1. Williama Szekspira nazywa się również mistrzem za Stratfordu, gdyż:
a) pochodził z miasteczka Stratford
b) całą swą twórczość poświęcił mieszkańcom Stratford
c) całe życie spędził w Stratford
Odpowiedź a)
Komentarz:
William Szekspir żył w Anglii w II połowie XVI wieku. Pochodził ze Stratford, tam również spędził ostatnie lata swojego życia. Jednak za życia mieszkał i pracował w Londynie. Był aktorem i dramaturgiem, dziś uznanym za jednego z najsłynniejszych dramaturgów wszechczasów. Jego sztuki, zapomniane w okresie baroku i oświecenia, na nowo odkrył romantyzm. Twórczość Szekspira oznaczała prawdziwą rewolucję w dziejach dramatu. Stworzył on własną, oryginalną odmianę dramatu i dał początek nowoczesnemu teatrowi europejskiemu. Dziś sztuki Szekspira uważane są za klasykę teatru i należą do najczęściej interpretowanych i wystawianych dzieł teatralnych. W Polsce dzieła mistrza ze Stratfordu tłumaczyli między innymi Jan Kasprowicz, Stanisław Koźmian, Jarosław Iwaszkiewicz i Stanisław Barańczak.
2. Historia Makbeta oparta jest na:
a) wydarzeniach autentycznych współczesnych Szekspirowi
b) kronikach historycznych
c) mitach i legendach
Odpowiedź b)
Komentarz:
Makbet należy do dramatów historycznych Szekspira. Pisząc go, autor opierał się na kronikach historycznych, nie pozostał im jednak wierny, ale wykorzystał je jako źródło inspiracji. Treść Makbeta oparta jest na faktach z kroniki Ralpha Holinsheda, który opisał dzieje morderstwa dokonanego na pierwszym królu Szkocji przez królewskiego generała – Makbeta. Zdarzenia te miały miejsce w 1040 roku. W 1057 roku z kolei Makbet zginął z rąk Malcolma, który wstąpił na tron Szkocji jako Malcolm III. Szekspir wyposażył postacie historyczne w pełne portrety psychologiczne, zmienił nieco ich charaktery, a także ich rolę w ukazywanych wydarzeniach. Uszlachetnił na przykład postać Banka, który w rzeczywistości pełnił rolę pomocnika mordercy, natomiast w dramacie ukazany jest jako rycerz bez skazy i szlachetny człowiek o niezłomnych zasadach.
3. Dramaty historyczne Williama Szekspira nazywa się inaczej:
a) tragediami
b) kronikami historycznymi
c) tragikomediami
Odpowiedź b)
Komentarz:
Inna nazwa dramatów historycznych Szekspira to kroniki historyczne. Kroniki historyczne to inaczej cykl dramatów z dziejów Anglii, które ukazują walki o koronę w czasach średniowiecza. Nazywa się je tak, ponieważ pisząc je, Szekspir opierał się na źródłach historycznych, które inspirowały go i pobudzały jego wyobraźnię. Do grupy tej zalicza się między innymi utwory: Ryszard II, Ryszard III, Henryk V i Henryk VI. Makbet formalnie do tej grupy nie należy, chociaż tematyka dramatu pokrywa się z tematyką cyklu. Cykl przedstawia jakieś sto lat z dziejów Anglii i ogniskuje się wokół tematów takich jak: wojny zewnętrzne i domowe, walki o tron i zdobywanie władzy.
4. William Szekspir sprzeciwił się zasadom tragedii antycznej skodyfikowanej w:
a) dialogach Platona
b) Poetyce Arystotelesa
c) tragediach Sofoklesa
Odpowiedź b)
Komentarz:
Szekspir przewartościował reguły, na jakich opierała się tragedia klasyczna skodyfikowana w Poetyce Arystotelesa – największym i najbardziej znanym dziele normatywnym starożytności. Skodyfikowana tam tragedia antyczna podporządkowana była zasadom trzech jedności: miejsca, czasu i akcji oraz zasadzie odpowiedniości stylu do treści, czyli tak zwanej zasadzie decorum. Według tej zasady tragedie pisane były stylem wysokim, czyli językiem doniosłym i poetyckim, komedie zaś stylem niskim, czyli językiem potocznym. U Szekspira język poezji miesza się z językiem ulicy, a sceny gminne przeplatają się z wzniosłymi dialogami. Szekspir wprowadził również sceny zbiorowe, czym zanegował obowiązującą od czasów starożytności, a wprowadzoną przez Sofoklesa zasadę, iż na scenie mogą na raz znajdować się nie więcej niż trzy osoby.
5. Szekspir jako reformator teatru przełamał:
a) zasadę trzech jedności
b) konflikt tragiczny
c) zasadę mimesis
Odpowiedź a)
Komentarz:
Szekspir złamał klasyczną zasadę trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Akcja dramatów Szekspira nie rozgrywa się w ciągu jednego dnia (od wschodu do zachodu słońca), nie skupia się na jednym wątku i nie rozgrywa się w jednym miejscu. Makbet rozgrywa się w komnatach pałacowych, na leśnej polanie, na polu bitwy. Natomiast sama akcja jest wielowątkowa. Mamy tu do czynienia z wielością tematów: walką dobra ze złem, walką o władzę w aspekcie politycznym, z przemianą wewnętrzną bohaterów, jak i scenami fantastycznymi, które stanowią osobną część opowiadanej historii. Szekspir zniósł również obowiązującą w dramacie antycznym obecność chóru.
6. Szekspirowska reforma teatru zrywa z antyczną zasadą decorum, czyli:
a) odpowiedniością metrum do gatunku
b) odpowiedniością gatunku do stylu
c) odpowiedniością stylu do tematu
Odpowiedź c)
Komentarz:
Antyczna zasada decorum to odpowiedniość stylu do tematu. W myśl tej zasady tragedii przypisany był styl wysoki, to znaczy pełen powagi, dostojeństwa i patosu, komedii zaś styl niski – bohaterowie mogli posługiwać się językiem potocznym i nie stronić od rubaszności.
U Szekspira nawet w tragediach pojawiają się sceny pełne humoru, a nawet groteski. Wedle tej zasady bohaterami tragedii mogli być tylko ludzie szlachetnie urodzeni, u Szekspira pojawiają się również bohaterowie niższego stanu. Cechą nową jest też zmienność charakterów występujących postaci. W dramacie antycznym bohaterowie pozostawali tacy sami od początku do końca sztuki, u Szekspira bohaterowie przechodzą metamorfozy, ich charaktery są niestałe i kształtują się pod wpływem wydarzeń np.: Makbet z człowieka honoru i szlachetnego rycerza zmienia się w rozchwianego wewnętrznie tyrana i despotę.
7. Szekspir wprowadził również do teatru:
a) dwuplanową kompozycję
b) role żeńskie
c) przerwę pomiędzy aktami
Odpowiedź a)
Komentarz:
Dwuplanowa kompozycja, czyli współistniejące obok siebie płaszczyzny realistyczna i fantastyczna, były nie do pomyślenia w dramacie antycznym. W Makbecie rolę taką pełni scena z wiedźmami. Przez różnych interpretatorów dzieła postrzegane są one bądź jako następczynie greckich Mojr, bądź jako siły zła i ciemności, bądź jako upostaciowione pragnienia Makbeta. Plan metafizyczny, wiara w rzeczy funkcjonujące poza porządkiem naszego rozumu, to jedna z rzeczy, które tak bardzo urzekły romantyków w Szekspirze. Dwa plany rzeczywistości pojawiają się zarówno w Balladynie Słowackiego, jak i drugiej części Dziadów Mickiewicza.
8. Bohaterowie szekspirowscy sami kształtują swój los, podczas gdy losem bohaterów antycznych rządzi:
a) hamartia
b) fatum
c) konflikt tragiczny
Odpowiedź b)
Komentarz:
Bohaterowie szekspirowscy sami kształtują swój los, podejmowane przez nich decyzje mają duży wpływ na ich życie. To zupełne przeciwieństwo antycznego wariantu tragedii. Tam losem bohaterów rządziło fatum – straszliwa siła ferująca wyroki, przed którą nie było ucieczki. Niezależnie od wysiłków człowieka i od tego, jak bardzo chciał uniknąć pisanego mu losu, nigdy nie zdołał umknąć przed przeznaczeniem. Przypomnij sobie losy nieszczęsnego Edypa, który ostrzeżony, że przyjdzie mu poślubić własną matkę, ucieka z rodzinnego królestwa, by jeszcze bardziej uwikłać się w pisany mu los.
9. Tragedia szekspirowska to:
a) odmiana gatunku stworzona przez Szekspira
b) odmiana gatunku wykorzystująca elementy dzieł Szekspira
c) dramat po reformie teatralnej Williama Szekspira
Odpowiedź a)
Komentarz:
Tragedia szekspirowska to, oczywiście, jak sama nazwa wskazuje, odmiana gatunku stworzona przez Szekspira. Do jej cech charakterystycznych należą:
- zerwanie z klasyczną zasadą trzech jedności: wielowątkowa akcja rozgrywa się w różnych miejscach i nie podlega ograniczeniom czasowym,
- stylistyczne zróżnicowanie języka: każdy bohater, w zależności od pozycji, rangi społecznej i wykształcenia, posługuje się innym językiem,
- konflikt tragiczny nie wynika z działania fatum, ale ma swe źródło w działaniu bohaterów,
- charakterystyczna przemiana wewnętrzna w konstrukcji psychicznej bohatera.
10. Temat, wokół którego zbudowany jest Makbet to:
a) władza
b) pieniądze
c) konflikt małżeński
Odpowiedź a)
Komentarz:
Tematem przewodnim historii Makbeta jest chorobliwa walka o władzę. Na początku dramatu widzimy go jako lojalnego sługę i wiernego przyjaciela, jest człowiekiem prawym i walecznym obrońcą ojczyzny. Wewnętrznie to człowiek delikatny i refleksyjny, o chwiejnym i dość słabym charakterze. To jego żona – lady Makbet – jest raczej kobietą zdecydowaną, o jasno zdefiniowanych celach życiowych. Oboje opanowani są żądzą władzy. Chore ambicje prowadzą do tego, że Makbet, pod wpływem namów żony, zabija króla i sam zasiada na tronie Szkocji. To dopiero początek historii. Krwawe koło zbrodni zaczyna napędzać się samoistnie, a Makbet nie jest w stanie wyrwać się z tego piekielnego kręgu. I tak po zabiciu króla musi jeszcze zabić Banka, któremu czarownice przepowiedziały, że jego potomek zasiądzie na tronie Szkocji, oraz jego syna.
11) Władza to częsty temat w dramatach Szekspira. Mówią o niej również:
a) Hamlet i Król Lear
b) Romeo i Julia oraz Otello
c) Sen nocy letniej
Odpowiedź a)
Komentarz:
Temat władzy pojawia się również w Hamlecie i Królu Learze. Szczególnie ważny jest pierwszy z nich, dramat traktujący o kondycji ludzkiej i walce o władzę.
Hamlet to klasyczna tragedia zemsty: duch ojca pojawia się przed Hamletem, by wyjawić mu prawdziwe przyczyny swej śmierci (ojca Hamleta zabił kochanek matki, aby móc poślubić jego żonę i zasiąść na tronie) i zażądać, by syn pomścił śmierć ojca. Wyjątkowa w dramacie jest konstrukcja samego bohatera, tak niepodobna do wcześniejszych kreacji Szekspira – młodzieńca targanego namiętnościami i rozdartego pomiędzy poczuciem obowiązku wobec ojca, a naturalnym wstrętem, jaki budzi w nim zbrodnia. Właściwie nie wiadomo, dlaczego usunięto go z kanonu lektur obowiązkowych, bo to sztandarowe dzieło Szekspira, warto więc może zapoznać się z nim przed egzaminem maturalnym.
12) Słynny monolog Makbeta: życie jest tylko przechodnim półcieniem, nędznym aktorem, który swą rolę wygrawszy na scenie w nicość przepada… odnosi się do:
a) toposu teatrus mundi
b) motywu vanitas
c) toposu życia pośmiertnego
Odpowiedź a)
Komentarz:
Chodzi oczywiście o topos teatrus mundi. Topos ten sięga korzeniami do starożytności, choć wielu (błędnie!) przypisuje jego autorstwo Szekspirowi. Nie był on pierwszy w ukazywaniu teatralności świata, blichtru dekoracji i znikomej wartości skrywania się za maską.
W sztukach Szekspira często mamy do czynienia z teatrem w teatrze – obfitują one w sceny, kiedy to aktorzy na scenie sami odgrywają teatr. Dzieje się tak na przykład w Hamlecie – młody książę prosi o występ grupę wędrownych artystów, która ma zdemaskować Klaudiusza jako zabójcę jego ojca. Z motywem teatru w teatrze spotykamy się również w Poskromieniu złośnicy oraz w Śnie nocy letniej.
