W jakim świecie – a właściwie w jakich światach żył Stefan Żeromski?

Do Żeromskiego przyznają się dwa miasta – Kielce, gdzie się urodził i chodził do szkół, i Warszawa, gdzie studiował, mieszkał i zaznał sławy. Również dwie epoki mają do niego prawo: przełom wieków, czyli Młoda Polska, i dwudziestolecie międzywojenne. Debiutował jeszcze w Polsce pod zaborami. Ważny był dla pisarza temat klęski powstań i ich historia. Marzył, jak wielu Polaków, o wolności ojczyzny, swoją postawę głosił piórem i rychło zyskał miano polskiego pisarza – patrioty. Gdy Polska odzyskała niepodległość, Żeromski wziął udział w dyskusji o jej kształcie. Jego głos był ważny – już wówczas był uznanym pisarzem, autorytetem, ważną postacią w kulturze kraju. Nie lękał się jasno, bezkompromisowo i w mocnych słowach głosić swoich poglądów – otoczony był społecznym szacunkiem. Kandydował do Nagrody Nobla, ale jej nie otrzymał. Prawdopodobnie dlatego, że jego proza była bardzo bliska realiom i problemom polskim, bardzo narodowa, a tym samym mniej uniwersalna. Żeromski doczekał się rzeszy wielbicieli i tyluż naśladowców. Z czasem mit o jego nieskazitelnej sylwetce i geniuszu literackim przybladł, ale nadal jest to kawał polskiej literatury, nadal niesie spory ładunek etyczny – i stąd widnieje wciąż na listach lektur obowiązkowych.

Rola pisarza i ideały, jakie głosił

  • Żeromski – patriota. Przywołuje wielkie tematy polskiej historii – epokę Napoleona w Popiołach, powstanie styczniowe w Wiernej rzece i Rozdzióbią nas kruki, wrony…, podejmuje kwestie marzenia o Polsce w Przedwiośniu, Urodzie życia. Obala mity, poszukuje przyczyn klęski, obnaża narodowe wady.
  • Żeromski – moralista – zamieszcza w prozie protest przeciw złu i niesprawiedliwości. Buduje typy szlachetnych społeczników. Piętnuje nieuczciwość, oszustwo, egoizm. Głosi ideał poświęcenia prywaty dla ogółu.
  • Żeromski – skandalista – nie waha się krytykować współczesnych, odważnie podejmuje tematy obyczajowe (Dzieje grzechu, Przedwiośnie).
  • Żeromski – obrońca biednych i skrzywdzonych – czyli społecznik. Nie godzi się z nędzą i poniżeniem klas ubogich, wymaga od inteligencji, bogatszych warstw odpowiedzialności za stan niższych warstw i konieczności niesienia im pomocy.
  • Żeromski – pisarz – nowator – stwarza specyficzny, własny styl prozy, tworzy też powieść modernistyczną.

Do zapamiętania o jego sposobie pisania

Stefan Żeromski posługiwał się swoistym, charakterys­tycznym stylem, który bardzo podobał się odbiorcom początków XX w. i dwudziestolecia międzywojennego. Nie był szalenie awangardowy, jak choćby Gombrowicz, raczej mieści się w ramach tradycyjnej prozy mimetycznej, ma jednak w sobie coś niepowtarzalnego. Język, jakim opisuje zdarzenia i bohaterów, jest szalenie emocjonalny, obrazowy, krwisty, chwilami liryczny. Żeromski czasem używa patosu. Kształtuje sceny czy postacie bardzo obrazowo, docierają one do wyobraźni odbiorców jak szklane domy, rozdarta sosna, Polska złożona z trzech połówek. Pisarz lubi symbole, sceny symboliczne. Wykorzystuje w prozie metafory i obrazy poetyckie. Jego powieści opisują świat w sposób impresjonistyczny, typowy dla powieści tego czasu: czyli subiektywnie, oddając obraz postrzegany własnymi oczami i poprzez własne emocje, niejako fragmentaryczne. Dziś styl Żeromskiego to raczej przestarzały typ narracji, a w przypadku słabych naśladowców (było ich wielu, ich pisaninę nazwano żeromszczyzną) wygląda szczególnie żałośnie. Tym niemniej w ujęciu samego Żeromskiego jest to literatura wyjątkowa, a że nacechowana patriotyzmem, wysokimi ideałami społecznymi – bardzo ważna i szanowana w polskiej literaturze.

