To jeden z najpopularniejszych chwytów w poezji. Skojarz ze zwrotem do kogoś lub czegoś!
Skojarz apostrofę…
- z zawołaniem do kogoś lub czegoś,
- z formą wołacza rzeczowników i ich określeń,
- z trybem rozkazującym czasowników,
- z uroczystym, podniosłym stylem,
- z przemówieniem (tak, to nie tylko chwyt poetycki!),
- z modlitwami (wszystkie modlitwy zawierają apostrofy do kogoś – Boga, świętych, Matki Boskiej),
- z liryką apelu (inwokacyjną) – jeśli cały utwór liryczny jest skierowany do jakiegoś adresata („ty” lirycznego).
Nie panikuj, jeśli nauczyciel zapyta Cię o ulubione wiersze-apostrofy.
Możesz wymienić:
List do ludożerców Tadeusza Różewicza
Utwór zaczyna się od słów „Kochani ludożercy”. Adresaci apostrof to współcześni ludzie, tak zapędzeni i zapatrzeni w siebie, że nie dostrzegają innych albo ich lekceważą, ośmieszają. Apostrofy przypominają o zwykłych powinnościach, zobowiązaniach wobec drugiego człowieka, zawierają nakazy: „nie patrzcie wilkiem”, „zrozumcie”, „poczekajcie chwilę”, „nie depczcie słabszych”, „nie zgrzytajcie zębami”, „posuńcie się trochę”, „ustąpcie”.
Do moich uczniów ks. Jana Twardowskiego
Przepiękny, wzruszający wiersz o ludzkich ułomnościach, o niepełnosprawności, o dzieciach „ze szkół dla umysłowo niedorozwiniętych”, do których podmiot liryczny – dawny wychowawca, nauczyciel dzieci – kieruje swoje apostrofy. Praca z odrzuconymi przez „normalne” społeczeństwo dziećmi uczy pokory, miłosierdzia, zrozumienia, tolerancji i miłości. Za to właśnie podmiot liryczny dziękuje swoim uczniom.
Przykłady apostrof:
Gniew, Bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa.
Homer Iliada
- Nadawca
Poeta, autor dzieła, który potrzebuje pomocy, natchnienia w pisaniu dzieła.
- Adresat
Bogini grecka, która ma pomóc poecie w odtworzeniu zdarzeń.
- Funkcja apostrofy
Prośba o natchnienie twórcze, inspirację, opiekę w trakcie pisania dzieła – odtwarzania w nim epizodów wojny trojańskiej.
Wysokie góry i odziane lasy!
Jan Kochanowski Do gór i lasów
- Nadawca
Podmiot liryczny, podróżnik, doświadczony bywalec salonów i pałaców, niedoszły ksiądz (sam Jan Kochanowski).
- Adresat
Apostrofa do przyrody, do otoczenia poety, który jest już w dojrzałym wieku i wspomina dawne czasy.
- Funkcja apostrofy
Pochwała obecnego spokojnego, pełnego harmonii życia, symbolizowanego przez przyrodę (góry i lasy).
Szlachetne zdrowie,
Nikt się nie dowie,
Jako smakujesz,
Aż się zepsujesz.
Jan Kochanowski Na zdrowie
- Nadawca
Poeta, który tworzy utwór poświęcony zdrowiu.
- Adresat
Zdrowie – największa wartość w życiu człowieka.
- Funkcja apostrofy
Pochwała obecnego spokojnego, pełnego harmonii życia, symbolizowanego przez przyrodę (góry i lasy).
Jeśli nie grzeszysz, jako mi powiadasz,
czego się, miła, tak często spowiadasz?
Jan Kochanowski Na nabożną
- Nadawca
Poeta demaskator
- Adresat
„Nabożna” (pobożna) kobieta, udająca świętoszkę.
- Funkcja apostrofy
Demaskacja obłudy, fałszywego wizerunku kobiety.
Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?
Jan Kochanowski Pieśń XXV
- Nadawca
Poeta, humanista wdzięczny Bogu za stworzenie świata.
- Adresat
Bóg – stwórca świata, artysta, dobroczyńca, opiekun człowieka.
- Funkcja apostrofy
W ciągu apostrof – pytań retorycznych wyrażona jest wdzięczność Bogu za dzieło stworzenia oraz podziw nad światem.
Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,
Moja droga Orszulo tym zniknieniem swoim.
Jan Kochanowski Tren VIII
- Nadawca
Ojciec zmarłego dziecka, poeta opisujący cierpienie po stracie córki.
- Adresat
Urszula – nieżyjąca córka Jana Kochanowskiego.
- Funkcja apostrofy
Przywołanie zmarłej córki, zachowanie wspomnień o dziecku, wyrażenie rozpaczy po jego stracie.
Święta miłości kochanej ojczyzny,
czują cię tylko umysły poczciwe!
Ignacy Krasicki Hymn do miłości ojczyzny
- Nadawca
Patriota, człowiek kochający ojczyznę.
- Adresat
Miłość ojczyzny (wiemy też, że ojczyzna już częściowo zniewolona – po I rozbiorze Polski).
- Funkcja apostrofy
Wyraz uczuć patriotycznych (utwór ten jako swój hymn przyjęli uczniowie Szkoły Rycerskiej).
Młodości! dodaj mi skrzydła!
Adam Mickiewicz Oda do młodości
- Nadawca
Młody człowiek poszukujący ideałów, wskazówek dla swojego pokolenia.
- Adresat
Młodość i ideały z nią związane: siła, hart ducha, wierność, braterstwo.
- Funkcja apostrofy
Chęć zachowania młodzieńczych ideałów i zastąpienia nimi przestarzałych przekonań.
Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie.
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił.
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
- Nadawca
Poeta wspominający „kraj lat dziecinnych”, tęskniący za ojczyzną.
- Adresat
Litwa – ojczyzna poety-narratora.
- Funkcja apostrofy
W apostrofie-inwokacji zawarte są uczucia tęsknoty za ojczyzną. (Uwaga! Apostrofa ta jest parafrazą fraszki Jana Kochanowskiego Na zdrowie).
Panno Święta, co jasnej bronisz Częstochowy
I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy
Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
- Nadawca
Poeta, przywiązany do ojczyzny i wiary.
- Adresat
Matka Boska z trzech cudownych obrazów: z Jasnej Góry w Częstochowie, z Wilna oraz z cerkwi na Górze Zamkowej w Nowogródku.
- Funkcja apostrofy
Prośba o pomoc w napisaniu dzieła, o natchnienie, o przeniesienie się duszą do ojczyzny.
Smutno mi, Boże! – Dla mnie na zachodzie
Rozlałeś tęczę blasków promienistą;
Przede mną gasisz w lazurowej wodzie
Gwiazdę ognistą…
Choć mi tak niebo ty złocisz i morze,
Smutno mi, Boże!
Juliusz Słowacki Hymn
- Nadawca
Emigrant, człowiek oddalony od ojczyzny, tęskniący za nią.
- Adresat
Bóg – najbliższy podmiotowi lirycznemu słuchacz, stwórca pięknego świata.
- Funkcja apostrofy
Wyraz tęsknoty za krajem rodzinnym, podziwu dla Boskiego dzieła stworzenia, dla pięknego pejzażu o zachodzie słońca.
Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta.
Możesz go zabić – narodzi się nowy.
Czesław Miłosz Który skrzywdziłeś
- Nadawca
Poeta – wyznawca prawdy, obrońca sprawiedliwości, strażnik wolności słowa.
- Adresat
Krzywdziciel, despotyczny władca.
- Funkcja apostrofy
Ostrzeżenie despoty, groźba, potępienie sprawowania władzy opartego na zastraszaniu społeczeństwa.
Uwaga! Gatunki lubiane przez apostrofy!
- Hymny – najczęściej kierowane do Boga, bóstwa lub ojczyzny.
- Ody – do spersonifikowanych idei, np. do młodości, miłości, wolności.
- Treny – kierowane do zmarłych osób, do śmierci lub do Boga.
- Eposy – zaczynają się od rozbudowanych apostrof, tzw. inwokacji, w których narrator prosi o natchnienie Boga lub bóstwo.
- Fraszki – pisane przez Kochanowskiego, najczęściej kierowane były do znajomych poety, dworzan, do dziewczyn, w których kochał się autor.
Apostrofa w nietypowym wołaczu!
Zwróć uwagę… na apostrofy w Bogurodzicy – jednej z najstarszych polskich pieśni. Zamiast współczesnej formy wołacza (np. Bogurodzico! Dziewico! Maryjo!) mamy formy archaiczne, takie same jak w mianowniku: Bogurodzica! Dziewica! Maryja!
Zobacz: