Wizje świata w literaturze staropolskiej.

Sformułowania tematów

• Wizja świata w wybranych dziełach średniowiecza
• Obraz świata i człowieka w poezji barokowej
• Człowiek, świat i Bóg w poezji Kochanowskiego
• Świat utrwalony w bajkach i satyrach Ignacego Krasickiego

Treści podstawowe:

Hierarchia wartości uznawana przez ludzi średniowiecza – teocentryzm, życie pozagrobowe, pogarda dla ziemskich, doczesnych wartości. Utwory danse macabre zawierają taką wizję życia (np. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią), również hagiografia, która stawia wyżej kontemplację i oddanie myśli Bogu od zwykłego życia. Epika rycerska zaprezentuje świat wartości wyznawanych przez rycerstwo – pobożność także odgrywa tu najwyższą rolę. Wielki Testament Villona przypomina o przemijaniu, o znikomości sławy, urody, bogactwa, a zarazem prezentuje średniowieczny Paryż – mroczne sfery życia miasta.

Renesansową wizję najpełniej wyraził Jan Kochanowski. Jej wyznaczniki to: harmonia, boski ład, życie w zgodzie z naturą, pełne spokoju i uporządkowania. W tej wizji człowiek jak najbardziej powinien czerpać z darów życia – z umiarem, na wzór epikurejski, a zarazem wypełniać swoje obowiązki. Ta pełnia zaufania do Boga Wielkiego Architekta – załamie się w Trenach, gdy poeta dotknięty tragedią, poczuje się „ze stopniów ostatnich zrzucony”, na chwilę zwątpi w sens boskich decyzji. Poezja Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego zapowiada wizję barokową.

Barokowa wizja świata zawarta została w poezji, w wierszach Daniela Naborowskiego, Jana Andrzeja Morsztyna, Macieja Kazimierza Sarbiewskiego. To świat dynamiczny, pełen niepokoju, nie ma tu mowy o harmonii. Przemijanie, znikomość człowieka, jedyne oparcie w wierze – i znów, jak w średniowieczu pogarda dla ziemskich wartości.

W oświeceniowych satyrach czy bajkach świat został rozjaśniony barwą śmiechu. Komizm bardzo ułatwia oglądanie odrysowanego w utworach świata, ale nie ukrywa, lecz tym bardziej eksponuje jego wady. U Ignacego Krasickiego, w bajkach jest to cały spis, panorama ludzkich przywar, śmiesznostek, słabostek i poważnych wad. Krasicki opisał w bajkach naturę ludzką, ale i prawa rządzące światem, jak na przykład – prawo siły, moc pochlebstwa itp.

Jak uatrakcyjnić odpowiedź?

• Znajomością opracowań i nazwisk badaczy dawnych epok, takich jak np.:

• Jacques Le Goff – Kultura średniowiecznej Europy
• Johan Huizinga – Jesień średniowiecza
• Pierre Chaunu – Cywilizacja wieku oświecenia
• Jean Delumeau – Cywilizacja odrodzenia

• Własną opinią dotyczącą średniowiecza i baroku, które swego czasu otrzymywały negatywne noty. Do uczonych, który propagował hasło „mroków średniowiecza”, „ciemnoty baroku” należał Jacob Burkhardt. Do burzycieli podobnych mitów – Johan Huizinga. A ty?

• Przywołaniem cytatów najtrafniej definiujących prezentowaną przez autorów wizję świata. Villona „niegdysiejsze śniegi”, Kochanowskiego „Czego chcesz od nas Panie za twe hojne dary”, Naborowskiego „Cień, dym, wiatr, głos, punkt – ludzki żywot słynie”.

• Wypowiedziami autorytetów:
  Np. „Dla średniowiecza człowiek był naśladownictwem, miniaturą świata, mikrokosmosem. Teraz stosunek się odwraca. L`uomo`e modello dello mondo, mówi Leonardo da Vinci: „Człowiek jest modelem świata”. I wyrusza na jego odkrywanie”
  Jaques Le Goff Kultura średniowiecznej Europy.