 

Ludzie bezdomni

Dane:

  • powieść napisana na przełomie wieków;
  • najważniejsza polska powieść o poświęceniu się dla społeczeństwa;
  • nazwisko głównego bohatera – Judyma stało się polskim symbolem poświęcenia dla ubogich, idealizmu, rezygnacji z prywatności dla społecznej idei;
  • jest przykładem polskiej powieści modernistycznej;
  • daje obraz społeczeństwa polskiego i polskiej inteligencji początku wieku XX;
  • pokazuje biedne warstwy społeczne – wieś i górników;
  • daje obraz Warszawy początku wieku XX.

Przesłanie

  • Człowiek ma obowiązek poświęcić swoje życie pomocy biednym i potrzebującym.
  • Aby móc wypełnić swoją misję, należy poświęcić sprawy osobiste, wyrzec się miłości i rodziny.
  • Na świecie zbyt wiele jest zła i krzywd, by sprawiedliwy człowiek mógł spokojnie cieszyć się swoim szczęściem.

Kompozycja

  • powieść modernistyczna;
  • luźna kompozycja – luki w akcji, samodzielne rozdziały, dygresje, epizody;
  • subiektywizm narracji;
  • kilka punktów widzenia w narracji;
  • liryzacja prozy;
  • kompozycja otwarta – dalszy ciąg dziejów postaci niedopowiedziany.

Ludzie bezdomni – Stefan Żeromski

Dlaczego to ważna lektura?

Ludzie bezdomni, powieść ważna, bo:

  • obrazuje świat – wartość poznawcza;
  • daje wzorce – wartość etyczna;
  • protestuje przeciw biedzie, niesprawiedliwości – wartość społeczna;
  • jest powieścią o inteligencji;
  • jest powieścią o powinnościach lekarza;
  • jest powieścią o miłości i idealizmie;
  • jest powieścią o poświęceniu;
  • jest modelem powieści modernistycznej.

Powieść Żeromskiego jest historią człowieka, który postanowił poświęcić życie idei pomocy biednym i potrzebującym. Piękna postawa, dodatkowo spotęgowana wysoką opłatą – Judym rezygnuje z miłości, rodziny, domu – rani, bo odtrąca ukochaną osobę, by ratować ogół i poświęcić się pracy lekarza ubogich.

  • Czytając dzieje doktora Judyma, poznajemy epokę – obyczaje i ludzi początku wieku, Warszawę i Paryż, świat salonów i świat biedoty. Jest to zatem ważna powieść, bo rejestruje swoje czasy, ma dla pokoleń wartość poznawczą.
  • Obrazowo pokazuje nędzę – ma zatem wymiar protestu przeciw niesprawiedliwości, czyli tym samym przesłanie społeczne i etyczne. Stawia pytanie o rolę inteligencji, jej posłannictwo i obowiązki wobec ludzi biednych i potrzebujących – wszak Judym jest lekarzem, do tego zawodu zaś potrzebne są nie tylko wiedza i talent, ale i powołanie.
  • Żeromski tą powieścią walnie przyczynił się do naszego pojmowania zawodu lekarza jako szczególnego, obdarzonego misją i prestiżowego. Są więc Ludzie bezdomni powieścią o inteligencji, źródłem etosu lekarza. Ale nade wszystko – przez wieki wzrusza i prowokuje odbiorców do dyskusji nad decyzją Judyma – wszystkim czytelnikom, a zwłaszcza czytelniczkom, bardzo szkoda Joasi i twierdzą zgodnie, że palant Judym mógł równie dobrze leczyć i naprawiać świat, mając żonę. Niektórzy posuwają się do tezy, że poszedł na łatwiznę, że gdyby potrafił spełniać misję, mając rodzinę – to by dopiero było bohaterstwo. Prawda jest taka, że takim, a nie innym finałem zapewnił Żeromski nieśmiertelność swojej powieści. Kto by dziś pamiętał historię Judyma, jego imieniem nazywał społeczników – męczenników, gdyby osiadł doktorek na Śląsku ze śliczną żonką i żył tam długo i szczęśliwie, otoczony gromadą wdzięcznych pacjentów? Żeromski znał siłę mocnych, tragicznych zakończeń i dlatego jego fabuły tkwią w pamięci, zapisują się w kulturze narodu.
  • A więc – to ważna powieść, bo stworzyła pewien model postawy, powszechnie szanowany i uznawany za niezwykle etyczny. Odwołuje się do romantycznych mitów, szerzy pogląd, że bohater, który czyni dobro, nie może być osobiście szczęśliwy, ale że prywatne szczęście musi ustąpić sprawom publicznym. W tym sensie jest to też powieść dydaktyczna i pouczająca. Judym niewątpliwie jest człowiekiem bardzo szlachetnym, silną osobowością i idealistą. Jest postacią tragiczną – dokonuje wyboru pomiędzy misją poświęcenia się ludziom, a możliwością własnego szczęścia. Jakkolwiek zrobi – coś traci. Poświęca miłość, zatem jest to też powieść o nieszczęśliwej miłości i idealizmie. I na koniec – jedyna w polskiej literaturze powieść o bezdomności – interpretowanej i rozumianej na kilka sposobów. Że to ważny problem, wskazuje już tytuł powieści, że oryginalny w kulturze, w której dom, rodzina to ostoja tradycji – wiemy doskonale. Ze względów kompozycyjnych także jest to powieść ważna. Niby tradycyjna, bo są tu realne postacie i przestrzeń, akcja trzyma się kupy, wszystko zrozumiałe. Ale przecież nie jest to powieść realistyczna! Jeśli tamta miała być zwierciadłem świata – to ta jest lustrem wielowymiarowym, pękniętym, zestawiającym różne fragmenty świata, jest to modelowa powieść modernistyczna.

Tomasz Judym – bohater literacki

Przestrzenie w powieści Ludzie bezdomni

Paryż – młody Judym jest tu na praktyce. Ważna scena w muzeum – gdzie poznaje Joasię i Natalię. Istotną rolę odegrają dwa dzieła sztuki tu przywołane – Wenus z Milo i skojarzony z nią przez Judyma Ubogi rybak Puvis de Chavannes’a. Kontrast dzieł obrazuje kontrasty, które będą przewijać się przez życie bohatera i wciąż się w jego życiu ścierać: pierwiastek piękna i brzydoty, bogactwa i ubóstwa, miłości i nędzy, boskiej harmonii i nędzy, głodu, tragedii.

Warszawa – Judym spotyka się z nędzą, poniżeniem, także odtrąceniem przez swoje środowisko. Po spotkaniu z bratem uświadamia sobie ludzkie nieszczęście i sytuacje świata, z którego pochodzi. Na odczycie u Czernisza formułuje swoją wizję misji lekarza.

Cisy – pełen energii chce organizować szpital dla biedoty, walczyć z władzami sanatorium, pokonany wyjeżdża.

Zagłębie – obserwuje nędzę górników, decyduje się poświęcić życie pomocy im. Rozstaje się z Joasią, odrzuca możliwość stworzenia sobie domu.

 

Joasia a Judym

Joasia
Kocham cię…

  • Rozumiem twoją misję, chcę ci pomóc.
  • Nie będę ci przeszkadzać (ja cię nie wstrzymam).
  • Stworzę ci dom, urodzę dzieci.
  • Sama zadbam o nasze domostwo.
  • Nie będziesz samotny.
  • Będziesz czerpał siły z domu i miłoś­ci.

Judym
Kocham cię…

  • Ale muszę spłacić dług społeczeństwu.
  • Nie będę mógł poświęcić się całkowicie pracy, jeś­li będę należał do ciebie.
  • Jeśli będę cię kochał, będziesz mi bliższa niż ubodzy pacjenci.
  • Będę musiał dzielić swój czas.
  • Nie chcę mieć niczego, by nie lękać się, że coś stracę.
  • Mając rodzinę, będę musiał dbać o jej dobro.
  • Mając dom, będę chciał do niego wracać.
  • Mając rodzinę – własne dzieci – o nie zadbam najpierw, niż o tych, którym winien jestem cały mój czas i siły.

 

Bohater – Judym

– doktor Tomasz Judym – główny bohater Ludzi bezdomnych
– najważniejszy, polski, literacki wzór społecznikostwa
– syn szewca, wykształcony dzięki pomocy ciotki
– kończy medycynę w Warszawie
– praktykuje w Paryżu
– po powrocie podejmuje walkę ze złem świata
– dla spełnienia swojej misji decyduje się na samotność
– odrzuca miłość Joasi

Cechy Judyma jako spadkobiercy romantyków

  • bunt,
  • walka w pojedynkę ze złem,
  • misja naprawiania świata,
  • tragizm – wybór pomiędzy ideą a szczęściem osobistym,
  • wewnętrzne rozdarcie,
  • rezygnacja z życia rodzinnego i miłości dla idei wyższej.

Prometeizm Judyma

Poświęca się – swoją miłość, możliwość założenia rodziny, szczęście dla społeczeństwa. Płaci za misję cierpieniem.

Posłannictwo

  • jak Chrystus nie może mieć domu ani własnego życia (nawiązania do Biblii);
  • wyznaje ideał ubóstwa – nie chce nic mieć, domu ani wartości, by oddać się całkowicie ludziom;
  • nie chce kochać jednostki, by móc kochać bliźniego;
  • nie może pogodzić się z cierpieniem ludzi;
  • miłość do biednych, skrzywdzonych, potrzebujących jest jego naczelną wartością;
  • krzywdę bliźniego uważa za największy grzech.

Jako pozytywista

  • podejmuje ideę pracy u podstaw;
  • zajmuje go problem społeczny nie narodowy;
  • pracą wśród ludu walczy o dobro;
  • głosi organicyzm i scjentyzm;
  • głosi utylitaryzm – chce, aby jego praca była społecznie użyteczna;
  • działa na bardzo realnym polu – medycyny, nie ma nic wspólnego z mistyką czy poezją.

 

Rodzaje bezdomności

Bezdomność realna – brak dachu nad głową, mieszkania, pieniędzy, pracy. Niestety, niewykorzeniona po dziś dzień. Dotyczy biednych bohaterów powieści.

Bezdomność ideowa – z wyboru, odrzucenie domu, tak jak czyni to Judym. Społecznicy tacy jak on to ludzie bezdomni, poświęceni całkowicie swojej misji.

Bezdomność polityczna – bezdomni, bo bez ojczyzny, emigranci, tułacze. Raz w znaczeniu takim, że Polska nie ma suwerenności, dwa – bezdomni uchodźcy, Polacy na emigracji z dala od swojego kraju.

Bezdomni egzystencjalnie – tak bowiem chciał los. Samotni, porzuceni, niemogący odnaleźć się w życiu. Przykładem może być Korzecki, ale też Joasia, bo na taką bezdomność skazuje ją Judym.

 

Pisz o Ludziach bezdomnych

  • Żeromski świetnie przeszczepił romantyczne ideały w realne i pozytywistyczne postawy. Misję, poświęcenie splótł z ideą pracy, niesienia pomocy biednym. Cierpienie i tragizm wybitnej jednostki złączył z ideą społeczną. Romantycznego poetę – kochanka przebrał w lekarski kitel, kazał mu z miłości zrezygnować i leczyć, zamiast tworzyć pieśni.
  • Judym jest wzorem społecznika, podobnie jak Stasia Bozowska – „siłaczka”. Bohater tego typu to właściwa Żeromskiemu konstrukcja postaci pozytywnej. Jej przeciwieństwem jest dorobkiewicz, słaby człowiek, który porzucił swoje ideały jak doktor Obarecki z Obrzydłówka. (Siłaczka)
  • Żeromski jest twórcą kilku ważnych mitów i stereotypów myślenia – do nich należy między innymi szczególne posłannictwo, które przypisujemy zawodowi lekarza i służebnej wobec społeczeństwa roli medycyny. Judym, siłaczka – to przestały być nazwy własne – okreś­lają zrozumiałą w naszej kulturze, szlachetną misję inteligencji wobec narodu.
  • Żeromski bardzo często operuje kontrastem – zestawia świat biednych z salonami bogatych, piękno z brzydotą, czego symbolicznym obrazem jest kontrast dwóch ważnych dzieł sztuki – Ubogiego rybaka i Wenus z Milo.

 

Przedwiośnie Stefana Żeromskiego

Przedwiośnie

Dane:

  • wydana w 1925 r.;
  • dyskusyjna i dyskutowana – wywołała falę krytyki wobec pisarza;
  • zarzucano mu fascynację rewolucją rosyjską;
  • zarzucano mu obronę komunizmu;
  • krytykanctwo wobec narodowych war­toś­ci;
  • obejmuje lata 1914-1924;
  • obejmuje wydarzenia historyczne takie jak; rewolucja rosyjska, wojna polsko-radziecka 1920 r., odbudowa kraju po odzyskaniu niepodległości;
  • temat powieści – poszukiwanie tożsamości i dojrzewanie Cezarego Baryki, młodego Polaka wychowywanego w Rosji;
  • zagadnienia: los polski po odzyskaniu wolności – propozycje dróg ideowych;
  • obraz społeczeństwa polskiego;
  • obraz rewolucji.

