Jesień życia
Skąd to określenie?
Tymi słowami określamy starość, czas odpoczynku, emerytury. Przeciwieństwo jesieni – wiosna życia, czyli młodość.
Jaka powinna być jesień życia? Taka jak złota polska jesień – pogodna, ciepła, pełna kolorów. Nostalgiczna, ze wspomnieniami i bogata. Żadnego ciułania pieniędzy, żadnych smutków i trosk. I z dobrym zdrowiem, koniecznie.
Starzy bohaterowie lektur
- Ebenezer Scrooge z Opowieści wigilijnej – samotny, bo straszliwie skąpy. Nieszczęśliwy, opuszczony przez bliskich, których sam zraził do siebie. Dostaje od losu jeszcze jedną szansę – w wigilijną noc duchy podpowiadają mu, jak może zmienić swoje życie.
- Kuntz Wunderli – 82-letni tragarz, bohater Miłosierdzia gminy. Samotny, niedołężny mieszkaniec szwajcarskiej wioski zostaje wystawiony na okrutną licytację.
- Mendel Gdański – bohater noweli Marii Konopnickiej. Ma 67 lat, jest Żydem mieszkającym w Gdańsku. Staje się obiektem ataku, kiedy w mieście wybuchają antyżydowskie zamieszki.
- Bohater opowiadania Stary człowiek przy moście – wojna oddzieliła go od domu. Jest zagubiony, przede wszystkim jednak martwi się o los swoich zwierząt.
- Santiago, bohater utworu Stary człowiek i morze. Rybak, który udowodnił, że stary człowiek zdolny jest do wielkich czynów. Swoją walką z ogromnym marlinem udowodnił, że „człowieka można zniszczyć, ale nie pokonać”.
Smutna starość:
z powodu samotności
- Ben Weatherstaff – ogrodnik z Tajemniczego ogrodu Frances Elizy Burnett – jego jedynym przyjacielem był mały gil;
- Scrooge z Opowieści wigilijnej Charlesa Dickensa – sam sobie winien. Jego skąpstwo skutecznie odstraszało wszelkich przyjaciół.
z powodu ubóstwa
- Bohater Miłosierdzia gminy Marii Konopnickiej – 82-letni tragarz Kuntz Wunderli, samotny, niedołężny mieszkaniec szwajcarskiej wioski wystawiony na… licytację. Niezdolny do pracy, opuszczony przez rodzinę starzec stara się ukryć swą słabość, aby przypodobać się ewentualnym „nabywcom”. Najstraszniejsze jest to, że wśród licytujących jest również syn starca. Nie czuje on jednak żadnej więzi ze swym ojcem, nie chce go przyjąć pod swój dach.
z powodu okrucieństw historii
- Mendel Gdański – bohater noweli Marii Konopnickiej, 67-letni Żyd samotnie wychowujący wnuka. Spotykają go antyżydowskie represje, więc czuje się oszukany i zdradzony przez społeczność miasta, któremu poświęcił całe swoje życie.
- Stary człowiek przy moście – opowiadanie Ernesta Hemingwaya. Bohatera lektury wojna oddzieliła od tych, których najbardziej kochał – gromadki domowych zwierząt. Nie boi się o swoje życie, myśli tylko o tym, jak jego podopieczni poradzą sobie w wojennej zawierusze.
Mocna starość
Walka o życie
- Santiago – bohater opowiadania Stary człowiek i morze. Potrafił udowodnić, że człowiek stary zdolny jest do wielkich czynów. Swą walką z ogromnym marlinem udowadnia, że „człowieka można zniszczyć, ale nie pokonać”.
- Faust – chce przedłużyć swój żywot. Jest już stary, więc w zamian za powrót do młodości zaprzedaje duszę diabłu. Zamierza poznać to, co najważniejsze w życiu. Rozczarowany mądrymi księgami zaczyna w końcu żyć naprawdę.
Doświadczenie
Chociaż babcia czy starsza sąsiadka nie zna się na grach komputerowych, sportach ekstremalnych i popularnych zespołach muzycznych, to jej wiedza o życiu zdecydowanie przekracza naszą.
Nie lubimy słuchać rad doświadczonych staruszków, a zwłaszcza utyskiwania na „dzisiejszą młodzież”. Nie przepadają też za tym niektórzy bohaterowie literaccy.
W Panu Tadeuszu Soplicowie przestrzegają tradycyjnych zasad wychowania, które nakazują młodym ludziom bezwzględny szacunek i posłuszeństwo wobec starszych członków rodziny. Myślicie, że Tadeuszowi łatwo było pokornie wysłuchać (zawartej w pierwszej księdze) „Nauki Sędziego o grzeczności”, skierowanej do młodzieży i nakazującej szacunek dla starszych?
Kto na pewno „musi” być stary?
Malarze i rzeźbiarze przedstawiają go jako starca z długą, siwą brodą. Jest stary jak świat albo i jeszcze starszy. Był zawsze i zawsze będzie – przynajmniej dla chrześcijan. Kto? Bóg. Dlaczego zawsze wyobrażano go jako starego? Bo z wiekiem przybywa nam mądrości, a Bóg jest Najwyższą Mądrością.
