Julian Tuwim był najbardziej reprezentatywnym poetą Skamandra, a jego twórczość jest znamienna i ważna w historii międzywojennej literatury.
.
Etapy twórczości poety
I okres – młodzieńczy, obejmuje lata 1918-1926
- Był to etap radosny, w którym twórczość mieszała się z działalnością w kawiarniach i kabaretach, okres studencki – imprez i skandali, dynamicznego ruchu artystycznego w Warszawie. W życiu Tuwima to epoka Pikadora, „wojna o wiosnę” – skandal, jaki wywołał swoim „grzesznym” wierszykiem, pisanie do Pro Arte et Studio, to także działalność silnej grupy „poeciców” Skamandra (jak się nazywali młodzi zbuntowani).
- W tym pierwszym okresie wydał Tuwim dwa tomiki:
- Czyhanie na Boga,
- Sokrates tańczący.
- Dominowały wówczas w jego poezji tematy młodości, wiosny, swobodnej twórczości i wizja „poety wciśniętego w tłum”. Ogromny ładunek energii, sił witalnych i zachwytu faktem istnienia zawiera wiersz Życie. To w nim poeta otwiera szeroko ramiona, by zachłysnąć się życiem, to w nim manifestuje szczęście – bo „krew jest czerwona”.
- „Program poetycki” Tuwima to wiersz Do krytyków. Radosny poeta kpiarz, siedząc na „tylnej platformie tramwaju”, rzuca krytykom wyzwanie. Szanowni Panowie – tematem poezji nie muszą być głębokie, filozoficzne ani narodowe treści. Może być nim entuzjazm dla wiosny i banalnych, codziennych zdarzeń. Celem poezji jest opiewać tłum i miasto. Twórcą poezji niech będzie zwykły człowiek, a nie wybitna jednostka.
- Tę ostatnią koncepcję potwierdził Tuwim w innym programowym utworze – mianowicie w Poezji – zamieścił tam cytat:
„Nie chcę wam być przodownikiem,
Chętnie w tłum się wcisnę,
Będę ultimus inter pares” (ostatni wśród równych).
- Powstały wówczas także wiersze poważne, jak np. Rewizja. To krótka opowieść o tym, jak żandarmi przeszukują mieszkanie podejrzanego i znajdują obciążające go dowody. Silnie udramatyzowana, doskonale oddaje lęk człowieka i zachowanie się obu stron, chociaż nie ma tu konkretyzacji historycznej.
- Pogrzeb prezydenta Narutowicza jest z kolei protestem przeciwko zbrodni sprawców zamachu na pierwszego prezydenta Polski.
II okres – lata 1926–1936 i 1936-1939 – poszukiwanie słowa poetyckiego
- Lata 1926-1936 to czas powstania tomów Słowa we krwi i Rzecz czarnoleska, Biblia cygańska, Treść gorejąca, które przywołują horacjański motyw exegi monumentum, mit Jana Kochanowskiego, tzw. specyficzny klasycyzm Tuwima. Poeta określa swoje miejsce, kształtuje własny język poetycki – pełen dynamiki, ekspresji, czasem wulgaryzmów i potocyzmów, lecz także definiuje poezję jako przetwarzanie świata za pomocą języka, nadawanie imion rzeczom, porządkowanie świata.
- Z kolei lata 1936-1939 zdominowały popularne utwory dla dzieci: Lokomotywa, Ptasie Radio, Słoń Trąbalski, Zosia Samosia itp. Oczywiście w czasie tych 13 lat podejmował Tuwim wiele innych tematów, ważne były wątki satyryczne i polityczne, manifestacja poglądów pacyfistycznych, refleksja na temat śmierci, protest przeciwko konwencjom mieszczaństwa. Poemat Bal w Operze z 1936 r. nie został dopuszczony do druku.
III okres, wojenny i powojenny, to lata 1940-1953
- Czas wojny przeżył Tuwim na emigracji i tam powstał słynny poemat dygresyjny pt. Kwiaty polskie (pisany w USA). Powrócił poeta do kraju w 1946 r., był kierownikiem artystycznego Teatru Nowego. Zmarł w Zakopanem w roku 1953.