13. W dramacie Makbet zostaje zabity przez:
a) Lady Makbet
b) Banka
c) Makdufa
Odpowiedź c)
Komentarz
Makbeta zabija Makduf. Makbet po objęciu tronu postanawia wyeliminować swych potencjalnych przeciwników. Skazuje na śmierć Banka, Makdufa i syna Banka, a gdy tym dwóm udaje się uciec, zabija również żonę Makdufa. Kolejne morderstwa przychodzą mu coraz łatwiej. Giną wszyscy ci, którzy mogliby coś podejrzewać lub których Makbet mógłby posądzać o próby sprzeciwu wobec jego rządów. Siłą napędzającą jego działania jest strach i brak zaufania do kogokolwiek. Te wydarzenia uczyniły z Makbeta bestię, zbrodniarza i tyrana znienawidzonego przez lud. Staje się on bezwolnym, targanym własnym strachem i sprzecznymi emocjami człowiekiem, dla którego śmierć staje się wybawieniem z koszmaru, w jaki sam się uwikłał.
14. Treny Jana Kochanowskiego, jako całość to:
a) cykl poetycki
b) zbiór wierszy
c) antologia
Odpowiedź a)
Komentarz
Treny jako całość stanowią cykl poetycki. Oznacza to, że nie możecie traktować ich jako zbioru wierszy o podobnej tematyce, ale musicie rozpatrywać jako całość i interpretować tak, jak interpretuje się cykle poetyckie. Przemawia za tym przemyślana konstrukcja Trenów.
Wszystkich Trenów jest dziewiętnaście. Jako całość zostały wydane w 1580 roku, a nawiązywali do nich również twórcy późniejszych epok, między innymi Bolesław Leśmian w wierszu Urszulka Kochanowska.
15. Głównym tematem Trenów jest:
a) Urszulka Kochanowska i jej życie u boku rodziców
b) kryzys światopoglądowy poety i polemika z ideałami epoki
c) spór o ważne kwestie religijne i społeczne
Odpowiedź b)
Komentarz:
Poeta tworzy Treny po śmierci ukochanej córeczki Urszulki. To jej zadedykowany jest ten cykl, ale Urszulka nie jest jedynym bohaterem Trenów. Wydaje się, że śmierć dziecka posłużyła poecie jako pretekst do polemiki z głównymi ideami epoki. Choć zbolały poeta często wspomina córkę, dużo częściej tematem Trenów stają się uczucia zbolałego ojca i jego strach w obliczu śmieci. Treny służą autoanalizie duszy poety i rewizji wcześniejszych poglądów filozoficznych. Cykl ten więc nie ma na celu jedynie ukazania żalu po śmierci ukochanej osoby (tak jak to jest w przypadku klasycznego trenu), ale także, a może przede wszystkim, jest traktatem filozoficznym wchodzącym w dialog z niemal wszystkimi ważniejszymi elementami ideologii epoki.
16. W Trenie I poeta odwołuje się do:
a) filozofii stoickiej
b) historii starożytnej Grecji
c) tradycji poezji funeralnej
Odpowiedź c)
Komentarz:
Tren I to niejako wstęp do całości cyklu. Poeta przywołuje wszytki łzy Heraklitowe i skargi Simonidowe, odwołując się tym samym do tradycji poezji funeralnej. Simonides, poeta grecki, uważany był za twórcę gatunku, jakim jest tren, natomiast przywołany filozof grecki Heraklit z Efezu pojawia się w tym zestawieniu jako przedstawiciel poezji pesymistycznej. Na potwierdzenie swego cierpienia gromadzi poeta różne określenia bólu: łzy, płacze, lamenty, troski, wzdychania, żale, frasunki, prowadząc do hiperbolizacji tego uczucia. A to wszystko po to, by na końcu zadać retoryczne pytanie o to, czy człowiekowi bardziej przystoi rozpaczanie, czy też walka z losem, śmiercią i siłami, z którymi i tak wygrać się nie da.
