Weryzm – wierne odtwarzanie rzeczywistości, zgodność z rzeczywistością; prawda, realizm (pochodzi od słowa vero – prawdziwy). Jest to włoska nazwa naturalizmu w sztuce. Weryzm w literaturze to naśladowanie prawdziwości świata, wierność prawdzie. Wszakże weryfikacja – to sprawdzenie, konfrontacja z prawdą.
Wątek to linearny, rozwijający się w czasie fragment akcji utworu epickiego lub dramatycznego, dotyczący pojedynczego bohatera lub problemu. Utwór małych rozmiarów (nowela, opowiadanie) może się skupiać na jednym wątku, utwór obszerniejszy (np. powieść) może mieć wiele wątków. W przypadku – dajmy na to – Lalki – mówimy na przykład o wątkach takich jak: miłość Wokulskiego do Izabeli, wspomnienia Rzeckiego, losy spółki do handlu z Rosją itp. Pojawienie się tego pojęcia
Wersyfikacja to budowa wiersza, ogół zasad i właściwości, które kształtują mowę wierszową w różnych jej odmianach. Wersyfikacja odróżnia lirykę od prozy, jest więc konstytutywnym elementem tego rodzaju literackiego.
Winkelriedyzm – hasło, które wzywa do poświęcenia za ojczyznę i aktywnej walki w jej obronie. Sformułował je Juliusz Słowacki (Kordian), który przywołał postać szwajcarskiego bohatera narodowego – Arnolda Winkelrieda (bohatersko walczył i oddał życie w bitwie z Austrią).
Wiersz zdaniowy (średniowieczny) – w tym najstarszym polskim systemie wersyfikacyjnym wers pokrywał się ze zdaniem. Nie stosowano przerzutni (przenoszenia części zdania do następnego wersu), średniówka (przedział intonacyjny wewnątrz dłuższych wersów) była słabo zaznaczona. Klauzulę (koniec zdania lub jego członu) często podkreślały rymy współbrzmienia uzyskane przez powtarzanie takich samych form gramatycznych, np. „nosimy” – „prosimy”; „bożycze” – „człowiecze”. Chociaż nie przestrzegano jednakowej liczby sylab w wersach, już w najdawniejszych utworach możemy zaobserwować ciążenie ku
Wulgata – z łac. vulgata – rozpowszechniona. Łacińskie tłumaczenie Biblii dokonane przez św. Hieronima, ukończone około 405 r. Ta wersja Pisma Świętego obowiązywała aż do Soboru Watykańskiego II (1962-1965).
Wiersz zdaniowy (średniowieczny) – w tym najstarszym polskim systemie wersyfikacyjnym wers pokrywał się ze zdaniem. Nie stosowano przerzutni (przenoszenia części zdania do następnego wersu); Średniówka (przedział intonacyjny wewnątrz dłuższych wersów) była słabo zaznaczona; Klauzulę (koniec zdania lub jego członu) często podkreślały rymy współbrzmienia uzyskane przez powtarzanie takich samych form gramatycznych, np. „nosimy” – „prosimy”; „bożycze” – „człowiecze”. Chociaż nie przestrzegano jednakowej liczby sylab w wersach, już w najdawniejszych utworach możemy zaobserwować ciążenie ku
WALKA KLASYKÓW Z ROMANTYKAMI – słynny w literaturze polskiej spór – polemika między zwolennikami klasycyzmu (J. Śniadecki, K. Koźmian, L. Osiński,F.S. Dmochowski) a orientacją młodych romantyków (K. Brodziński, M. Mochnacki, A. Mickiewicz), który rozegrał się w latach 1818-1830. Spór dotyczył kształtu i założeń dotyczących literatury, a rozpoczął się od teoretycznej rozprawy Kazimierza Brodzińskiego pt. O klasyczności i romantyczności (porównaj → romantyzm). Autor przedstawił tam założenia poezji romantycznej: prostotę, uczucie, oryginalność,
WALLENRODYZM – jest to postawa człowieka, który poświęca się walce o słuszną ideę – np. o wolność kraju, lecz żeby osiągnąć swój cel, musi użyć nieetycznych środków, metod podstępu i zdrady – nagannych moralnie. Pierwowzorem takiej postawy był tytułowy bohater powieści poetyckiej Adama Mickiewicza – Konrad Wallenrod. Z pochodzenia Litwin, za młodu porwany i wychowywany przez Krzyżaków, powrócił do ojczyzny, ożenił się z Aldoną – córką władcy litewskiego, lecz zdawał