 

Dlaczego to ważna powieść?

Ważna – bo rozliczeniowa, polityczna i jedyna tej rangi i miary w dwudziestoleciu międzywojennym. To były niezwykłe dla Polaków lata, bo po tak długim okresie niewoli odzyskano niepodległość. Oczywiście – pojawiły się natychmiast ogromne problemy i pytania – jak ten kraj uporządkować, jaki powinien być. Jakie szkody poniosło społeczeństwo i gospodarka podczas zaborów? Jak się zmierzyć ze zróżnicowaniem ludzi, poglądów, ideałów? Niby to zagadnienia nudne i godne raczej publicystyki niż powieści – ale Żeromskiemu udało się wypowiedzieć w tej sprawie właśnie w Przedwiośniu. Pokazał dojrzewanie młodego człowieka w zetknięciu z rewolucją, wojną, powrotem do ojczyzny.

Jest to po więc ważna powieść o dojrzewaniu i poszukiwaniu tożsamości. Przekonywaniu się młodego człowieka do tradycji własnego narodu, o wyborach ideowych, jakich musi dokonać.

Przecież Cezary Baryka to bohater szczególny – wychowuje się w Rosji, jest świadkiem rewolucji. Nie dzieje się to tak przypadkiem – losy młodzieńca są doskonałym pretekstem do pokazania zdarzeń tamtych czasów. I pokazuje Żeromski z całym rozmachem rewolucję w Rosji – jest to więc głos w sprawie rewolucji i bodajże najważniejszy w polskiej literaturze obraz rewolucji rosyjskiej.

Żeromski zestawia marzenia o Polsce z rzeczywistością zastaną po zaborach – wyrazem marzeń i oczekiwań są słynne szklane domy, jakie wyobrażał sobie w Polsce stary Baryka. Nie ma szklanych domów – są natomiast programy odbudowy kraju reprezentowane przez Gajowca i Lulka.

Dlatego Przedwiośnie jest ważną powieścią o Polsce i dyskusją o jej odrodzeniu. Przedstawia też panoramę społeczną dwudziestolecia, pokazuje i burzy polskie mity, podejmuje wątki romansowe, motyw dworu polskiego, słowem, obrazuje rzeczywistość dwudziestolecia międzywojennego z typowym dla Żeromskiego krytycyzmem.

 

Bohater – Cezary Baryka

Młodzieniec wychowany w Rosji, bynajmniej nie idealista ani nawet szlachetny patriota. Polskę zna z relacji rodziców, jednakże dozna rozczarowania, kiedy wizja szklanych domów ojca okaże się mrzonką. To bohater poszukujący – swojej tożsamości narodowej, ideowej, swojego miejsca na ziemi. Jego losy najlepiej ująć w powiązaniu z miejscami:

  • Baku – młodzieńcze zetknięcie z rewolucją
  • Nawłoć – dojrzewanie, kontakt z Polską
  • Warszawa – poszukiwanie idei

Cezary Baryka typ bohatera dynamicznego, dojrzewającego

  • Polak, wychowuje się w Rosji;
  • po powołaniu ojca do wojska mieszka tylko z matką;
  • jest świadkiem rewolucji w Baku – ulega fascynacji rewolucją, ale też rozumie jej zło;
  • ojciec patriota zabiera go do Polski, ale po drodze umiera;
  • Cezary bierze udział w wojnie 1920 r.;
  • po wojnie mieszka w Nawłoci – u przyjaciela, poznaje ziemiaństwo polskie;
  • przenosi się do Chłodka – poznaje nędzę wsi;
  • wyjeżdża do Warszawy;
  • poznaje koncepcje dotyczące Polski – Gajowca i Lulka;
  • waha się, bierze udział w zebraniach;
  • bierze udział w demonstracji komunistów – z nimi, ale osobno…

Cechy Cezarego
Młodość, bunt wobec ideałów i postaw rodziców, poszukiwanie swojego miejsca, przekonywanie się do wartości starszego pokolenia. W jego biografię wpisuje się podróż, doświadczenie rewolucji i wojny, badanie różnych przestrzeni – Baku w dobie rewolucji, dworu w Nawłoci, środowisk warszawskich. Są to cechy typowe dla bohatera powieść i o dojrzewaniu, i o poszukiwaniu drogi życiowej. Można zestawić go z Józiem z Ferdydurke, z Kandydem, z Doświadczyńskim, wreszcie bohaterem Buszującego w zbożu.
Cechy Cezarego jako spadkobiercy bohatera romantycznego: samotność, bunt, brak zrozumienia ze strony otoczenia, nieszczęśliwa miłość, wewnętrzne rozdarcie, niejasna przyszłość.

O czym jest Przedwiośnie Stefana Żeromskiego?

Jaka Polska?

Ojciec – Seweryn Baryka
Idealistyczna wizja szklanych domów. Ojciec Cezarego reprezentuje bezdyskusyjną miłość i tęsknotę za ojczyzną. Stwarza w oczach syna obraz kraju idealnego, ziemi obiecanej, do której zresztą nie jest dane mu dotrzeć.

Szymon Gajowiec – dawny przyjaciel matki
Polska złożona z trzech nierównych połówek. Koncepcja najbliższa Żeromskiemu i najpopularniejsza w Polsce dwudziestolecia. Jest to wiara w dobrą przyszłość kraju w oparciu o realną rządową reformę – w dziedzinie wojska, rolnictwa, finansów, oświaty. Utrzymana w duchu pozytywizmu, patriotyzmu, rozsądna i realna.

Antoni Lulek – komunista
Koncepcja komunistyczna, bardzo niepopularna w Polsce. Żeromski także jest jej niechętny, choć stara się zachować obiektywizm i wypunktować te poglądy czy uwagi komunistów, którym nie można odmówić racji. Należy do nich postulat nierówności społecznej i opłakanego stanu proletariatu. Natomiast nie zgadza się pisarz z postulatem utraty suwerenności i połączenia z Rosją bolszewicką, a klasę robotniczą uważa za zbyt słabą, by mogła podjąć się odrodzenia Polski.

 

Obraz rewolucji w Przedwiośniu

Zarzucano Żeromskiemu, że nie umiał ukryć fascynacji rewolucją rosyjską, oczywiście, ogólnie potępianą w Polsce sanacyjnej i katolickiej. Pisarz nie zgadzał się z tym, uważał, że wizja zawarta w Przedwiośniu jest obiektywna, pokazuje rewolucję jak zło i krzywdę, chaos i siłę niszczącą.

Opinie o rewolucji poznajemy przez: postawę matki Cezarego, postawę samego Cezarego i opinie jego ojca. Matka jest absolutnym wrogiem rewolucji, wskazuje jej niemoralne podstawy – kradzieże, mordy, budowanie nowego świata na zbrodni i zniszczeniu.

Cezary początkowo jest zafascynowany siłą rewolucji, słucha jej haseł, przeciwstawia się matce, stopniowo jednak dostrzega niszczącą siłę rewolty.

Seweryn Baryka wskazuje na fałsz rewolucji, na proces zmiany ról, powtarzalność dziejową podobnych – jego zdaniem – absurdalnych zrywów.

 

Obraz społeczeństwa polskiego

Ziemiaństwo polskie nie otrzymuje od Żeromskiego pochwalnej laurki. Obraz życia w Nawłoci, wśród uczt i romansów, próżniactwo, egoizm, lenistwo klasy rządzącej – to część przyczyn niedobrej sytuacji w kraju. Nie zmienia tego faktu deklarowany patriotyzm ani udział szlachty w wojnie polsko-sowieckiej. Potrzeba pracy, reform, pomocy chłopom i robotnikom wyłania się z powieści Żeromskiego. Nie uznaje on proletariatu za siłę przewodnią – jak komuniści, ale nie godzi się z niesprawiedliwością społeczną. Przedwiośnie nie jest jedyną literacką pozycją dwudziestolecia krytykującą społeczeństwo i warstwy rządzące. Wystarczy pamiętać: Generała Barcza Kadena-Bandrowskeigo, Bal w operze Tuwima, Granicę Nałkowskiej czy Karierę Nikodema Dyzmy Dołęgi-Mostowicza.

Przedwiośnie jako powieść społeczna i powieść o dojrzewaniu.

Tematy z Żeromskiego

  • Ucztowanie jako motyw literacki. Analizując podane fragmenty, zwróć uwagę na sposoby obrazowania oraz porównaj stosunek autorów do szlacheckiej tradycji ucztowania zaprezentowanej w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza i Przedwioś­niu Stefana Żeromskiego.
  • Cezarego Baryki zmagania z polskością i Polską. Interpretując fragment Przedwiośnia, zwróć uwagę na rozterki bohatera związane z określeniem własnej tożsamości. Wnioski z analizy odnieś do refleksji wyniesionych z lektury całej powieści.
  • Wpływ impresjonizmu na kompozycję powieści Stefana Żeromskiego Ludzie bezdomni.
  • Poddaj analizie końcową scenę Ludzi bezdomnych. Jak rozumiesz jej symboliczne znaczenie?
  • Co łączy idealistów wszech czasów? Porównaj wizję szklanych domów Seweryna Baryki z ideą metalu lżejszego od powietrza z Lalki Prusa.
  • Analizując słynną scenę rozstania Judyma z Joasią Podborską, wypunktuj argumenty doktora Judyma. Jaką postawę życiową przyjął? Jak ją oceniasz?
  • Judym – spadkobierca bohatera romantycznego, prometeizmu czy mesjanizmu? A może pozytywista? Wypowiedz się w oparciu o wiedzę o lekturze i epokach.
  • Obraz rewolucji w Przedwiośniu Żeromskiego i w Nie-Boskiej komedii Krasińskiego.
  • Cezary Baryka jako bohater dojrzewający. Przedstaw kolejne etapy przemian i poszukiwań bohatera.
  • Na czym polega tragizm doktora Judyma – głównego bohatera Ludzi bezdomnych.
  • Porównaj obraz dworu szlacheckiego przedstawionego w Przedwiośniu Żeromskiego z Soplicowem Mickiewicza z Pana Tadeusza.
  • Rola, jaką odgrywają dzieła sztuki w powieści Ludzie bezdomni na podstawie analizy scen w paryskich muzeach, gdy Judym ogląda posąg Wenus z Milo i płótno Puvis de Chavannes’a – Ubogi rybak.

 

Ważne terminy

Żeromszczyzna – tak nazywano zjawisko naśladownictwa, jakie szerzyło się wśród pisarzy słabych, ale zafascynowanych postacią i sukcesem Stefana Żeromskiego.

Impresjonizm – ważny w końcu wieku XIX nurt w malarstwie, ale także w literaturze. Polegał na odejściu od realistycznego, wiernego przedstawiania świata w sztukach plastycznych czy w prozie. Tak jak malarz zamiast wiernego portretu czy pejzażu mógł przedstawić swoje wrażenie, ulotną chwilę, świat w ruchu – tak pisarz prezentował przestrzeń, używając subiektywnej narracji, fragmentarycznej relacji, własnych odczuć. Wynikiem impresjonizmu w prozie jest powieść modernistyczna.

Powieść modernistyczna – odchodzi od realistycznej wizji rzeczywistości – lustra przechadzającego się po gościńcu. Pokazuje świat przez pryzmat odczuć narratora lub bohatera. Jest niespójna, ma kompozycję otwartą, zawiera liczne dygresje, epizody, impresjonistyczne opisy, emocjonalne podejście autora do opisywanych zdarzeń.

 

Wstępy do prac z Żeromskiego

  • Polskość, ojczyzna, jej dobro były z pewnością jednym z najważniejszych tematów prozy Żeromskiego. Nie unikał pisarz przy tym ostrych słów krytyki, nie obawiał się obalania mitów.
  • Żeromski deklarował, że będzie rozdrapywał bezustannie rany polskie, by się nie zabliźniły, by istotne dla narodu tematy nie uległy zapomnieniu. Spełnił swoją misję.
  • Dziś emocjonalny styl i mocne słowa Stefana Żeromskiego mogą wydać się czytelnikom zbyt afektowane, sztuczne. Ale niewątpliwie odegrał pisarz w historii polskiej literatury bardzo ważną rolę. Podejmował kluczowe tematy, dyktował postawy, piętnował. Jego głos był głosem autorytetu moralnego.

 

Zobacz:

Stefan Żeromski – portret

Przedstaw Przedwiośnie Stefana Żeromskiego jako powieść polityczną i społeczną.

Scharakteryzuj Cezarego Barykę. Czy w jego postawie znalazłbyś cechy młodzieży z Twojego pokolenia, czy też jest od niej całkowicie różny?

Stefan Żeromski – jak pisać o…