17. Tren IX obrazuje:
a) ruinę całego kanonu wartości poety
b) Urszulkę jako drzewko oliwne, które zostało ścięte przez nieuważnego ogrodnika
c) wędrówki Orfeusza po zaświatach w poszukiwaniu Eurydyki
Odpowiedź a)
Komentarz:
Tren IX jest niezwykły już choćby przez to, że nie ma w nim słowa o Urszulce. Cały poświęcony jest wyrażeniu kryzysu światopoglądowego, jaki ogarnął poetę po śmierci córki. Wiersz skierowany jest do mądrości, która jawi się jako potężna i ponętna wartość, jednak zupełnie niedostępna ludziom. O ile wcześniej w Trenach przemawiał przede wszystkim Kochanowski – ojciec, o tyle tutaj wypowiada się przede wszystkim jako filozof i nauczyciel, który jeszcze niedawno radził wszystkim stosowanie w życiu ideałów stoickiego sposobu życia i horacjańskiego carpe diem. Teraz pocieszyciel sam potrzebuje pocieszenia. Owa mądrość, którą przywołuje na początku i która chronić go miała przed ślepymi ciosami losu, okazuje się zupełnie pozbawiona znaczenia, gdyż w obliczu śmierci dziecka nie przynosi pociechy.
18. Tren X Jana Kochanowskiego nazywa się umownie “przełomowym”, bo:
a) podważa ostatnią stoicką wartość – cnotę
b) poeta mówi w nim o sobie jako o człowieku nieszczęśliwym
c) podważa chrześcijańską wiarę w życie pozagrobowe
Odpowiedź c)
Komentarz:
Tren X jest wyrazem najgłębszego zwątpienia podważającego chrześcijańską wiarę w życie pozagrobowe. Adresatką utworu jest Urszulka. Poeta szuka jej wszędzie tam, gdzie ludzie w różnych epokach sytuowali swoich zmarłych. Jest tu chrześcijański raj i czyściec, starożytne Elizjum i Hades. Wymienienie tych wszystkich miejsc obok siebie świadczy o tym, że poeta traktuje je jako równie prawdopodobne i nie wie, który z tych obrazów jest prawdziwy. Podsumowując, stawia smutne i pełne zwątpienia pytanie: Gdziekolwiek jest, jeśliś jest?, którym podważa chrześcijański dogmat o życiu po życiu. Cierpienie ojca jest tak wielkie, że przyćmiewa mu nawet podstawy światopoglądu, któremu hołdował przez całe swoje życie.
19. W Trenie XI poeta podważa kolejną antyczną wartość:
a) mądrość
b) cnotę
c) umiarkowanie
Odpowiedź b)
Komentarz:
W Trenie XI poeta występuje przeciwko kolejnej starożytnej wartości – cnocie (virtus). Cnota w starożytności kojarzona z cechami takimi, jak pobożność, prawość, dobroć, miała czynić człowieka szczęśliwym. Kochanowski zauważa jednak, że to, jak człowiek żyje, nie ma najmniejszego wpływu na jego los, gdyż zło dotyka tak samo dobrych, jak i złych. Poeta dochodzi do przekonania, że w świecie nie ma harmonii, którą tak sławili starożytni, a o której marzyli ludzie renesansu. Wydaje się, że wszystko w co wierzył poeta, upada. Jednak po raz pierwszy również daje o sobie znać refleksja, że rozpacz ma działanie niszczące, dlatego należy ją przezwyciężyć, aby zachować ludzką godność.
20. Precyzyjna konstrukcja cyklu odzwierciedla układ klasycznego:
a) epicedium
b) pieśni
c) hymnu
Odpowiedź a)
Komentarz:
Precyzyjna konstrukcja cyklu odzwierciedla układ klasycznego epicedium, czyli pieśni żałobnej. Z czasem gatunek ten przekształcono w mowę żałobną bądź tekst sławiący osobę zmarłą. Epicedium zawiera następujące części, które bez trudu odnajdziemy w Trenach: laudatio (pochwałę cnót i zalet zmarłego), comploratio (opłakiwanie i rozpamiętywanie poniesionej straty), consolatio (pocieszenie) oraz często exhortatio, czyli napomnienie w formie pouczenia. Całość często poprzedzał wstęp, czyli expositio. Po uważnej lekturze widać, że dzieło poety wykracza poza definicję klasycznego gatunku – u Kochanowskiego to całość cyklu, nie pojedynczy wiers, odpowiada schematowi według klasycznych założeń.
Zobacz: