GIMNAZJUM
Na egzaminie bardzo prawdopodobne jest pytanie o obcy tekst, w jakiś sposób jest wtopiony w główny, ten, który analizujemy. Trzeba będzie go wskazać i nazwać. Czasem czytamy sobie tekst i nagle napotykamy fragment: cytat, wypowiedź, którą znamy z innego źródła. To naturalne – wcale nie ściąga i nie naśladownictwo. Utwory literackie nie muszą żyć samotnie, czasem autorzy sięgają po dorobek innych twórców. Gimnazjaliści powinni rozpoznać taki tekst w tekście w
Na egzaminie mogą trafić się pytania o następstwo (kolejność) zdarzeń w czasie. Ustalenie, co po czym miało miejsce, bywa o tyle kłopotliwe, że pisarze lubią bawić się czasem, robić różne przestawki i niespodzianki. Trzeba więc uważnie czytać tekst, i… wiedzieć kilka rzeczy. Oddziel czas narracji od czasu akcji To mogą być zupełnie różne pasma czasu. To, w którym tkwi narrator – np. rok 2020, współczesność. To, o czym opowiada, mogło dziać się wcześniej, gdy
Kto wie, czym jest fikcja w utworze, i umie odróżnić ją od prawdy, łatwo określi typ tekstu czy też rozróżni bohaterów fikcyjnych i historycznych. Czym właściwie jest fikcja? Fikcja – to coś zmyślonego przez autora. Czysty wymysł, choć może wyglądać bardzo prawdopodobnie. Fikcyjny = nieprawdziwy, tak naprawdę nieistniejący. Kiedy autor zmyśla wydarzenia, osoby, przedmioty niezwykłe – nie mamy problemu z rozpoznaniem i określeniem tego. Kochamy Harry’ego Pottera, ale wiemy, że takiego chłopca-czarodzieja nie ma. Z całą
Proza poetycka i prozaiczne wiersze Kiedyś wszystko było jasne: wiersz powinien mieć rymy, odpowiednią liczbę sylab w wersie, równoległe rozłożenie akcentów – i to był wiersz. Kunsztowne epitety, rozbudowane porównania – to wszystko razem bezwzględnie przekonywało odbiorcę, że ma do czynienia z poezją, a nie prozą. Dziś, w dobie poezji współczesnej, czytamy czasem wiersze, które z powodzeniem mogłyby być fragmentem prozy. Tylko układ graficzny utworu i jego długość (a raczej krótkość) utrzymują nas jeszcze w podejrzeniu, że to
Rodzaje komizmu Gdzie występuje komizm? Przede wszystkim w komediach – gatunku należącym do dramatu, grywanym na deskach teatrów. Jej korzenie wywodzą się z Dionizji Małych, greckiego święta ku czci boga Dionizosa, a pierwszym komediopisarzem był Arystofanes. Polskim największym – niewątpliwie Aleksander Fredro. Zaś z literatury zagranicznej należy pamiętać o Molierze, francuskim mistrzu komedii teatralnej. Nie utożsamiaj komizmu tylko z komediami teatralnymi! Komizm występuje też w utworach innego typu: tragikomedii, gdzie przemieszczany jest z elementami tragedii, powieści obyczajowej, w dowcipach,
Dość często w testach zdarza się polecenie: zaproponuj tytuł do przytoczonego fragmentu tekstu. Jak to dobrze zrobić? Oto kilka wskazówek. Nie znajdziesz w podręcznikach recepty na doskonały tytuł. Zresztą autorzy rozmaitych tekstów stawiają swoim tytułom różne zadania. Dziennikarz, który chce, by jego tytuł wstrząsnął odbiorcą, pisze: Krwawy mord w mrocznym zaułku miasta albo Rażeni piorunem… Czasami okazuje się, że jest to drobne oszustwo, bo na przykład mord był dopiero planowany (na szczęście!), a Rażeni
Składnia Czym jest składnia? Składnia to nauka o budowie wypowiedzeń, czyli o budowie zdań i równoważników zdań. Opisuje części składowe wypowiedzeń i sposoby, w jaki się łączą. Co to jest wypowiedzenie? Wypowiedzenie – jest to grupa wyrazów (lub nawet pojedyncze słowo – Podejdź!), która zawiera zrozumiałą informację (logiczną treść) i jest połączona według reguł gramatyki. Co to znaczy połączenie treściowe? Oznacza to, że wyrazy w wypowiedzeniu użyte są w odpowiednich formach gramatycznych. Zespół wyrazów:
Dzieło Potop – środkowa część Trylogii – to powieść historyczna skoncentrowana wokół wydarzeń wojny polsko – szwedzkiej z 1655 roku. Razem z Ogniem i mieczem oraz Panem Wołodyjowskim tworzą fresk historyczny i obraz Polski szlacheckiej. Przywołuje czasy potęgi Rzeczpospolitej, pokazuje postawy patriotyczne, pociesza, pokazując zwycięskie wyjścia z najgorszych opresji. Utwór obejmuje trzy pierwsze lata walki od momentu wkroczenia armii szwedzkiej do Polski aż po jej wyparcie na tereny Danii. Ukazuje
Kamienie na szaniec Książka przypomina gawędę harcerską. Książka jest prawdziwa w warstwie psychologicznej: „Młodzi, opisani w Kamieniach na szaniec są tacy, jacy byli naprawdę, mówią swymi własnymi słowami, dzielą się swymi prawdziwymi przeżyciami, ich gesty, zachowania, wygląd zewnętrzny utrwalone zostały z najczulszą dokładnością. (Krystyna Heska – Kwaśniewicz, Wstęp do Kamieni na szaniec). Powieść pokazuje, jak życie osobiste bohaterów splatało się z losami okupowanego narodu i że tkwiła w tym WIELKOŚĆ
Zbigniew Herbert był niepowtarzalną osobowością polskiej poezji współczesnej. Herbert jest mistrzem w kreowaniu scen rozgrywających się w miejscach wyobrażonych, „dalszych ciągów” wątków historii czy też kultury. Np. Tren Fortynbrasa to odpowiedź na pytanie, co stało się (co mogło się stać) po śmierci Hamleta, Apollo i Marsjasz – ciąg dalszy pojedynku osób, który mitologia kończy zwycięstwem Apolla. Domysły na temat Barabasza – doskonały wiersz nawiązujący do biblijnego motywu uwolnionego przestępcy – Barabasza. Tematyka poezji
Środki poetyckie Anafora – powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych zwrotek, wersów, zdań. Życie to nie teatr, ja ci na to odpowiadam; Życie to nie tylko kolorowa maskarada; (Edward Stachura) iłość nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie unosi się pychą; nie dopuszcza się bezwstydu, nie szuka swego, nie unosi się gniewem, nie pamięta złego; (Hymn o miłości) Animizacja – to inaczej ożywianie rzeczy martwych wiatr wyje, temperatura
„Dźwięk” utworu poetyckiego wzmacnia jego wymowę. Poeci często operują dźwiękową warstwą języka zestawiając tak głoski, spółgłoski i akcent, aby wiersz działał na zmysł słuchu odbiorcy. Jest w tym podobny do muzyki, dlatego w teście może pojawić się pytanie o sposoby „umuzykalnienia” wiersza. Co to jest onomatopeja? Onomatopeje – to wyrazy naśladujące dźwięki, imitujące je w języku np. zjawiska przyrody, głosy zwierząt i ludzi, np. warkot, puk! puk!. Może być cały wyraz dźwiękonaśladowczy, może
Poezja polskiego pozytywizmu Pozytywizm to czasy niepoetyckie Proza wzięła górę, bo też proza najlepiej nadawała się do realizacji pozytywistycznego programu. Przy tym poezja kojarzyła się nieodzownie z romantyzmem. Twórczość poetycka pozytywizmu to głównie dzieło dwóch osób, dwojga poetów, którzy pozostali w świadomości potomnych jako natchnieni reprezentanci niepoetyckich czasów pozytywizmu. Są to: Maria Konopnicka i Adam Asnyk. Ich wiersze dotarły do współczesnych i do potomnych. Nie były radykalnym zerwaniem z romantyzmem, lecz okazały się na tyle
Antropocentryzm (anthropos – człowiek, centrum – środek) – człowiek w centrum wszechświata, w centrum zainteresowania filozofów i artystów. Tendencja filozoficzna charakterystyczna dla kultury, sztuki i światopoglądu renesansu, umieszczająca w centrum zainteresowania człowieka z wszelkimi jego potrzebami i możliwościami rozwoju. Antropocentryzm był jednym z podstawowych założeń renesansowego humanizmu. Arianie – bracia polscy – trzeci, bardzo radykalny nurt reformacji, wyłonił się z odłamu kalwińskiego. Arianie bardzo krytykowali Kościół katolicki i niesprawiedliwość społeczną,