Tango – jak rozumiesz tytuł znanej sztuki Sławomira Mrożka?
Wstęp I
Tytuł sztuki jest wieloznaczny, i bynajmniej nie możemy mówić tylko o jednym jego znaczeniu. Pochodzi on od nazwy tańca towarzyskiego wywodzącego się z Ameryki Południowej. Taniec ten powstał na początku XX w. na przedmieściach Buenos Aires. W niepokojącym rytmie tanga i jego zmysłowych figurach zawiera się mit miłości, zdrady i śmierci. Czasem znów mówi się, że tango odzwierciedla kłótnię kochanków, ukazuje walkę między kobietą a mężczyzną o dominację w związku. W sztuce Mrożka pod koniec III aktu wuj i Edek tańczą znane tango La Cumparsita.
Wstęp II
Motyw tańca ma ogromne znaczenie w literaturze polskiej. Dość wspomnieć „Pana Tadeusza” Mickiewicza ze słynnym polonezem i „Wesele” Wyspiańskiego z finalnym somnabulicznym tańcem chocholim. Tango La Cumparsita, podobnie jak taniec chocholi, zamyka sztukę. Podobnie jak u Wyspiańskiego, finalny taniec mam pesymistyczną wymowę.
Rozwinięcie
Tango w sztuce Mrożka tańczą dwaj mężczyźni. To nietypowa sytuacja – w tym tańcu miłości i śmierci wygrywa Edek, on dominuje i prowadzi, ciągnąc za sobą Eugeniusza. Edek prowadzący w tańcu symbolizuje zwycięstwo prymitywnego chamstwa, kultury masowej i bezczelności nad etosem inteligenckim, tradycją, kulturą wysoką, ideałami. W tym finalnym tańcu manifestuje się również zwycięstwo władzy totalitarnej, opartej na przemocy i sile pięści nad hamletycznymi rozterkami i romantycznym dziedzictwem Artura.
W III akcie sztuki Edek, jako najsilniejszy, przejmuje władzę w domu – mimo że pozostali domownicy nie mają na to wcale ochoty. Na polecenie Edka Eugeniusz zdejmuje mu buty, Edek przebiera się również w marynarkę, zdjętą z Artura. Edek zaprasza przerażonego i niezbyt chętnego Eugeniusza do tańca…
A tango, choć awansowało na salony i stało się modne, pochodzi przecież z nizin, jest tańcem, który wywodzi się z kultury niskiej. Taniec Edka i Eugeniusza jest właśnie symbolem zwycięstwa kultury niskiej nad wysoką, zwycięstwa chamstwa plebsu nad etosem inteligenckim.
Tango możemy zinterpretować jako dramat o rewolucji. W tej sztuce mamy wyraźną walkę o władzę i porewolucyjny chaos (porewolucyjny, bo rewolucji obyczajowej dokonało już pokolenie Stomila i Eleonory). Możemy więc odczytać Tango jako obraz dziejów społeczno-politycznych, w których… na ogół zwycięża brutalna siła.
Po drugie, możemy odczytywać sztukę jako dzieło o rewolucji obyczajowo-artystycznej. Formy i konwencje upadają, a wypracowane nowe formy są wyzwaniem dla kolejnych pokoleń artystów – doskonale nadają się do obalenia. W końcu jednak i tak zwycięża tania, masowa sztuka, która nie ma nic wspólnego ze sztuką wysoką, elitarną – symbolem tego zwycięstwa jest właśnie wywodzące się z kultury popularnej tango. Tango jest także sztuką o kryzysie wartości i ich upadku. Najpierw zbuntowali się rodzice, potem Artur przeciwko rodzicom, ale i tak wszystkich buntowników pokonał Edek, brutalny i tępy cham.
Tango możemy powiązać z Weselem Wyspiańskiego, bo rola tańca zamykającego oba dramaty jest podobna. Taniec chocholi i tango wciągają bohaterów w swój wir. Są symbolem bierności i braku perspektyw. Opozycja: rodzina Stomilów – Edek przypomina najważniejszą w dramacie Wyspiańskiego opozycję: inteligencja – chłopi. Wprawdzie Edek jest przedstawicielem ludu, lecz można powiedzieć, że ma pewne cechy typowego chłopa: jest pewny siebie, zadziorny, wierzy w siłę pięści zupełnie jak Czepiec. Inteligencja w Tangu patrzy na lud podobnie jak inteligencja w Weselu: widzą prostych ludzi, lekceważą prawdę o nich i ich możliwości. W obu dramatach okazuje się to zgubne w skutkach.
Zakończenie
„Tango” to dramat uniwersalny… o kryzysie sztuki, zwycięstwie kultury masowej, konflikcie: inteligencja – lud, starzy – młodzi, mitach romantyzmu, o mechanizmie rewolucji i wszelkich przewrotów społecznych.
Zobacz:
Tango Sławomira Mrożka – uniwersalna problematyka ukryta pod maską groteski
Do jakich utworów nawiązuje Tango Mrożka i jaki jest sens tytułu dramatu?