Sekrety rodzinne
Mit o Edypie – Jedna ze smutniejszych historii antycznych. Edyp, przybrany syn króla i królowej Koryntu, od wyroczni delfickiej dowiedział się, że zabije ojca i poślubi własną matkę. Nie chcąc do tego dopuścić, Edyp ucieka z Koryntu. Zabija napotkanego po drodze człowieka (pokłócili się o „pierwszeństwo przejścia”). Był to Lajos – jego rodzony ojciec. W Tebach Edyp rozwiązuje zagadkę straszliwego Sfinksa gnębiącego miasto i w nagrodę poślubia wdowę po królu Lajosie – czyli własną matkę. Gdy dowiaduje się, że mimo starań nie uciekł przed swym przeznaczeniem, oślepia się i na zawsze opuszcza Teby. Dalsze losy rodu Labdakidów w Antygonie Sofoklesa.
Hamlet – gdy odkrył tajemnicę znienawidzonego stryja, postanowił pomścić śmierć swego ojca. Decydując się na dokonanie zbrodni, doprowadza do śmierci wielu osób.
Tajemniczy ogród – Kto mieszka w najdalszym pokoju? Dlaczego nocami słychać płacze i jęki? Nikt, nawet służba, nie chce wyjaśnić Mary tajemnicy rodziny pana Cravena. Jednak dziecięca ciekawość rozwiąże tę zagadkę. A także tajemnicę zamkniętego, dzikiego ogrodu, do którego klucz znalazł mały ptak.
Dawid Copperfield – Dlaczego dziesięcioletni chłopiec z dobrego domu musi pracować w obskurnej dzielnicy Londynu? Czym „zasłużył” sobie na taką nienawiść ojczyma? Nie tylko Dawid ukrywał swój rodzinny sekret. Także jego ciotka Betsey – na pozór zrzędliwa stara panna, w rzeczywistości pełna miłości i odważna osoba. Jej wstydliwa tajemnica wyjaśni się dopiero, gdy Dawid będzie dorosły (a więc w części, która nie jest dla Was obowiązkowa). Dlatego trochę podpowiemy: ciotka Betsey – zatwardziała feministka – wcale nie była wdową ani starą panną.
Zagadkowe miejsca
Pełno ich w utworach romantycznych (np. balladach Adama Mickiewicza) – leśne groby, pustelnie, głazy przypominające ludzką postać.
Jezioro Świteź – Okoliczni mieszkańcy wolą nie zapuszczać się w te rejony. Nocami słychać tu szczęk broni, jęki i krzyki mordowanych. Legenda głosi, że na dnie jeziora znajduje się średniowieczne miasto. Jego mieszkańcy dawno temu zostali zaatakowani przez wojska ruskie. Nie była to równa walka, bo w mieście znajdowały się jedynie kobiety z dziećmi i niedołężni starcy (wojownicy wyruszyli na wyprawę). Bóg widząc mord niewinnych ofiar, zalał całe miasto wodą – napastnicy zginęli, a mieszkańcy zyskali podwodne schronienie.
Cmentarna kaplica – Tu corocznie odbywa się tajemniczy obrzęd dziadów.
Ciemno wszędzie, głucho wszędzie.
Co to będzie? Co to będzie?
Tymi słowami wieśniacy pod przewodnictwem Guślarza wyrażają swój niepokój i ciekawość. Nikt nie wie, jakie duchy przybędą na obrzęd. Co powiedzą? Czy będą posłuszne nakazom Guślarza i przed świtem opuszczą kaplicę?
Chata wdowy, malinowy zagajnik, zamek księcia Kirkora – Te miejsca kryją w sobie straszną tajemnicę – zbrodni, której dopuściła się Balladyna.
Leśna mogiła (Echa leśne) – Tu został pochowany powstaniec z 1863 roku. Takich mogił wiele można znaleźć w świętokrzyskich lasach. Ale z tą związana jest bardzo smutna tajemnica. Otóż wyrok na powstańca – kapitana Rymwida wydał jego stryj i najbliższy opiekun, generał wojsk carskich. To największa życiowa porażka generała Rozłuckiego. Czuł się winny śmierci bratanka, ale wiedział, że nie mógł postąpić inaczej. Dyscyplina żołnierska nakazuje zapomnieć o więzach rodzinnych.
Tajemnicza postać
Zjawia się nie wiadomo skąd i wzbudza powszechne zainteresowanie.
Pustelnicy – Często występują w legendach, baśniach i balladach. Nie wiadomo, kim są ani dlaczego wybrali życie z dala od ludzi. Znają się na leczniczych właściwościach ziół, a często mają moc prawie magiczną (tak było w balladzie „Lilie”). Nie lubią, gdy ktoś im bez potrzeby zakłóca pustelniczy spokój.
Grażyna z poematu Mickiewicza – Kim jest ten odważny rycerz, który poprowadził wojsko litewskie do walki z Krzyżakami? Nikt nie przypuszczał, że to Grażyna – żona Litawora. Aby ratować honor męża i nie dopuścić do haniebnego przymierza z Krzyżakami, zakłada zbroję męża i rusza do walki. Jest jednak zbyt słaba – zostaje śmiertelnie ranna. Zrozpaczony Litawor umiera wraz z nią – rzuca się w płomienie stosu pogrzebowego.
Ksiądz Robak – Najciekawsza, najbardziej tajemnicza postać Pana Tadeusza. Kto by przypuszczał, że pod mnisim kapturem kryje się legendarny rozrabiaka Jacek Soplica? Blizna na twarzy, sprężysty żołnierski krok i doskonałe umiejętności strzeleckie – to wzbudza podejrzenia szlachty. Ale przebranie mnicha jest jedynie kamuflażem umożliwiającym działalność polityczną.
Andrzej Kmicic (Babinicz) – Musiał zmienić nazwisko, aby odpokutować swoje winy. Wyjątkowym poświęceniem w walce ze Szwedami zaciera ciążące na nim podejrzenie o zdradę kraju. Jest postrachem dla oddziałów szwedzkich i wszystkich, którzy sprzyjają najeźdźcy. Sława Babinicza – mściciela – dociera do najdalszych zakątków kraju. Nikt jednak nie przypuszcza, że znienawidzony Andrzej Kmicic i podziwiany Andrzej Babinicz to ta sama osoba.
Józef Skawiński z noweli Sienkiewicza Latarnik. Mieszkańcom Aspinwall nowy latarnik wydaje się dziwną, choć sympatyczną osobą. Rzetelnie pracuje, dba o bezpieczeństwo statków, ale stroni od ludzi. Pewnego dnia niespodziewanie zapomina zapalić latarnię. W konsekwencji musi opuścić wysepkę i już nikt nie pozna jego tajemnicy. Co innego czytelnik – jest dokładnie poinformowany o przyczynach zmiany zachowania Skawińskiego, o jego burzliwej przeszłości. Zagadką jedynie pozostają dalsze losy emigranta – znalazł sobie spokojny kąt czy tułał się aż do śmierci?
W klerykowskim gimnazjum nieoczekiwanie pojawia się Bernard Zygier (Syzyfowe prace Żeromskiego). Został tu skierowany z Warszawy z „wilczym biletem”. Jest otoczony „szczególną opieką” rusyfikatorów. Jaką przeszłość ma za sobą? Chłopiec niewiele o tym mówi, bo nie wie, czy może zaufać nowym kolegom. Zdradza się jednak na lekcji polskiego. U wielu wywołuje szok, ale jego zachowanie wzbudza też podziw rówieśników. Wkrótce też zostaje przywódcą tajnego polskiego stowarzyszenia gimnazjalistów.
Mały Książę – jest rzeczywistą postacią czy wytworem wyobraźni? Wygląda jak dziecko, ale jest bardziej odpowiedzialny niż niejeden dorosły. Czy udało mu się powrócić na swoją planetę?
Zenek i Danka – Bohaterowie powieści Ireny Jurgielewiczowej. Każde z nich ma za sobą niezbyt ciekawą przeszłość, o której nie chcą nikomu mówić. Są nieufni, zamknięci w sobie. Marzą o rodzinnym domu. Dzięki grupie poznanych na wakacjach przyjaciół nabiorą pewności, że przyszłość może być dla nich przychylniejsza.
Tajemnica, która kusi
Tajemnice są po to, aby je odkrywać. Ale nie zawsze przynosi to zamierzone efekty.
