Kandyd Woltera jako przykład powiastki filozoficznej i Kandyd jako typ bohatera.
Wstęp I
„Kandyd, czyli Optymizm” jest to powiastka filozoficzna Woltera wydana w 1759 r.; jedna z najlepszych i najsławniejszych powiastek autora, który uważany jest za mistrza tego gatunku. Imię tytułowego bohatera oznacza „poczciwy” – i rzeczywiście, Kandyd jest typowym naiwniakiem – młodym, nierozważnym, zbyt ufnym i prostolinijnym. Dopiero po wielu niebezpiecznych przygodach i wędrówce po świecie, w czasie której parokrotnie otarł się o śmierć, zaczyna być bardziej ostrożny i nieufny. Postanawia zająć się „uprawą własnego ogródka”. To jeden z bohaterów dojrzewających – popularny także w literaturze współczesnej.
Wstęp II
Przez długi czas Kandyd i jego mistrz duchowy, Pangloss, są wyznawcami optymizmu, w myśl którego wszystko, co dzieje się na świecie, jest dobre i słuszne („wszystko jest najlepsze na tym najlepszym ze światów”). Jednak wciąż doświadczają strasznych rzeczy, na świecie panuje przemoc i ciągła wojna, nie ma sprawiedliwości, ludzi spotyka wiele nieszczęść… Doświadczenia bohaterów powinny im uzmysłowić niedorzeczność wyznawanej doktryny, jednak na to trzeba poczekać aż do końca powiastki. „Kandyd” jest polemiką Woltera z niemieckim filozofem Gottfriedem Leibnizem, którego optymistyczna filozofia zdaniem Woltera (i moim też) była fałszywa.
Rozwinięcie
Kandyd jest tytułowym bohaterem powiastki filozoficznej Woltera. Jego imię dobrze oddaje podstawowe cechy charakteru tego bohatera „candide” (fr.) oznacza tyle, co dobroduszny, naiwny. Kandyd pilnie słuchał nauk filozofa Panglossa, który był wyznawcą filozofii optymistycznej. Choć wszystko w życiu układa mu się nie najlepiej – zostaje wyrzucony z domu chlebodawcy przyłapany na romansowaniu z jego córką, zostaje przymusowo wcielony do wojska bułgarskiego, przeżywa burzę na morzu, trzęsienie ziemi w Lizbonie i wiele innych – czasem bardzo fantastycznych – przygód. Bohater trafia nawet do utopijnej krainy Eldorado. Wszystkie nieszczęścia sprawiają, że Kandydowi coraz trudniej dochować wierności przekonaniu o doskonałości tego świata, jednak bohatersko stara się zachować optymizm, znaleźć coś pozytywnego w losach swoich i innych. Wiele razy musi salwować się ucieczką, by uniknąć śmierci, i często spotyka ludzi skrzywdzonych przez los i prześladowanych przez niego na tym – według mądrego filozofa Panglossa – „najlepszym ze światów”. W końcu bohater staje się bardziej sceptyczny. Kupuje mały folwarczek, na którym osiada wraz z żoną i przyjaciółmi. Deklaruje, że odtąd jego jedyną filozofią życiową będzie nakaz „uprawiania własnego ogródka” – dosłownie i w przenośni. Bohater postanawia na zawsze porzucić filozofię, zarówno optymistyczną, jak i pesymistyczną. Rozmyślania nie przynoszą korzyści, więc lepiej zająć się osobistymi sprawami.
Uwagi
- Kandyd jest przykładem bohatera dojrzewającego. Z młodego, naiwnego chłopca, przeżywającego szereg niebezpiecznych przygód, zmienia się w dojrzałego, raczej sceptycznego człowieka. Trzeba wiele czasu, by bohater dojrzał.
- W Kandydzie Wolter polemizował z Leibnizem oraz przedstawił swoją doktrynę filozoficzną zwaną wolterianizmem. Ośmieszył tam przesądy i zabobony, poddał w wątpliwość istnienie autorytetów i wyeksponował wolność jako główną wartość życia ludzkiego. Głosił potrzebę tolerancji dla ludzi innych wyznań czy ras, opowiadał się za zdrowym rozsądkiem i racjonalizmem.
- Powiastka filozoficzna to gatunek z pogranicza epiki i moralistyki, typowo oświeceniowy. W powiastce – zupełnie jak w paraboli – fabuła jest pretekstem do ukazania określonego światopoglądu, dlatego wydarzenia w niej mogły być zupełnie nieprawdopodobne. W Kandydzie naiwna postawa Panglossa i tytułowego bohatera zostały skontrastowane z prawdziwym życiem.
Zakończenie
Przygody Kandyda doprowadzają go do weryfikacji własnej filozofii oraz do wyboru racjonalnego, skromnego życia z dala od świata, zgodnie z oświeceniowymi ideałami.
Zobacz: