Julian Tuwim
Brzózka kwietniowa
To nie liście i nie listki,
Nie listeczki jeszcze nawet –
To obłoczek przezroczysty,
Pozłociście zielonawy.
Jeśli jest gdzieś leśne niebo,
On z leśnego nieba spłynął,
Śród ogrodu zdziwionego
Tuż nad ziemią się zatrzymał.
Ale żeby mógł zzielenieć,
Z brzozą się prawdziwą zmierzyć,
Ściemnieć, smugę traw ocienić –
– Nie, nie mogę w to uwierzyć.
Rodzaj liryki
Wiersz należy do liryki opisowo-refleksyjnej. W wierszu dominuje opis drzewa, którego obserwacja służy do refleksji na temat przemian zachodzących w naturze, rozwoju przyrody.
Postać mówiąca w wierszu
Ujawnia się w ostatnim wersie trzeciej strofy. Zwróćcie uwagę na czasownik „nie mogę” – to właśnie użycie 1 os. lp. pomaga nam odnaleźć postać mówiącą w wierszu.
Co robi podmiot liryczny?
- Opisuje młodą brzózkę.
- Porównuje brzózkę do obłoczka.
- Snuje wyobrażenia na temat przyszłości brzózki.
- Niedowierza, że brzózka tak bardzo zmieni się w krótkim czasie.
Bohater wiersza
Jest nim drzewo – brzózka, która zaczyna się zielenić w kwietniu. Jest delikatna jak obłoczek. Ma na razie mało listków, ale rozwinie się w kolejnych porach roku. Stanie się silna, wielka, rozłożysta. W jej cieniu skryją się przed słońcem trawy.
Nastrój wiersza
Miły i spokojny. Pogodny i ciepły jak wiosenne słońce.
Przesłanie wiersza
Wiersz wyraża zachwyt nad przyrodą, która przechodzi kolejne fazy – budzi się do życia, rozwija się, dojrzewa, zmienia. Metamorfozy przyrody (zmiany, które w niej zachodzą) można zauważyć na przykładzie brzózki, która z delikatnego drzewka staje się wielkim drzewem dającym cień trawom i człowiekowi.
Budowa wiersza
Wiersz składa się z trzech czterowersowych strof. Każdy wers liczy osiem sylab. Akcent rozkłada się w każdym wersie na tych samych sylabach, czyli wiersz ma stały rytm.
Rymy
Krzyżowe (przeplatane), żeńskie, niedokładne (przybliżone) – oparte na podobieństwie brzmieniowym głosek (samogłosek i spółgłosek): listki – przezroczysty, nawet – zielonawy, niebo – zdziwionego, spłynął – zatrzymał, zzielenieć – ocienić.
Występuje tylko jedna para rymów dokładnych: zmierzyć – uwierzyć.
Środki poetyckie
Epitety
- Epitet przymiotnikowe: (obłoczek) przezroczysty, pozłociście zielonawy, leśne (niebo), (ogrodu) zdziwionego, (brzozą) prawdziwą.
- Epitet rzeczownikowy: (smugę) traw.
Personifikacje (uosobienia): ogród zdziwiony – ogród wyposażony jest w umiejętność, którą wykonują tylko ludzie (ogród się dziwi).
Skojarz gramatykę z poezją!
Czasem także gramatyka pomaga poetom w tworzeniu wiersza. W utworze Brzózka kwietniowa Julian Tuwim wykorzystał dla uzyskania efektu poetyckiego następujące chwyty gramatyczne:
- Użył wyrazów pokrewnych: liście, listki, listeczki.
- Użył wyrazów zdrobniałych: listki, listeczki, obłoczek.
- Wykorzystał podobne brzmienia głosek, ażeby uzyskać efekt szumu liści wiosennego drzewka. W wierszu cichutko szeleszczą głoski: „si” (w pisowni: „ś”, „si” – aż 11 razy), „ci” (w pisowni: „ci”, „ć” – aż 8 razy), „z” (9 razy), oraz „s”, „ż”, „sz”, „cz”.
Zapamiętaj!
Instrumentacja głoskowa – taki dobór głosek w utworze, którego celem jest uzyskanie dźwięczności wiersza.
Odpowiedz na pytania
Jak poeta określa brzozowy listek?
Poeta nazywa liście wyrazami zdrobniałymi: listki, listeczki.
Są małe, dopiero się rozwijają, ale jest ich dużo – z korony drzewa tworzą obłoczek.
Znajdź w wierszu (w jego tytule i tekście) dwie nazwy opisywanego drzewka: dosłowną i przenośną. W której zwrotce znajdziesz uzasadnienie przenośni?
- Nazwa dosłowna drzewa: brzózka
- Nazwa przenośna drzewa: obłoczek
Uzasadnienie przenośni znajduje się w drugiej strofie – brzózka jest pojedynczym drzewkiem tak jak obłoczek oderwanym
od nieba.
las brzózka
niebo obłoczek
Jak wygląda młoda brzoza wczesną wiosną? Postaraj się wyjaśnić, dlaczego takie właśnie można mieć skojarzenia.
Młoda brzoza wczesną wiosną ma delikatny biały pień i jasnozielone małe listki. Jest smukła, nie można się pod nią schronić. Patrząc na jej koronę, widzimy niebo, które prześwituje przez rzadko rozsiane liście brzozy.
Przeczytaj wiersz Mirona Białoszewskiego pt. Drzewa – Kwiecień – Uwaga i powiedz, co łączy go z Brzózką kwietniową Juliana Tuwima.
mijane
z daleka
w ledwie okamgnieniu
czegoś wypuszczonego
ukazują swoją konstrukcję
jako odkrycie
Miron Białoszewski i Julian Tuwim w podobny sposób przedstawiają brzozy – jako drzewa delikatne, o nagiej konstrukcji
(wyraźnie zarysowanym pniu drzewa).
Skojarz! Inne wiersze o drzewach!
Joanna Kulmowa, Zielony obłoczek
Julian Tuwim, Rwanie bzu
W co podmiot mówiący nie może uwierzyć?
Co wzbudza niedowierzanie poety?
Poecie trudno uwierzyć, że młodziutkie drzewo za jakiś czas stanie się sporym drzewem, dającym cień trawom. Teraz przez koronę drzewa z łatwością przebijają się promienie słoneczne, a niedługo listki będą stanowić szczelną ochronę przed światłem.
W wierszu dziwi się mówiący i dziwi się ktoś jeszcze. Komu lub czemu przypisuje poeta możliwość zdziwienia się? Wypisz odpowiednie przenośne wyrażenie.
Prócz postaci mówiącej w wierszu dziwi się jeszcze ogród.
Wyrażają to słowa:
Śród ogrodu zdziwionego
Tuż nad ziemią się zatrzymał.
Wypisz czasowniki, którymi mówiący nazywa to, co będzie się działo z brzózką przez następne miesiące.
Do czasowników, które przepowiadają przemianę brzózki należą:
- zzielenieć – bladziutkie listki brzozy z czasem staną się bardziej zielone,
- ściemnieć – liście brzózki ściemnieją,
- ocienić – korona brzozy stanie się bardziej rozłożysta, da wtedy trochę cienia rosnącym pod nią roślinom.
Zobacz: