Charakterystyka Konrada Wallenroda.
Czytelnik poznaje go jako krzyżackiego komtura w Malborku – ponurego, małomównego, dowodzącego zakonem w wojnie z Litwą. Z biegiem akcji poznaje, kim jest Wallenrod – to Litwin porwany za młodu przez Krzyżaków i przez nich wychowany, Walter Alf, który uciekł do swoich, lecz powrócił do zakonu, pod imieniem Wallenroda zdobył tu uznanie i został wybrany przywódcą.
• Wygląd zewnętrzny – nie wiadomo wiele – narrator mówi „piękny młodzieniec”, gdy patrzy na Waltera oczami Aldony w czasie pobytu na Litwie. Lecz na końcu – gdy Wallenrod namawia Aldonę – pustelnicę na powrót na Litwę – ta obawia się jego widoku i zmian, które musiały dotknąć oboje. Jako krzyżacki mistrz, we wstępie otrzymuje taką charakterystykę:
Już włos miał siwy i zwiędłe jagody,
Napiętnowane starością cierpienia –
• Cechy charakteru – za młodu odważny, waleczny, mistrz sztuki rycerskiej, zwycięzca na turnie jach:
W bitwach na czele, pierwszy był na murach,
Pierwszy zahaczał pohańców okręty;
I na turniejach, skoro wstąpił w szranki,
Jeżeli raczył przyłbicę odsłonić,
Nikt się nie ważył na ostre z nim gonić,
Pierwsze mu zgodnie ustępując wianki.
Ten króciutki opis jest ważny – zwraca bowiem uwagę na osadzenie Wallenroda w kulturze rycerskiej – nasuwa myśl, jak ciężko będzie mu postępować wbrew rycerskim zasadom walki. Wallenrod jest silną osobowością, kiedy podejmuje decyzje – nie ma od niej odwrotu. Nie znaczy to, że nie przeżywa rozterek – to człowiek rozdarty wewnętrznie, głęboko odczuwający rozdźwięk pomiędzy swoimi czynami a kodeksem rycerskim, którym został wychowany. Radosną maturę zdominowały troska, smutek, poczucie osobistej klęski. Gdy jest na Litwie – nie może cieszyć się szczęściem, radość zatruwa mu świadomość nadchodzącego zagrożenia, a gdy jest wśród Krzyżaków:
Słowa: ojczyzna, powinność, kochanka,
O krucyjatach i o Litwie wzmianka,
Nagle wesołość Wallenroda truły;
• Wallenrod jest pobożny – warto na to zwrócić uwagę. Wychowany w wierze chrześcijańskiej krzewi ją potem na Litwie – nawraca Aldonę.
• Wallenrod jest mściwy – zemsta wobec wroga ogarnia go całkowicie i nie jest w stanie – jak sam mówi, myśleć o niczym innym, decyduje się na walkę z wrogiem.
• Jest człowiekiem dwóch światów – ukształtowanym przez dwie kultury – z jednej strony otrzymał wychowanie i wykształcenie rycerskie od zakonu – swojego opiekuna wspomina jak ojca. Z drugiej pozostała w nim „litewska dusza”, a Halban – jego przyjaciel dbał o pamięć i miłość do prawdziwej ojczyzny. Usytuowanie na granicy dwóch światów pogłębia tragizm postaci, jego wewnętrzne rozdarcie – przecież nie odrzuca on wiary ani etyki zakonu, a przy tym nienawidzi jego ekspansywnej polityki.
• Indywidualista, samotny, wyobcowany. Dumny, świadom wielkości swojego czynu. Mówi do Aldony, iż jest żoną wielkiego człowieka. Stwierdza też:
Wielkie serca Aldono, są jak ule zbyt wielkie,
Miód ich zapełnić nie może, stają się gniazdem jaszczurek
Ta wypowiedź oznacza udrękę człowieka, który myśli o innych, ma poczucie powinności wobec narodu, nie może cieszyć się własnym szczęściem. Ale cytat ten dowodzi też, że bohater ma poczucie własnej wyjątkowości.
• Określają go tragizm i prometeizm.
- Tragizm – bo nie ma dlań dobrego wyboru – każda jego decyzja doprowadzi go do klęski. Ale uwaga – prywatnie. Społecznie – w sensie idei – Wallenrod jest zwycięzcą.
- Prometeizm – bo poświęca się dla swojego narodu – cierpi dlań, oddaje szczęście i życie.
• Wierny w miłości, czuły dla ukochanej, należy do bohaterów klęski miłość – bo nie można powiedzieć, że była to miłość nieszczęśliwa, lecz skazana przez historię na unicestwienie. W tym bardziej podobny jest do Giaura niż do bohatera romantycznego. Inne jego cechy – to odwaga, smutek, surowość – tylko wobec żony okazywał czułość i rozpaczał w związku z rozstaniem.
Ocena
Wallenrod był wyjątkową, nieprzeciętną postacią – w jakimkolwiek znalazł się środowisku zyskiwał szacunek i podziw. Krzyżacy nie mieli najmniejszych wątpliwości, że właśnie on powinien zostać ich mistrzem. Książę litewski oddał mu swoją córkę za żonę. Dla Litwinów – bohater, dla zakonu – zdrajca. Dla Polaków XIX wieku – wzór do naśladowania. Dla Polaków wszystkich późniejszych epok – symbol poświęcenia dla narodu – nie tyle życia, bo takich bohaterów mamy wielu, lecz honoru i duszy.
Cechy Konrada Wallenroda jako bohatera bajronicznego
- Tajemniczość – biografia Konrada jest w dużej mierze czytelnikowi nieznana, obserwujemy jedynie rozsypane jej wycinki, z których możemy ułożyć niepełną całość, na przykład nie wiemy do końca, jakie były okoliczności morderstwa prawdziwego Konrada Wallenroda.
- Skłócenie z otaczającym światem – Konrad neguje wszelkie prawa i konwencje średniowiecznego świata, w którym przyszło mu żyć. Podważa etos chrześcijanina i rycerza, działając w masce, jest wyobcowany z realiów życia zakonu krzyżackiego, któremu paradoksalnie przewodzi. Zwróć też uwagę, że Wallenrod jest wyalienowany uczuciowo spośród zakonników, jego ponury nastrój wywołuje konieczność ukrywania nienawiści i właściwego celu, czyli zemsty.
- Indywidualizm – Konrad podejmuje samotną walkę, składa prometejską ofiarę na rzecz ojczyzny z własnego szczęścia i życia. Wierzy, że tylko poświęcenie wybitnej i świadomej celu jednostki stanowi drogę do wyzwolenia ojczyzny. Jest przekonany, że tylko on może podjąć się takiej misji.
Cechy bohatera wykraczające poza bajronizm
- Konrad jest bohaterem narodowym – jego pobudki i motywy nie istnieją w sferze osobistej, miłość dotyczy całego kraju, nienawiść i zemsta zostaje skierowana na wrogów ojczyzny.
- Działanie motywowane wysokimi pobudkami – wynika ono z wewnętrznego nakazu walki za ojczyznę, dla której poświęca wszelkie wartości osobiste. Konrad musi wielokrotnie mordować ludzi, także swoich rodaków, niszczy też szczęście ukochanej Aldony. Świadomość działania efektywnego, ale i jego straszliwych kosztów prześladuje Konrada, napełnia go goryczą i doprowadza do obłędu.
- Konflikt wewnętrzny – wynika ze świadomości popełnienia ciężkich zbrodni, a jednocześnie z głębokiego przekonania, że jest to jedyny skuteczny sposób ocalenia ojczyzny. Wysyła na śmierć tysiące ludzi, sprzeniewierza się etosowi rycerskiemu i chrześcijańskiemu, ale z drugiej strony nie mógłby postąpić inaczej. Ma świadomość wielkości własnego czynu, porównuje się przecież do biblijnego Samsona. Mimo że ma wyrzuty sumienia, jest w pewien sposób dumny ze swego dzieła, nigdy też nie cofnąłby się z raz obranej drogi.
Podsumowanie
Bohater walenrodyczny jest odmianą bohatera bajronicznego typową dla polskiego romantyzmu. Łączą go z nim cechy charakteru i usposobienia, ale różnią motywacje – nie osobiste, ale narodowe.
Zobacz:
Przedstaw charakterystykę i losy Gustawa-Konrada z Dziadów Adama Mickiewicza
Wallenrod – rycerz, patriota, mąż. Na czym polega jego tragizm?