Kto jeszcze?
Święty Mikołaj – najsympatyczniejszy ze wszystkich starszych ludzi. Znamy go wszyscy.
Pustelnicy, czarodzieje, magowie, wieszczowie – prorok Kohelet w Biblii, wieszcz tebański Tejrezjasz w mitologii, czarodziej Merlin z legendy O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu, Panoramiks z komiksu o Asteriksie i Obeliksie.
Co lubią ludzie starsi?
Swój dom – rzadziej go opuszczają niż za młodu, tu właśnie czują się szczęśliwi.
Spotkania z rodziną – a więc przede wszystkim niedzielne obiady, niezapowiedziane wizyty wnuczków, dla których zawsze mają ukryte słodycze lub kilka złotych.
Wspomnienia – „za moich czasów”, „kiedy byłem młody”… tymi słowami rozpoczynają swoje opowieści. A komu je najchętniej opowiadają? Oczywiście wnukom. Lata swej młodości często wspomina Maciek Dobrzyński z Pana Tadeusza.
Starość w cytatach
A Ty [Panie – przyp. red.] mnie zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością.
Jan Kochanowski, Na dom w Czarnolesie
Biedna starości, wszyscy cię żądamy,A kiedy przyjdziesz, to zaś narzekamy.
Jan Kochanowski, Na starość
Pierś moja coraz słabiej oddycha,
krew moja coraz wolniej płynie,
w sieci zmarszczek jak w pajęczynie
leżę spętana i cicha…
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Babka
rodzą się po raz trzeci
w aureoli siwych włosów
i uczą od wnucząt
stawiania pierwszych kroków
Józef Baran, Bajka o babciach
Starsi panowie, starsi panowie,
starsi panowie dwaj.
Już szron na głowie, już nie to zdrowie,
a w sercu ciągle maj…
Kabaret Starszych Panów
Starość we wszystko wierzy. Wiek średni we wszystko wątpi. Młodość wszystko wie.
Oscar Wilde
Frazeologia
- Czerstwy staruszek – silny, krzepki, zdrowy starszy mężczyzna;
- Zgrzybiała staruszka – stara, zniedołężniała kobieta;
- Głęboka starość – późna starość;
- Być podporą czyjejś starości – służyć komuś wsparciem i pomocą, gdy jest stary.
Pytanie otwarte – wypracowanie!
- Zaprezentuj starszą osobę, którą znasz z lektur lub z własnych doświadczeń. Za co ją cenisz? (charakterystyka)
- Starość nie musi oznaczać: słabość. Na podstawie lektur i obserwacji dowiedź, że starość to mądrość, siła, doświadczenie (rozprawka).
- Napisz list do starszego, samotnego człowieka. Zaoferuj mu swoją przyjaźń i pomoc.
Minikonspekt wypracowania na temat:
Starość nie musi oznaczać słabość. Na podstawie literatury dowiedź, że starość to mądrość, siła, doświadczenie.
I Teza.
Aby udowodnić tezę tematu, trzeba wybrać odpowiednie osoby, które choć są starsze, nie poddały się starości. Ich postawy potwierdzą, że starość to nie słabość.
II Kto to może być:
- Santiago z opowiadania Stary człowiek i morze. Jego walka z marlinem jest też walką o własną godność, dowodzi siły i aktywności człowieka starego.
- Jan Paweł II. Mimo podeszłego wieku spełnia swą misję, pielgrzymuje po świecie, szerzy ideały pokoju i miłości bliźniego.
- Scrooge z Opowieści wigilijnej Dickensa – jest dowodem, że w każdym wieku człowiek może dokonać przemiany, stać się lepszym i mądrzejszym.
- Ktoś z Twojego otoczenia. Babcia, dziadek, zaprzyjaźniony sąsiad? Mimo wieku tryska energią, jest dla Ciebie autorytetem, biegasz do niego po radę, ma odpowiedź na każde pytanie.
III Zakończenie:
Tak powinno być! Starość to doświadczenie życiowe, ludzie powinni móc dzielić się nim z najbliższymi. To mądrość i siłą powinny być cechami starości, nie samotność, choroba, bezradność.
Starość w języku
- Cicha, pogodna, spokojna starość.
- Niedołężna, późna, samotna, smutna, zgrzybiała starość.
- Starość dokucza, doskwiera komuś, gniecie, gnębi kogoś.
- Starość nie radość, śmierć nie wesele.
- Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci – przyzwyczajenia młodości pozostają na stare lata.
- Stary jak świat – bardzo stary.
- Stary, ale jary – stary, ale czerstwy, silny, zdrowy.
- Człowiek starej daty – człowiek o dawnych, niewspółczesnych poglądach, dawnego pokroju; człowiek staroświecki, konserwatysta.
- Człowiek w podeszłym wieku.
Zobacz:
Topos starości w literaturze – omów na wybranych przykładach.
Motyw czasu i starości w wierszach Marii Pawlikowskiej Jasnorzewskiej