Mistrz neologizmów, autor utworów bardzo poważnych i… tych dla dzieci.
Julian Tuwim (1894-1953)
Poeta, urodzony w Łodzi i z Łodzią często kojarzony, choć mieszkał także w Warszawie i na emigracji. Znany przede wszystkim z grupy poetyckiej Skamander, jednej z czołowych grup dwudziestolecia międzywojennego. W czasie wojny przebywał na emigracji, w 1946 r. wrócił do kraju.
Możemy go więc wiązać z dwoma epokami literackimi: dwudziestoleciem międzywojennym i literaturą powojenną.
Był bardzo płodnym twórcą. Pisał utwory o bardzo zróżnicowanym nastroju – wystarczy wspomnieć poemat dygresyjny Kwiaty polskie, w którym poeta nie unikał polemik politycznych, liryczne wiersze, np. Wspomnienie („Mimozami jesień się zaczyna”) czy Przy okrągłym stole, utwory dla dzieci (Lokomotywa, Ptasie radio) i eksperymenty językowe (wiersze pełne neologizmów).
Codzienność dowartościowana
W swych tekstach Tuwim nie uciekał od codzienności, opisywania zwyczajnych sytuacji, miejsc: domów, cukierni, sklepów i ludzi.
Nie omijało go poczucie humoru, choć jest też autorem refleksyjnych i lirycznych wierszy oraz wspomnień, w których niekiedy bez ogródek opisuje np. szkolnych kolegów.
Grande Valse Brillant (oznacza wielki walc wirtuozowski)
- Sytuacja liryczna – wspominanie tańca z „panną, madonną, legendą tych lat”.
- Wyraźna obecność „ty” lirycznego – bezpośredni zwrot do adresata, pięknej kobiety: „panno, madonno, legendo tych lat”, „czy pamiętasz…?”.
- Motywy w wierszu – tańca, miłości, wspomnienia, kobiety, namiętności.
- Taniec tematem – przełożenie na rytm.
- Wyraźna rytmizacja – krótkie wersy, powtarzający się, rozwijający wers: („czy pamiętasz”?, np. „Czy pamiętasz, jak z tobą…”?, „Czy pamiętasz, jak z tobą tańczyłem…”?), rymy, np. oczy – zamroczy, dynamika osiągana dzięki krótkim wersom.
- Niepokój – wywołany przez krótkie wersy, odpowiadające żywiołowi uczuć (miłość, tęsknota, namiętność) i dynamice tańca.
- Intensywność wspomnienia – uaktualnianie go, o sytuacji mówiący w wierszu opowiada z taką siłą, jakby miała miejsce przed chwilą, często w czasie teraźniejszym: „opada”, „przycicha”, „oddycha”, używa równoważników: „już zaraz, za chwilę…”.
- Opisywane uczucia – niepokój, miłość, namiętność.
- Sugestywny opis tych uczuć i tańca: metafory „ruszył świat do tańca, świat, co w ramiona mi wpadł”. Co oznaczają te przenośnie? Tańczącemu z piękną kobietą wydaje się przez chwilę, że panuje nad światem.
- Narastanie, gradacja: uczuć, sytuacji – od wyciszenia orkiestry, poprzez spotkanie ze wzrokiem przyszłej tancerki, początek gry orkiestry, porwanie parnerki do walca i uczucia związane z tym tańcem.
- Ciekawostka – wiersz ten znamy w formie piosenki brawurowo zaśpiewanej, najpierw przez Ewę Demarczyk, potem przez Michała Bajora i później przez Janusza Radka.
Rzecz Czarnoleska
Gatunek literacki: Wiersz liryczny o charakterze refleksyjnym, liryka pośrednia.
Tytuł wiersza: Wskazuje na motyw główny i na konteksty literackie. Jest bezpośrednią aluzją do twórczości Jana z Czarnolasu, czyli Jana Kochanowskiego, którego uważa się za ojca poezji polskiej.
Czas powstania utworu, kontekst literacki: Czas powstania tekstu jest nieistotny, bo mowa o sprawach uniwersalnych. Szalenie ważny zaś kontekst literacki, wiersz nawiązuje do: ziemiańskiego okresu twórczości Jana Kochanowskiego (Jana z Czarnolasu), który porzucił życie dworskie, oraz do sformułowania Norwida „Rzecz Czarnoleska”, użytego w wierszu Moja piosnka (I).
Nastrój wiersza: Optymistyczny.
Symbole w wierszu: Rzecz Czarnoleska – tradycyjna, doskonała poezja; promień – symbol jasności intelektualnej, obdarzenia talentem.
Przesłanie wiersza: Utwór Tuwima to odtworzenie procesu stwarzania poezji, próba pokazania, w jaki sposób działa natchnienie. „Rzecz Czarnoleska” – to właśnie natchnienie, które nie może osoby obdarzonej większą wrażliwością, czyli poety, pozostawić głuchą na „bezmiar tworzywa”, czyli nieopisaną jeszcze rzeczywistość, niestworzonej jeszcze poezji. Natchnienie nagle „przypływa, otacza”, spada na człowieka jak grom z jasnego nieba. Od niego tylko zależy, czy będzie potrafił to wykorzystać, zrobić z niego użytek. I dlatego musi być to człowiek nawiedzony, natchniony, obdarzony większym „czuciem” niż zwykły śmiertelnik – POETA. On musi teraz myśli kłębiące się w głowie poukładać w słowa, przelać na papier lub wypowiedzieć coś, co tworzy się zupełnie nieoczekiwanie.
Ale natchnienie to nie wszystko! Tworzenie poezji to ciężka praca, niełatwa – wymaga niesamowitego wysiłku psychicznego. Ale się opłaca. Bo oto z „chaosu ład się tworzy” – w tym momencie nasuwa się skojarzenie ze stworzeniem świata zawartym w Biblii, w Księdze Rodzaju. Bóg wyłonił świat z chaosu, stworzył coś doskonałego z niczego. Tak samo poeta pod wpływem natchnienia („Rzeczy Czarnoleskiej”) tworzy poezję.
Budowa wiersza: Wiersz jest zbudowany klasycznie. Składa się z trzech czterowersowych strof, pierwsze trzy wersy składają się z jedenastu sylab, ostatni jest krótszy – odpowiednio siedem, osiem i osiem sylab. Pojawia się też równomierne rozłożenie akcentów, które rytmizuje wypowiedź.
Rymy: Dokładne, żeńskie, przeplatane (abab).
Inne ważne wiersze
Przy okrągłym stole – bardzo liryczny, o Tomaszowie, ciszy wrześniowej, ważnej niedokończonej rozmowie między zakochanymi i obcym pokoju, w którym „cudze meble” postawiono. Znany też jako piosenka Ewy Demarczyk.
Wspomnienie – równie liryczny, zaczynający się od słów „mimozami jesień się zaczyna”, wiersz o pierwszych szkolnych zauroczeniach miłosnych, stanach zakochania. A w tle: jesień, cukiernia, zapach kwiatów, rekwizyty typowe dla zakochanych (listy!), stan przemodlenia i przeomdlenia (ciekawy neologizm; Tuwim był mistrzem neologizmów!) oraz, oczywiście, fruwające po ulicach, jak to w miłości, jasne anioły. Wiersz znany także jako piosenka Czesława Niemena.
Nauka – traktujący o tym, że człowiek nigdy nie może nauczyć się życia i dobrze by było, gdyby został „na drugie życie”, jak zostaje się na drugi rok w tej samej klasie.
Zobacz: