Portret szlachty i polskich obyczajów zawarty w satyrach Ignacego Krasickiego.
Wstęp I
„Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka” – czytamy w satyrze Do króla Ignacego Krasickiego. Rzeczywiście, jego satyry są błyskotliwą, ironiczną krytyką wad szlacheckich, takich jak pijaństwo, bezkrytyczne hołdowanie francuskiej modzie, ożenki dla pieniędzy, ciemnota, zacofanie, upadek dobrych obyczajów.
Wstęp II
Choć satyry Ignacego Krasickiego (poza może Światem zepsutym) są wesołe, mogą rozbawić nawet współczesnego czytelnika, to zgodnie z oświeceniowymi założeniami nie tylko bawią, ale i uczą. Te satyry ukazują krytycyzm pisarza wobec wad rodaków oraz jego koncepcję moralności, postawy obywatelskiej i patriotyzmu.
.
Rozwinięcie
Żona modna to satyra, w której bezlitośnie ośmieszona zostaje modna pani, która na stroje, zabawy i swoją świtę trwoni majątek nie tylko swój, ale i męża. Śmieszy nas jej fryzury, wsiadanie do karety (utrudnione bardzo szeroką suknią, asystą damy i obecnością jej licznych ulubieńców, np. małego pieska). Stosunek Krasickiego do bezkrytycznego, ślepego hołdowania obcej modzie, jak łatwo się domyślać, nie jest dobry. Stosunek autora satyry do tradycji sarmackiej jest niejednoznaczny. Ośmiesza pobudki interesownego małżeństwa, na którym chcący się przecież wzbogacić bohater satyry (świeżo upieczony małżonek, pan Piotr) wyszedł jak Zabłocki na mydle, czyli bardzo kiepsko… Ośmiesza naiwność, wyrachowanie i brak stanowczości szlachcica, który – co tu ukrywać – padł ofiarą własnej chciwości. Jednak autor czuje sympatię do zagrożonych cudzoziemską kulturą wartości sarmackich, takich jak wystrój domu, urządzenie ogrodu, familiarności stosunków panów z długoletnią służbą – np. opisuje, że modna dama odepchnęła starego sługę, któremu zakręciły się łzy w oczach oraz zmieniła zupełnie piękny, pełen uroku ogród w dopieszczone francuskie cacko.
W Pijaństwie mamy do czynienia z całkiem udanym portretem psychologicznym alkoholika, człowieka zupełnie pozbawionego silnej woli, który rozmaitymi „okazjami”, mniej lub bardziej wydumanymi tłumaczy swoją wieczną nietrzeźwość występującą naprzemiennie z okresami ciężkiego kaca. W tej satyrze mamy do czynienia z realistycznym (raczej uniwersalnym, choć realia obyczajowe, oczywiście, zmieniają się!), wycieniowanym psychologicznie portretem ośmieszanej postaci, z drugiej – z moralizatorską tyradą wyliczającą skutki „przebrzydłego” pijaństwa. Mamy tu więc do czynienia z dwiema technikami perswazji.
W satyrze Do króla autor wylicza kolejne zarzuty, które polska szlachta z reguły wytaczała przeciwko Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. W tej satyrze autor sięgnął po technikę persyflażu – mowy ironicznej, ujmującej w wyrazisty cudzysłów pozorne solidaryzowanie się podmiotu mówiącego z treścią i tonem krytyki króla. Ta krytyka w istocie rzeczy jest pochwałą króla, jego zalet jako władcy i człowieka – młodości, nowoczesności, wykształcenia, wspierania przez niego kultury i sztuki, łaskawości i dobrego charakteru. Ta satyra na króla w gruncie rzeczy jest panegirykiem!
Krasicki chwali króla, a gani konserwatywną szlachtę za jej ciemnotę, zawiść (nadawcą wypowiedzi jest typowy szlachcic, który sądzi, że równie dobrze władcą Polski mógłby być i on!), nadmierne przywiązanie do złotej wolności złych, byle jakich rządów. Szlachcic bowiem tęskni za rządami takimi, jak rządy Sasów (za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa). W satyrze Do króla autor daje wyraz pozytywnym uczuciom do władcy – podziw, uznanie, zrozumienie, chęć wspierania. W tych pochwałach króla Krasicki zachowuje jednak dobry smak i oszczędność.
Świat zepsuty to z kolei klasyczny monolog moralisty pozbawiony uśmiechu, w którym moralistom wylicza on symptomy upadku wartości. Odwołuje się do zarzuconych wartości, takich jak prawda, cnota i szlachetność przodków. Poeta przewiduje ostateczny upadek Polski: „Ten, co niegdyś słynął, / Rzym cnotliwy zwyciężał, Rzym występny zginął”. W tej satyrze autor posługuje się wielokrotnie pojęciem „cnoty” i „poczciwości”. Przeciwstawia jej matactwu, prywacie, nienawiści, fałszowi.
Zakończenie
Satyry Krasickiego są zaskakująco uniwersalne. „Żona modna” – mogłaby to opowieść o współczesnych fashion victims w typie Victorii Beckham, „Pijaństwo” – opowieść o pijaku i jego słabej woli, „Świat zepsuty” – od czasów Krasickiego nic się nie zmieniło… Chyba że na gorsze!
Zobacz:
Jak możesz podzielić satyry ze względu na sposób kreacji świata przedstawionego?
Satyry Ignacego Krasickiego – trafna obserwacja rzeczywistości czy krytyka polskiego społeczeństwa?
Jakie środki językowe i literackie zostały wykorzystane w tekście satyry Do króla?
Co możesz powiedzieć o konstrukcji satyry Ignacego Krasickiego Żona modna
Na czym polega oryginalność satyry Żona modna Ignacego Krasickiego?