Tematyka polityczna w wierszach Tuwima
- W młodzieńczym okresie swojej twórczości – Rewizja i Pogrzeb prezydenta Narutowicza. Ten ostatni wiersz to reakcja poety na zamach i zamordowanie pierwszego prezydenta odzyskanej ojczyzny.
- Z późniejszych zbiorów – utwór pt. Do prostego człowieka. Tuwim występuje w nim jako rzecznik poglądów pacyfistycznych, żarliwy wróg wojny demaskujący jej mechanizm – odwieczną prawidłowość, że ideologia i propaganda wojny (sztandary, bohaterstwo) to fałsz i magia dla tłumów – lecz prawda o wojnie to śmierć jednych, a pieniądz i zysk, który mają z niej inni. Jest to wiersz-apel, „spleciony” z popularnych haseł („za Ojczyznę”, „Bóg, Honor”) z zakresu stylistyki propagandowej, z wulgaryzmów i mowy potocznej, ze zwrotów ekspresywnych, obrazów w rodzaju żołnierzy witanych kwiatami przez „stada dzikich bab”. Jest to także wiersz wzywający do buntu przeciw takiej wojnie, gdyż nawołuje Tuwim prostego żołnierza:
Rżnij karabinem w bruk ulicy!
Twoja jest krew, a ich jest nafta!
I od stolicy do stolicy
Zawołaj, broniąc swej krwawicy:
„Bujać – to my, panowie szlachta!”
Wiersz Do prostego człowieka przysporzył Tuwimowi wiele kłopotów. Krytycy zarzucili wyrazicielowi pacyfistycznych poglądów brak patriotyzmu, pytali, czy wobec wroga także należy odrzucić karabin i nie bronić swojej ojczyzny. Poeta bronił się, twierdząc, że miał na myśli wojnę jako ogólne pojęcie, a pacyfizm ten, oczywiście, nie dotyczy sytuacji wojny obronnej.
Tematyka twórczości
- młodość, radość życia, witalizm;
- protest przeciwko wojnie;
- protest przeciwko mieszczaństwu;
- refleksje nad procesem twórczym;
- specyficzny język pełen potocyzmów, ekspresywnych wypowiedzi.
Tematyka satyryczna
pojawia się w utworze pt. Mieszkańcy. Motyw centralny wiersza to obraz przeciętnych ludzi miast, mieszczańskiej kołtunerii żyjącej „w strasznych mieszkaniach”, w uporządkowanym kieracie mieszczańskich konwencji, którymi poeta pogardza.
Mieszkańcy to opis całego dnia tych ludzi od świtu po zaśnięcie. Jest to „tępy” dzień, pełen rozmów i działań bez sensu, bez dociekań, bez myślenia i bez twórczości. Życie tych ludzi oddaje cytat: „trochę pochodzą, trochę posiedzą…”. Mieszczanie nie kojarzą faktów, bo „widzą wszystko oddzielnie”, dzień kończą bezmyślną modlitwą, „łbem o nocniki chłodne trącając” i „zasypiają z mordą na piersi”.
Utwór jest także bogaty kompozycyjnie: poeta stosuje tu instrumentację głoskową przez nagromadzenie szeleszczących głosek „sz” i „cz”.
Zabiegi leksykalne (w zakresie słownictwa) polegają na użyciu mocnych epitetów i wulgaryzmów (mordy, spodnie na tyłkach zacerowane, nocniki).
W sposób bardzo sugestywny podaje skrótowy opis mieszczucha, który budzi odrazę u czytelnika.
Dorobek poetycki
- 1818 – Czyhanie na Boga,
- 1920 – Sokrates tańczący,
- 1929 – Rzecz czarnoleska,
- 1933 – Biblia cygańska,
- 1936 – Treść gorejąca,
- 1946 – Bal w Operze (poemat),
- 1949 – Kwiaty polskie.
Wiersze dla dzieci
- Lokomotywa,
- Zosia Samosia,
- Słoń Trąbalski,
- Ptasie radio.
Zobacz:
Omów powstanie, skład i genezę nazwy oraz charakter grupy Skamander
W jakich znanych Ci utworach podjął Tuwim tematykę satyryczną i polityczną?