WELTSCHMERZ – oznacza dosłownie „ból świata”. Jest to jedna z postaw charakterystycznych dla ludzi początków romantyzmu. Weltschmerz – to odczuwanie bólu istnienia, bezcelowości, zła istniejącego na ziemi, melancholii i wyobcowania. Odczuciu bólu istnienia towarzyszyło wszechogarniające znudzenie, konflikt ze społeczeństwem. Dla ambitnego, wrażliwego człowieka często jedynym sposobem na uwolnienie się od tego bólu było samobójstwo. Głównym obiektem ataku i niechęci ludzi ogarniętych weltschmerzem były konwenanse i normy społeczno-moralne, określające pewne reguły,
WERTERYZM – model bohatera literackiego, a także pewnej postawy życiowej, wywodzący się od głównego bohatera głośnej powieści J.W. Goethego pt. Cierpienia młodego Wertera. Werter był człowiekiem niezwykle wrażliwymi uczuciowym, patrzył na świat przez pryzmat marzeń i poezji, odczuwał Weltschmerz i nie godził się z istniejącymi normami obyczajowymi (kochał Lottę – narzeczoną swojego przyjaciela Alberta). Werter kończy swoje życie samobójstwem. Ten typ bohatera najwyraźniej trafił w gusta czytelnicze i atmosferę epoki,
WIERSZ ŚREDNIOWIECZNY – jest to zwany inaczej wiersz zdaniowo-rymowy, o kompozycji typowej dla utworów średniowiecznych. Nazwa taka bierze się stąd, że w każdym wersie zamyka się całe zdanie lub jednorodny człon zdaniowy, natomiast rymy w wierszu średniowiecznym uzyskane są przez powtarzalność formy gramatycznej np. czasownika w pierwszej osobie liczby mnogiej np: nosimy – prosimy. Jeżeli chodzi o ilość sylab w wersach – jest ona różna, choć w Bogurodzicy spotykamy pierwsze
WINKELRIED – „Polska Winkelriedem narodów” – takie hasło zamieszcza w Kordianie Juliusz Słowacki. Aby pojąć jego wymowę, trzeba znać historię średniowiecznego Winkelrieda. Był to rycerz, który wsławił się podczas walki Szwajcarów o niepodległość. W krytycznej chwili – przed murem wrogich lanc, Winkelried objął i wbił sobie w piersi tyle grotów, że przez wytworzoną lukę wdarli się jego towarzysze. Poświęcając swoje życie – umożliwił zwycięstwo Szwajcarów w bitwie pod Sempach. Natomiast
WITALIZM – pojęcie to wywodzi się z filozofii Henri Bergsona (→ bergsonizm) i stało się tendencją wielu kierunków artystycznych w pierwszej połowie XX wieku. Witalizm eksponuje siły życia (vitalis = żywotny) tkwiące w człowieku, energię życiową, która warunkuje i kierunkuje rozwój każdej jednostki. Jak widać witalizm stawia wyżej biologizm niż intelekt człowieka. Sztuka z kolei – według tego programu – powinna odtwarzać potok życia, jego barwy i zmienność, bez skrępowania
WIZERUNEK – inaczej „portret”. Był to gatunek bardzo rozpowszechniony w epoce renesansu, ukazujący wzory do naśladowania, portrety ludzi nienagannych, kierujących się cnotami. Wzór ten mógł to być polityk lub wierny poddany, dworzanin czy też ziemianin. Słynnym jest Mikołaja Reja Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego i Dworzanin polski Łukasza Górnickiego – dzieła polskiego odrodzenia.
WOJNA O WIOSNĘ – słynny spór poetycki, który miał miejsce w dwudziestoleciu międzywojennym. Skandal literacki polegał na tym, że student UW – Julian Tuwim opublikował w piśmie „Pro Arte et Studio” utwór poetycki pt. Wiosna, w którym dokonał całkowitego „zbrutalizowania” tego – najromantyczniejszego dotąd – tematu. Ukazał „wszeteczną nierządnicę, o twarzy wykrzywionej spazmem żądzy, o ciele pokrytym ranami i ropiejącymi wrzodami. Wiosna Twoja to wcielenie nie zmysłowości nawet, lecz rozpasanego
WOLTERIANIZM – jest to zjawisko, które objawiło się w literaturze, filozofii, kulturze całym szeregiem tendencji, ukształtowanych w dobie francuskiego oświecenia przez słynnego Woltera. Polegał wolterianizm na krytyce skostniałych instytucji, takich jak Kościół, monarchia, na łączeniu racjonalizmu z tolerancją i liberalizmem, zwłaszcza w dziedzinie obyczajów. Na wzór Woltera używano także odpowiednich dla wyrażenia swoich myśli form: paradoksów, zaskakujących pomysłów, błyskotliwych polemik. Wolter był postacią reprezentatywną dla epoki oświecenia – stał się