Symbolika tytułów utworów Żeromskiego
Wstęp I
Tytuł to niesłychanie ważny element dzieła. Ciekawy i niebanalny może przyciągnąć uwagę, zachęcić do lektury, zafascynować. Te nudne i banalne – mogą zniechęcić do lektury. Tytuł wpływa na odbiór dzieła, ustawia go. Dlatego warto poświęcić trochę czasu na skonstruowanie takiego tytułu, w którym zawierałby się sens dzieła, który byłby konkretny, a zarazem metaforyczny. Bez wątpienia znaczenie tytułu dostrzegał Stefan Żeromski. „Ludzie bezdomni”, „Przedwiośnie”, „Rozdzióbią nas kruki, wrony…” czy „Siłaczka” to przecież tytuły niezwykłe.
Wstęp II
„Ludzie bezdomni” czy „Przedwiośnie” to dobrze znane tytuły powieści. Trochę już nam one spowszedniały. Oba te dzieła Żeromskiego znajdują się na liście lektur obowiązkowych. Mogą wydawać się nudne i nie doceniamy ich, nie doceniamy także mistrzostwa tych niby normalnych, ale przecież wieloznacznych i symbolicznych tytułów. Przyjrzyjmy im się teraz bliżej…
Rozwinięcie
Zacznijmy od tytułu Ludzie bezdomni. Bezdomni to ludzie, którzy nie mają domu – lecz nie tylko domu w sensie dachu nad głową. Dom to budynek, w którym mieszkamy, albo coś więcej – rodzina, azyl, ojczyzna, droga nam idea. O które znaczenie słowa chodzi Żeromskiemu? Wydaje się, że o wszystkie, bo w powieści znajdziemy różne przykłady bezdomności. W przypadku Joasi i Judyma bezdomność oznacza tyle, co brak stałego miejsca zamieszkania, rodziny i prywatnego życia. Joasia marzy o domu i szczęśliwej rodzinie. Tomasz Judym sam decyduje się na bezdomność. Uważa, że rodzina odciągałby go od jego misji, zabierała czas i energię. Dlatego Judym składa na „ołtarzu idei” ofiarę ze swojego prywatnego szczęścia… W powieści znajdziemy też bezdomność materialną – taka jest udziałem stołecznej biedoty. To ludzie z Ciepłej czy Krochmalnej. Ich bezdomność można potraktować w sposób dosłowny – brak mieszkań lub wegetowanie w tak złych warunkach, że miejsca, w których mieszkają, trudno nazwać domem.
Bezdomni to także ludzie bez ojczyzny, wciąż wędrujący w poszukiwaniu własnego miejsca. Wszędzie obcy są polscy emigranci. Przykładem takiego człowieka jest Wiktor Judym.
W tym dziele zetkniemy się także z bezdomnością ideową, brakiem celu i sensu życia – taka bezdomność jest udziałem inżyniera Korzeckiego.
Tytuł Rozdzióbią nas kruki, wrony… – zwraca uwagę na smutny los człowieka, dramatyczne zakończenie jego ziemskiej wędrówki. Został on zaczerpnięty ze starej pieśni żołnierskiej. Wiąże się ściśle z losami Andrzeja Boryckiego (Szymona Winrycha), martwego powstańca. Przygnębiający jest opis tego, co dzieje się z jego zwłokami.
Weźmy teraz inny tytuł, dobrze wszystkim znany – Siłaczka. Jego bohaterka bynajmniej nie jest wielką, potężną atletką o ogromnej sile fizycznej. Przeciwnie, to drobna, żyjąca bardzo skromnie dziewczyna, w dodatku bardzo ciężko chora. Stasia Bozowska jest tytułową siłaczką, bo miała odwagę poświęcić swoje życie trudnej misji krzewienia oświaty wśród chłopów.
Przedwiośnie to kolejny metaforyczny tytuł. Przedwiośnie to nie tylko pora roku – pełen nadziei okres oczekiwania na piękną, zieloną wiosnę, która w końcu musi nadejść. Przedwiośnie to także czas oczekiwania na… wiosnę w sercach Polaków. Akcja powieści rozgrywa się po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Jeszcze czuć zimę – w nowo tworzonym państwie sporo jest niesprawiedliwości, zamętu, kłótni o kształt państwa… Ale to przecież przedwiośnie! Jest więc nadzieja, że przyszłość przyniesie zwycięstwo reform, szczęście obywateli, spokój i dobrobyt… – czyli wiosnę w pełnej krasie. Polacy będą mogli wtedy naprawdę cieszyć się z odzyskanej niepodległości.
Zakończenie
Widzimy, jak wiele zależy od tytułu. Zupełnie inaczej czytałoby się nam powieść, gdyby zamiast tytułu „Ludzie bezdomni” nosiła ona tytuł np. „Tomasz Judym”. Taki tytuł byłby banalny i nie zwracałby uwagi na ważne zjawisko. Podobnie rzecz się ma z innymi omówionymi tu przeze mnie tytułami dzieł Stefana Żeromskiego.
Zobacz:
Jak rozumieć tytuł powieści Stefana Żeromskiego Ludzie bezdomni