Cechy twórczości
- W jego twórczości pojawiają się elementy naturalistyczne i modernistyczne.
- Tradycyjnie twórczość Jana Kasprowicza dzielimy na kilka etapów:
- naturalistyczny (cykl sonetów Z chałupy, w których w sposób fotograficzno-reporterski ukazał nędzę chłopów),
- modernistyczny (powstaje wtedy np. cykl czterech sonetów Krzak dzikiej róży, które realizują założenia symbolizmu,
- ekspresjonistyczny (hymny Ginącemu światu i Salve Regina, zapowiadające nowe kierunki w sztuce XX w., ekspresjonizm i katastrofizm).
- Poszukiwanie odpowiedzi na podstawowe pytania metafizyczne i religijne doprowadziły poetę do franciszkanizmu.
Najczęściej jednak mówi się o trzech etapach twórczości Kasprowicza: naturalistycznym, modernistyczno-ekspresjonistycznym i franciszkańskim.
- W utworach poety często natrafimy również na elementy impresjonizmu.
- Ważne tematy jego twórczości to ciężka dola i nędza chłopów (sam poeta pochodził z nizin społecznych), koncepcja artysty, oczywiście kondycja człowieka i piękno przyrody. A także, co bardzo ważne, relacja Bóg – człowiek – najpierw dramatyczne, pełne goryczy oskarżenie Stwórcy – np. w hymnie Święty Boże, Święty Mocny…, a potem miłość do Niego i aprobata Jego woli – taki przełom w postawie artysty widoczny jest w utworze zaczynającym się od słów Przestałem się wadzić z Bogiem…
- Tom prozy poetyckiej O bohaterskim koniu i walącym się domu to świadectwo poszukiwań artystycznych prowadzących w stronę nowoczesnej groteski.
Nurty, pojęcia
- naturalizm
- modernizm
- impresjonizm
- symbolizm
- ekspresjonizm
- franciszkanizm
Możliwe tematy
- Bunt przeciwko Bogu i nędznej egzystencji człowieka – porównaj nastroje nadawcy wypowiedzi i zarzuty stawiane Bogu we fragmencie Wielkiej Improwizacji (III cz. Dziadów Mickiewicza) z oskarżeniem przeciwko Bogu sformułowanym w przedstawionym fragmencie Dies irae.
- Wskaż elementy ekspresjonizmu i katastrofizmu w przedstawionych fragmentach Dies irae.
- Zgoda z Bogiem – porównaj, jak została ona ukazana w Trenie XIX Jana Kochanowskiego i Przestałem się wadzić z Bogiem… Jana Kasprowicza.
- Bunt prometejski – porównaj fragment Święty Boże… z wierszem Zbigniewa Herberta pt. Stary Prometeusz.
- Niedola chłopów – porównaj przedstawiony tu sonet z cyklu Z chałupy z utworem z Księgi ubogich.
- Zinterpretuj symbole zawarte w jednym z sonetów z Krzaka dzikiej róży.
Co wtedy pisać?
- W Krzaku dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach… poeta poprzez obrazy przyrody tatrzańskiej oraz impresjonistyczną grę kolorów buduje nastrój, który wyraża trudne do nazwania wprost nastroje związane z przemijaniem i trwaniem, siłą i kruchością, pięknem.
- Hymny są świadectwem przełomu światopoglądowego poety i próbą znalezienia odpowiedzi na podstawowe pytania: kim jest człowiek?, kim jest Bóg?, jaki jest Jego stosunek do człowieka? itd.
- W Dies irae i Święty Boże… mamy do czynienia z prometejskim buntem przeciwko Bogu.
- Księga ubogich jest wyrazem akceptacji świata, zbliżenia się do postawy franciszkańskiej i fascynacji góralskim folklorem.
Najważniejsze wiersze
Dies irae – hymn, który ukazuje wizje dnia Sądu Ostatecznego.
Święty Boże – hymn, w którym Bóg zostaje ukazany jako zimny, nieczuły, obojętny na los człowieka.
Rzadko na moich wargach… – wiersz poświęcony pojęciu ojczyzny – jasny, prosty i wzruszający. Nie powinniśmy ufać ludziom, którzy afiszują się swoją miłością do kraju, bo na pewno jest w tym coś nieszczerego.
Przestałem się wadzić z Bogiem… – utwór zamykający ostre oskarżenia Stwórcy o znieczulicę i okrucieństwo względem człowieka zawarte np. w Dies irae.
Krzak dzikiej róży – symbolistyczno-impresjonistyczny cykl utworów, wykorzystujący bogatą symbolikę krzaka dzikiej róży – niezwykle rzadkiej w górach rośliny – i starej, próchniejącej limby.
Zobacz: