Boga jest niejednoznaczny, gdyż nie można w nim mówić o postawie kajającego się grzesznika. Ta niejednoznaczność zbliża poetę, powszechnie uważanego za dworskiego, do kręgu poetów metafizycznych.
12. Tematem często powracającym w twórczości Wacława Potockiego jest:
a. lęk przed śmiercią
b. krytyka wad szlacheckich
c. miłość dworska
Komentarz
Potocki powszechnie wiązany jest z tematyką patriotyczną. W swoich wierszach częstokroć piętnuje wady stanu szlacheckiego, przepowiada upadek ojczyzny, jeśli szlachta nie zrezygnuje z własnego egoizmu, zgubnego i źle pojmowanego przywiązania do swobód, na przykład liberum veto. Niewielu pamięta o tym, że Potockiego jako arianina niezwykle zajmował również temat tolerancji religijnej, był również autorem utworów, które poruszały zagadnienia przemijania czy kondycji człowieka.
13. Moliera często nazywa się:
a. ojcem nowożytnej komedii
b. dramatopisarzem wszechczasów
c. ojcem współczesnego dramatu
Komentarz
Molier to najważniejszy komediopisarz francuski drugiej połowy XVII wieku. Uważa się go również za ojca nowożytnej komedii europejskiej. Na podstawie jego utworów stworzono nawet pojęcie komedii molierowskiej, w której postacie nie są indywidualnościami, ale konkretnymi typami ludzkimi, akcja rozgrywa się współcześnie autorowi, bohaterowie mówią własnym, zindywidualizowanym językiem. Choć celem komedii jest wywołanie śmiechu, może pełnić ona również funkcje dydaktyczne.
14. Świętoszek Moliera to klasyczny przykład:
a. tragikomedii
b. tragedii
c. komedii obyczajowej
Komentarz
Świętoszek to realistyczna komedia obyczajowa. Nie pojawiają się w niej postacie fantastyczne (jak np. w Śnie nocy letniej Szekspira), a całość zbudowana jest zgodnie z zasadą prawdopodobieństwa życiowego, czyli związkiem przyczynowo-skutkowym. Świętoszek łączy w sobie cechy komedii charakterów (wyeksponowanie pewnego typu charakteru połączone z jego przejaskrawieniem) i komedii intrygi (żywa akcja, pełna nagłych zwrotów i pomyłek zwieńczona niespodziewanym zakończeniem). W scenie finałowej z Tartuffe’a wychodzi bezwzględny oszust, jednak wszystko kończy się dobrze.
15. Molier w Świętoszku krytykuje:
a. fanatyzm religijny
b. związki pozamałżeńskie
c. kler i życie zakonne
Komentarz
Molier w Świętoszku atakuje przede wszystkim fanatyzm religijny oparty na obłudzie i fałszu. Poza tym atakuje również zdominowanie życia publicznego przez manipulujących królem i społeczeństwem bezwzględnych kardynałów. Jednak wymowa utworu Moliera ma także charakter uniwersalny – ostrzega przed fałszywymi przyjaciółmi, którzy zyskują sobie nasze zaufanie i względy, by wykorzystać je do własnych celów. Dzięki tej cesze utwory Moliera mimo upływu lat nie schodzą z afisza.
16. Nurt poezji barokowej zapoczątkowany przez włoskiego poetę Giambattistę Marina nosi nazwę:
a. poezji kunsztownej
b. poezji dworskiej
c. marinizmu
Komentarz
Nurt w poezji zapoczątkowany przez Marina to, oczywiście, marynizm. Opierał się on głównie na wykorzystaniu konceptu, czyli zaskakującego, wymagającego kunsztu i wyobraźni pomysłu twórczego. Najpopularniejszym tematem poezji marynistycznej była miłość ukazywana na różne sposoby. Artyści dbali o kunsztowną, wystylizowaną formę swych wierszy, nasycenie utworów figurami i tropami poetyckimi. Stąd opisywany przez nich świat sprawiał wrażenie sztuczności i przesytu.
17. Manieryzm to:
a. sztuczne, wymuszone zachowanie
b. tendencja w sztuce europejskiej
c. sposób wykonania czegoś
Komentarz
Manieryzm to tendencja w sztuce europejskiej, która narodziła się w latach dwudziestych XVI wieku we Włoszech i trwała do początków wieku XVII. Manieryzm rozwijał się głównie w środowiskach dworskich. Jego cechy charakterystyczne to: odejście od realizmu, wyrafinowanie, sztuczność form, szukanie efektów zaskoczenia. Jego twórcy uważali, że wszystko, co wielkie w sztuce, zostało stworzone w dobie renesansu, teraz można już tylko powielać istniejące wzorce i “udziwniać” je. Sztuka manieryzmu była zaadresowana do wykształconego odbiorcy, gdyż wymagała odpowiedniego przygotowania intelektualnego.
18. Schyłkowa faza baroku to:
a. rokoko
b. monumentalizm
c. manieryzm
Komentarz
Schyłkową fazę baroku zapowiada rokoko. Jest to nie tylko nurt w sztuce, ale również pewna postawa estetyczno-kulturowa. Jego cechy to: zerwanie z monumentalizmem, pompą i patosem, swoboda, flirt i poszukiwanie przygód erotycznych, delikatność, zmysłowość i smak artystyczny. Rokoko rozwijało się w atmosferze dworskiej, łączy się z misterną formą i maestrią wykonania. Paradoks rokoka polegał jednak na tym, że jego delikatności i niefrasobliwości towarzyszył rozwój nowego nurtu ideowego – oświecenia.
19. Pascal porównał człowieka do:
a. wilka
b. trzciny
c. istoty myślącej
Komentarz
Blaise Pascal, jeden z czołowych filozofów epoki baroku, porównał istotę ludzką do trzciny, ale trzciny myślącej. Tym samym stwierdził, że człowiek jako istota najsłabsza we wszechświecie dysponuje ogromną siłą – rozumem. To on stanowi o godności ludzkiej, gdyż uświadomienie sobie własnej nędzy i znikomości ludzkiej egzystencji, stawia człowieka ponad bezrozumnym wszechświatem. Stąd „najsłabsza w przyrodzie trzcina”, ze źródła swej słabości może uczynić źródło swej siły.
20. Słynne słowa Kartezjusza to:
a. „Homo sum, humani nil a me alienum puto”
b. „Dubitare humanum est”
c. „Cogito, ergo sum”
Komentarz
Chodzi, oczywiście, o: „Myślę, więc jestem”. Kartezjusza zajmowało przede wszystkim zagadnienie pewności ludzkiego poznania. Poszukiwał „metody” – sposobu skutecznego dochodzenia do prawdy, co zaowocowało stworzeniem całego systemu filozoficznego. Kartezjusz narzędziem ludzkiego poznania uczynił rozum, gdyż zmysły, jego zdaniem, fałszują prawdziwą wiedzę o świecie. Stąd metoda kartezjańska opierała się na podawaniu w wątpliwość wszystkiego, by w rezultacie zanegowawszy wszystko, dojść do przekonania, że jedynym pewnikiem jest to, że się wątpi. Stąd słynne zdanie filozofa: “Myślę, więc jestem” („Cogito, ergo sum”).
Odpowiedzi
1. Odpowiedź: b)
2. Odpowiedź: a)
3. Odpowiedź: b)
4. Odpowiedź: c)
5. Odpowiedź: a)
6. Odpowiedź: a)
7. Odpowiedź: c)
8. Odpowiedź: b)
9. Odpowiedź: a)
10. Odpowiedź: c)
11. Odpowiedź: a)
12. Odpowiedź: b)
13. Odpowiedź: a)
14. Odpowiedź: c)
15. Odpowiedź: c)
16. Odpowiedź: c)
17. Odpowiedź: b)
18. Odpowiedź: a)
19. Odpowiedź: b)
20. Odpowiedź: c)
Zobacz: