Latarnik Sienkiewicza

Treści związane z lekturą potrzebne do egzaminu

Motywy Latarnika Sienkiewicza

Tęsknota za krajem

Może być jak najbardziej tematem wiodącym egzaminu. Przy takim temacie dwie najważniejsze lektury to Pan Tadeusz Mickiewicza i Latarnik Sienkiewicza.

Pamiętaj!

Obaj pisarze z sentymentem pisali o dawnej Polsce sarmackiej, obaj bardzo szanowali tradycję, uważali, że jest wartością gwarantującą trwałość narodu nawet czasach niewoli.

Obaj tworzyli już w Polsce pod zaborami, w XIX wieku, Mickiewicz w romantyzmie, a Sienkiewicza pozytywizmie.

Obaj wspominali świetną przeszłość ojczyzny, aby dodać otuchy i nadziei rodakom.

Mickiewicz zaznał losu emigranta, Sienkiewicz miał kontakt z Polakami za granicą – nie był emigrantem, ale wiele podróżował.

Utwory, w których tęsknota za krajem staje się najważniejszym tematem to Epilog w Panu Tadeuszu Mickiewicza i Latarniku Sienkiewicza.

Wielka Emigracja – to termin do zapamiętania (także jego pisownia – należy do kilku nazw historycznych, przy których oba wyrazy piszemy wielką literą)Jest to fala uchodźców z Polski, jaka miała miejsce w latach 30. XIX wieku – po klęsce powstania listopadowego. Dlaczego Polacy wyjeżdżali z kraju, by osiedlać się w krajach Europy? Bo w kraju czekała ich konfiskata majątków, aresztowania, wywóz na Syberię, woleli więc uciekać.

Literatura, książka – jej wpływ na człowieka

Taki temat idealnie pasuje do testu zbudowanego wokół wartości książek, wynalazku druku,roli książek w życiu człowieka. Taki temat przewodni zresztą zaistniał już na egzaminie wcześniej – wówczas w wypracowaniu poproszono o odpowiedź na pytanie co bardziej człowieka wzbogaca – książka czy druk, także o wymienienie innych niż druk ważnych wynalazków minionego tysiąclecia.

Uwaga! Rola książki w rozwoju cywilizacji jest tak ważna, że może powrócić na egzaminie.

Zapamiętaj!

Rok wynalezienia druku i „ojca” tego wynalazku – był nim Gutenberg, który w roku 1450 złożył drukarskie czcionki, czym zmienił oblicze świata.

Wcześniej – przed wynalazkiem Gutenberga – to mnisi w skryptoriach przepisywali rękopisy. Tym samym mało czytano i książki nie były dobrem powszechnie dostępnym.

Ważnym bohaterem literackim, który na skutek czytania ksiąg – oszalał – albo, jak twierdzą inni, ujrzał świat inaczej i zaczął wałczyć rycersko ze złem – był oczywiście Don Kichot z Manchy, bohater literatury hiszpańskiej – pióra Cervantesa.

O wpływie książek, poezji na życie narodu wiele mówi się w polskim romantyzmie, po utracie niepodległości. To literatura ma łączyć stare i nowe pokolenia, być strażniczką tradycji, pielęgnować obyczaje, przypominać o ojczyźnie, wzywać do walki… Pan Tadeusz jest owocem takiej idei – a los Skawińskiego potwierdza siłę oddziaływania tej książki na Polaków.

Książka – dziś. Musi zmierzyć się z popularnymi przyjemnym w odbiorze filmem, z propozycją innych mediów – na przykład Internetu. O naszych czasach – wszechwładzy ekranu, mówi się że są powrotem do kultury obrazkowej… Ale książka wciąż żyje, miejmy nadzieję, że zawsze będzie miła swoich zwolenników.

Motyw samotności

Latarnik jest dobrym przykładem bohatera-samotnika. Któż bowiem inny niż samotny człowiek może zdecydować się na życie w latarni morskiej, w dodatku na wyspie, bez kontaktu z ludźmi i ze światem? Tylko totalny samotnik, taki który pragnie ciszy i odpoczynku. Bezludna wyspa, odsunięta od siedzib ludzkich latarnia – to symbole samotności.

Jakich latarników poznałeś?

W Małym Księciu na jednej z planet mieszkał latarnik – pracoholik. Bezustannie zapalał i gasił latarnię. Mały Książę nawet go polubił, bo latarnik potrafił nadać sens swojemu życiu…

Czytelnicy dalszych tomów Ani z Zielonego Wzgórza poznają najsympatyczniejszego latarnika literatury – Kapitana Jima, starego wilka morskiego – na stare lata sprawującego obowiązki latarnika w porcie Czterech Wiatrów (Wymarzony dom Ani).

Jakich samotników – wyspiarzy znasz?

Przede wszystkim Robinsona Crusoe – najsłynniejszego rozbitka, który samotnie żyć musiał wiele lat na bezludnej wyspie. Dał sobie radę – przy czym jego samotność nie była samotnością z wyboru.

W pewnym sensie samotnikiem jest Mały Książę – nie na bezludnej wyspie wprawdzie, ale na swojej planecie. Dopiero po wielkiej podróży doceni towarzystwo Róży.

Rodzajem samotnika – choć nie na wyspie, a w wielkim mieście – jest stary, skąpy Ebenezer Scrooge (Opowieść wigilijna). Sam stworzył sobie wyspę skąpstwa – przez swój charakter i chciwość. Nauczka wigilijnej nocy pokazała mu, że trzeba cieszyć się z obecności bliskich ludzi…

Motyw pracy i obowiązku

Postać latarnika o tyle pasuje do takiego motywu, że jest przykładem człowieka, który zaniedbał swojego obowiązki i, mimo że miał ku temu powód – stracił pracę. Właściwie nie jest to temat istotny w utworze, ale często dyskutuje się i ocenia czyn Skawińskiego w tych właśnie kategoriach – czy postąpił źle, nie zapalając latarni.Sienkiewicz jednak chyba patrzył na to inaczej – Skawiński był sumiennym pracownikiem, zależało mu na posadzie. Dlatego przyczyna musiała być naprawdę ważna, że dopuścił się takiego przewinienia. Jego tęsknota za krajem i siła Mickiewiczowskiej lektury stała się taką wartością.

Skawiński – bohater Latarnika Henryka Sienkiewicza

Latarnik Sienkiewicza – praca z tekstem

Dziś dla nas, w świecie nie proszonych gości,
W całej przeszłości i całej przyszłości
Jedna już tylko jest kraina taka,
W której jest trochę szczęścia dla Polaka:
Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty jak pierwsze kochanie,
Nie zaburzony błędów przypomnieniem,
Ani zmieniony wypadków strumieniem,
Gdziem rzadko płakał a nigdy nie zgrzytał,
Te kraje rad bym myślami powitał:
Kraje dzieciństwa, gdzie człowiek po świecie
biegł jak po łące, a znał tylko kwiecie
miłe i piękne, jadowite rzucił,
ku pożytecznym oka nie odwrócił.
Ten kraj szczęśliwy, ubogi i ciasny,
Jak świat jest boży, tak on był nasz własny!
Jakże tam wszystko do nas należało!
Jak pomnim wszystko co nas otaczało:
Od lipy, która koroną wspaniałą
Całej wsi dzieciom użyczała cienia,
Aż do każdego strumienia, kamienia,
Jak każdy kątek ziemi był znajomy
Aż po granice, po sąsiadów domy!

(Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Epilog)

Pytania:

1. Jak poeta nazywa polskich emigrantów? Jaki nastrój im przypisuje?

2. Jak można rozumieć określenie – kraj lat dziecinnych.

3. W jaki sposób poeta idealizuje kraj lat dziecinnych?

4. Jaki element szlacheckiej tradycji, znany Ci też z poezji Kochanowskiego, wymienia poeta?

5. Jakie uczucia mógł wzbudzić taki opis w latarniku?

Odpowiedzi:

1. Określa ich (i siebie tym samym) słowami: „dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości”. Smutek, brak szczęścia, poczucie braku swojego miejsca na ziemi, niechęci gospodarzy… jedyna kraina szczęścia to – kraj lat dziecinnych.

2. Jako ojczyznę – dla Mickiewicza Litwę, w której poeta się wychował i dorastał. Ale też bardziej metaforycznie – kraj lat dziecinnych, to także czasy czystego i niewinnego dzieciństwa, pewnego rodzaju podróż w przeszłość.

3. Poprzez zarysowanie idyllicznego, sielankowego obrazu, na który tradycyjnie składają się elementy takie jak: łąka pełna kwiatów, kamienie nad strumieniem, lipa, bliscy sąsiedzi, poza tym atmosfera niczym niezmąconego szczęścia, radości, dziecinnej zabawy,braku kłótni… Prawdziwa idylla.

4. Lipa – tradycyjne drzewo szlacheckie, ozdoba każdego polskiego dworu. Rozsławił ją Jan Kochanowski we fraszce Na lipę („Gościu siądź pod mym liściem a odpoczni sobie…”).

5. Tęsknotę za domem, za ojczyzną, także wspomnienie własnego dzieciństwa w kraju rodzinnym.

Krótka wypowiedź pisemna

Napisz ogłoszenie o poszukiwaniu chętnego do pracy na stanowisku latarnika w Aspinwall.

Ogłoszenie:

Poszukiwany latarnik!
Konsulat USA zatrudni mężczyznę na stanowisku latarnika w Aspinwall.
Oczekiwane umiejętności: sumienność, punktualność, solidność.
Pożądana znajomość języka angielskiego.
Praca wymaga pełnej dyspozycyjności i umiejętności pracy w osamotnieniu.
Pensja do uzgodnienia.
Kandydatury proszę zgłaszać na adres:
Konsulat USA – Panama.

Czy napisałeś:

Kto ogłasza?
Czego poszukuje lub o czym powiadamia?
Jakie są szczegóły wymagań?
Gdzie należy się zgłosić lub podać informacje?

Latarnik Sienkiewicza – wypracowanie egzaminacyjne

„Książki są lekarstwem dla umysłu” – Demokryt. Czy dzieje znanych ci bohaterów literackich potwierdzają czy zaprzeczają słowom filozofa?

Notatka wstępna

Uwaga! Ta teza jest podchwytliwa. Wiadomo, że książki, literatura to wielki skarb człowieka i wypada nam chwalić je, nie ganić…
Ale – los niektórych bohaterów literackich pokazuje, że zatracenie się w lekturze może pogmatwać im biografie, okazać się nie lekarstwem, a trucizną… W dodatku temat bardziej pyta, niż sugeruje odpowiedź.

Można właściwie zaprzeczyć twierdzeniu Demokryta, przywołując:

Don Kichota (zwariował od czytania),
starego doktora Fausta (czytał i czytał, nie znalazł odpowiedzi na najważniejsze pytania, w końcu zaprzedał duszę diabłu),
Michasia z opowiadania Iwaszkiewicza Ikar (skutek lektury – skończył na gestapo),
panią Bovary (tak zaczytała się w romansach, że znienawidziła własne życie, co w końcu doprowadziło ją do samobójstwa),
wreszcie bohatera Dziadów Mickiewicza Gustawa-Konrada, który książki nazywa zbójeckimi i je oskarża o swoje nieszczęścia…

A sam latarnik? Jak z tego wybrnąć?

Postaw tezę zgodną z maksymą Demokryta!

Książki są zbawiennym lekarstwem dla ludzkich umysłów.

Zawierają wzorce postępowania i pouczenia jak żyć – od Biblii po dzieła moralistów pokazują prawdziwe wartości. Choćby los Małego Księcia – leczy z lęku przed samotnością, nawet z leku przed śmiercią.

Książki spisują dzieje narodów, są skarbnicą narodowych pamiątek – tu dowodem niezastąpionym jest Pan Tadeusz, a dodać można historię Marcinka Borowicza, dla którego romantyczna literatura okazała się lekarstwem zbawiennym – bo wyleczyła go z wątpliwości kim jest, co jest dobre, a co złe…

Poezja, przygody bohaterów, książki fantastyczne pozwalają na oderwanie się od rzeczywistego świata – a często bywa on po prostu zły i ponury.
- I w tym miejscu Don Kichot i Michaś pracują na korzyść naszej tezy. To nie książki okazały się trucizną, lecz zła rzeczywistość, źli ludzie. Michaś usiłował leczyć się przed złem wojny, zatapiając w świat lektury, Don Kichot nie chciał pogodzić się ze złem – czy to znaczy, że miał zatruty umysł?
- Los Skawińskiego też może – wbrew pozorom potwierdzać tezę Demokryta. Pan Tadeusz wyleczył go z marazmu i zapomnienia, obudził wzruszenie i tęsknotę ojczyzny… A że przez lekturę nie zapalił lampy i musiał od nowa ruszyć w wędrówkę? Cóż – jak z każdym lekarstwem – nie wolno go przedawkować.

Zobacz:

Latarnik – Henryk Sienkiewicz