Tabu – to słowo pochodzi z języka mieszkańców wysp Tonga. Oznacza wprowadzony przez władze społeczności zakaz stykania się z pewnymi przedmiotami, osobami lub wykonywania pewnych czynności – naruszenie tego zakazu miało spowodować nieszczęścia. Dziś tematami tabu określa się problemy, o których niewygodnie jest mówić.
Zakazany owoc – pochodzący z biblijnego Drzewa Wiadomości Dobrego i Złego. Skosztowanie tego owocu to pierwszy grzech ludzi. Dziś to symbol tego, co zakazane, nieosiągalne, ale przez to – bardzo kuszące.
Puszka Pandory – tajemnicze pudełko, które sprowadziło na świat same nieszczęścia. Prometeusz wykradł dla ludzi święty ogień z Olimpu. Rozzłoszczony Zeus rozkazał Hefajstosowi stworzyć piękną kobietę. Nadano jej imię Pandora (gr. pan – wszystko, doron – dar). Przyniosła ludziom tajemniczy dar. Ciekawość ludzka została ukarana. Z puszki wydostały się na świat wszystkie smutki i choroby.
Święty Graal – kielich, pamiątka Ostatniej Wieczerzy. Z wielkim poświęceniem szukali go rycerze Okrągłego Stołu. Znalazł go Lancelot, ale nie odważył się zabrać. Według legend arturiańskich święty Graal miał wielką, tajemniczą moc, którą poznać mogli tylko wybrani.
Apokalipsa Świętego Jana – najbardziej tajemnicza księga Biblii. Pełna jest dziwnych symboli, niezrozumiałych liczb, przerażających obrazów. Temat również tajemniczy i przerażający – wizja końca świata.
Tematy wypracowań
- Bohaterowie literaccy, których życie było tajemnicze. Który z nich wydał Ci się najciekawszy?
- Był zwykłym uczniem. Na pozór niczym się nie wyróżniał od reszty klasy. Okazało się jednak, że kryje w sobie wielką tajemnicę. Opowiedz o swoim (niekoniecznie prawdziwym) koledze.
- Każdy z nas nosi w sercu jakąś tajemnicę. Ja także.
- Kryminały uważane są za gorszą literaturę. A ja je uwielbiam, bo kryją w sobie tajemnicę.
- Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że życie bez tajemnic byłoby uboższe? Swój pogląd poprzyj przykładami z lektur.
Tajemnicze… gatunki literackie
- Mity – próbują wyjaśnić największe tajemnice ludzkości – stworzenie świata, pochodzenie człowieka.
- Przypowieści biblijne – stanowią zagadkę, bo ich prawdziwy sens wybiega poza przytoczoną historię.
- Legendy i baśnie – wiele jest w nich tajemniczych postaci, miejsc, zdarzeń.
- Romantyczne ballady i powieści poetyckie – ich bohaterami zwykle są tajemnicze postacie, ukrywające się przed światem. Niesamowita sceneria, fantastyczne zjawy.
- Powieści sensacyjne, kryminały – te gatunki opierają się przede wszystkim na tajemnicy. Zwykle czytelnik nie wie, kto popełnił zbrodnię lub jaki był jej motyw. Zagadka wyjaśnia się na końcu. Jeśli kryminał jest dobry, to rozwiązanie będzie zupełnie inne, niż się spodziewaliśmy.
Cytaty
Tajemnice życia uczą sztuki milczenia.
Seneka Młodszy
Czas wszystko na jaw wydobywa.
Sofokles
By zachować posiadaną tajemnicę, nie wystarczy samo myślenie.
Paul Claudel
Człowiek jest tajemnicą – z tajemnicy przybywa i w tajemnicy odchodzi.
Maria Dąbrowska
Najpiękniejszym, co możemy odkryć, jest tajemniczość.
Albert Einstein
Świat jest wielką tajemnicą – to ludziom za mało, muszą mieć jeszcze prywatne sekrety.
Hugo Steinhaus
Tajemnica w języku
- Trzymać język za zębami, nie puszczać pary z ust – dotrzymywać tajemnicy.
- Tajemnica poliszynela – tzw. publiczna tajemnica, czyli taka, o której wszyscy wiedzą.
- Ciekawość to pierwszy stopień do piekła – zbytnia ciekawość nie prowadzi do niczego dobrego.
- Uchylić rąbka tajemnicy – zdradzić część sekretu, tajemnicy.
- Chować (trzymać) pod korcem – trzymać coś w tajemnicy, zataić.
Zobacz: