Na podstawie fragmentów z podręcznika sporządź listę rzeczy zalecanych w życiu przez Mikołaja Reja w Żywota człowieka poczciwego.
(PRACA W GRUPACH, DYSKUSJA)
Każda z trzech grup analizuje fragment jednej księgi. Zapisujecie wartości, które uznacie za najważniejsze, np.:
- Umiar (we wszystkim).
- Czyste sumienie.
- Kierowanie się w życiu uczciwością.
- Rezygnacja z chorej ambicji, konkurencji.
- Odrzucenie chciwości.
- Uznanie za złe gniewu i alkoholizmu.
- Mieszkanie na wsi.
- Życie w zgodzie z naturą.
- Rodzina itp.
Zapisujemy w punktach zalecany przez Reja „plan życia” szlachcica – od dzieciństwa do starości.
1. Dzieci nie można „tresować”, wychowywać ich zbyt rygorystycznie i surowo. Rodzic powinien zrozumieć ich psychikę.
2. Dzieciństwo powinno być beztroskie, wesołe, radosne.
3. Nie trzeba przeciążać dzieci nauką. Jeśli już je uczyć – to poprzez zabawę.
4. Kiedy chłopiec wyrasta z wieku dziecięcego, najlepiej skierować go na dwór magnacki.
5. Wczesna młodość to czas na zagraniczne wyprawy i podglądanie świata.
6. Teraz czas na wybór zawodu. Młody szlachcic powinien pamiętać, że niczego nie musi, ma duży wybór, otwarte wszystkie drogi kariery, gdyż jest bogaty i młody.
7. Ale, uwaga! To, że młodzieniec dużo może, nie znaczy, że ma postępować bezmyślnie i głupio. Najlepiej, jeśli będzie żył spokojnie, zgodnie z sumieniem i wybierze żywot ziemianina.
8. Koniec z dalekimi wojażami, czas osiąść na swoim gospodarstwie i się nim zająć.
9. Czas na tzw. ustatkowanie się – ślub z kobietą o podobnym pochodzeniu społecznym (zamożną szlachcianką, ziemianką).
9a. Ślub to nie przymus. Jednakże życie bez żony powinno być wypełnione inną misją – służbą ojczyźnie, rodzicom, krewnym, wyjątkową opieką nad gospodarstwem i służbą.
10. Spokojne życie na wsi, doglądanie dzieci i zabawa z nimi.
11. Dorosły ziemianin nie ma czasu na nudę – każda pora roku przynosi nowe zadania w polu i w domu. I tak do starości.
12. Podeszły wiek nie skazuje ziemianina na życie w samotności, cierpienie i lekceważenie ze strony innych. Teraz jest najważniejszą osobą – mądrą, poważaną, autorytetem.
13. Stary, poczciwy ziemianin nie obawia się śmierci. Jest spokojny, ograniczenia starszego wieku przyjmuje bez paniki i rozpaczy. Czyta dużo dobrych książek, cieszy się dziećmi i wnukami. Nie jest samotny.
Żywot człowieka poczciwego – dzieło składa się z trzech ksiąg
Pierwsza dotyczy spraw wychowawczych,
Druga wieku dojrzałego – tzn. ożenku, obowiązków obywatelskich, zajęć i rozrywek w poszczególnych porach roku.
Trzecia omawia starość i pogodną wizję pożegnania się ze światem. Liczne scenki rodzajowe, anegdoty, pouczenia powodują, że mamy do czynienia z panoramą ówczesnego życia szlachty ziemiańskiej. Dzieło Reja prezentuje też w całej krasie styl tego pisarza: barwny, pełen zdrobnień, pytań retorycznych, wyliczeń, powtórzeń i przytoczeń cudzych wypowiedzi.
- KSIĘGA PIERWSZA
Sprawy dotyczące dzieciństwa. Uwaga – nie ma tu ani słowa o nauce. Za to sporo o zabawie, ruchu, ćwiczeniach, wychowaniu. Czas na naukę (albo wojsko) to młodość. Potem wyedukowany młodzieniec wraca do domu i zakłada rodzinę.
- KSIĘGA DRUGA
Analiza spraw wieku męskiego, czyli dojrzałego. Dorosły szlachcic powinien żyć dobrze, mądrze i cnotliwie. Nie urodzenie świadczy o szlachectwie, lecz zachowanie, sposób postępowania. Opis dobrej żony i dobrego małżeństwa, obowiązków posłów, senatorów, władcy i w ogóle człowieka poczciwego. Pochwała życia na wsi. Wskazanie najcięższych grzechów – gniewu, łakomstwa, pychy.
- KSIĘGA TRZECIA
Podsumowanie rozważań nad starością – jej dostojeństwem, powagą. Człowiek stary jest najmądrzejszy z ludzi, może służyć jako doradca, autorytet. Powinien być kochany, podziwiany, szanowany.
To cenny skarb.
Przepis na szczęście
(DYSKUSJA, PRACA W GRUPACH, WSPÓLNE UZUPEŁNIANIE RAMKI)
Jaki model życia był ideałem dla Reja, a jaki jest dziś dla Ciebie?
Sporządzamy listę wartości, o których wspomina Rej. Możemy je ułożyć w kolejności, w jakiej są omawiane we fragmentach z podręcznika, albo uszeregować je hierarchicznie – od najważniejszej, według własnego uznania.
IDEAŁ REJA (XVI WIEK)
Szlachcic, właściciel ziemski, który żyje sobie spokojnie i uczciwie na wsi. Postępuje zgodnie z prawem i sumieniem. Ma żonę, którą kocha, jest jej wierny i szanuje ją z wzajemnością. Jeśli żony nie ma (co nie jest powodem do rozpaczy czy uważania się za człowieka gorszego), wyjątkowo dba o swoich przyjaciół. Pomaga potrzebującym, nie jest obojętny na biedę czy cierpienie. I dzięki temu jest szanowany i każdy chętnie mu pomaga. Nie jest leniwy, zajmuje się gospodarstwem, a praca sprawia mu radość i satysfakcję. Jest człowiekiem pobożnym, modli się, czyta Biblię.
MÓJ IDEAŁ (XXI WIEK)
Zastanów się, co to w ogóle jest „model życia”. To sposób postępowania, zasady, ideały, którymi kierujemy się przez całe życie. To pewien pomysł na ziemskie istnienie. Wspomnij o rzeczach, które wydają Ci się w życiu ważne. Możesz wziąć tu pod uwagę zarówno sprawy rodzinne (zakładać rodzinę czy żyć samemu?), jak i zawodowe (jaki zawód wybrać i jakie zdobyć wykształcenie?).
Pomyśl, kiedy ludzie są szczęśliwi? Kiedy są zdrowi, mają przyjaciół, nie mają finansowych problemów… Wiara, nadzieja, przyjaźń – to również ważne sprawy. Może niektóre z punktów zaproponowanych przez Reja wciąż są aktualne?
Co wyśmiewa Rej?
Na jakie antywartości życiowe człowieka wskazuje Rej?
Bezmyślne naśladowanie obcej mody. Ludzie, którzy ślepo przyjmują wszystko z innych krajów, zapominają o tradycji, wstydzą się tego, co odziedziczyli po przodkach (uważają to za staroświeckie, zabobonne), są śmieszni i pozbawieni korzeni. Snobizm szlachciców zapatrzonych w inne kraje nikomu nie przynosi pożytku. Rej wyśmiewa także ich pretensjonalność, przesadność w ubiorze, nienaturalność, sztuczność w zachowaniu, wysławianiu się, obcowaniu z innymi ludźmi.
Szlachectwo
Czy szlachcic powinien czuć się kimś lepszym? Dlaczego to właśnie szlachcica wybrał Rej na ideał?
Wszystkie najważniejsze wartości człowieka zawarł właśnie w tym stylu życia. I nie znaczy to absolutnie, że szlachcic powinien wywyższać się z tego powodu. Wręcz przeciwnie – skromność to kolejna z jego zalet. Owszem, szlachcic ma być dumny, wdzięczny, że może żyć, jak żyje, ale nie zadziera z tego powodu nosa, nie wywyższa się. Życie, pracę, rodzinę traktuje jako dar, wyróżnienie, za które powinien codziennie dziękować Bogu i ludziom (szanując ich i pomagając im). Bo szlachectwo to też obowiązek, nie tylko wobec ojczyzny. Prawdziwy szlachcic jest uczciwy, nie snuje intryg ani podstępów, nie ponosi go ambicja ani inne złe emocje. Jest uczciwy i spełniony (to, oczywiście, dzięki spokojnemu życiu na wsi, kochającej rodzinie i udziałowi w życiu politycznym, np. na sejmikach).
Podsumujmy
Jakie wartości życiowe człowieka przedstawia Rej w Żywocie człowieka poczciwego? Kim jest tytułowy człowiek poczciwy?
- To wartościowy człowiek, poczciwy, czyli cnotliwy, pełen zalet ziemianin.
- Człowiek szczęśliwy, którego życie upływa na wsi w spokoju i dostatku.
- Najważniejszą wartością jest dla niego życie.
- Jest wzorowym gospodarzem. Dobrze traktuje służbę. Praca (a zwłaszcza czas plonów, polowań) sprawia mu przyjemność.
- Ceni sobie dobrą kuchnię, ciepełko rodzinne, chwile z rodziną i przyjaciółmi przy kominku.
- Nie jest leniem ani gburem. To pogodny człowiek.
- Jest uczciwy, zacny, prawdomówny, sprawiedliwy, roztropny, nie ulega wpływom innych, jest niezależny.
- Jest stoikiem i epikurejczykiem.
- Kocha rodzinę i ojczyznę. To wzorowy i honorowy obywatel, patriota.
- Wszyscy (zarówno rodzina, przyjaciele, sąsiedzi, jak i służba) go lubią i szanują.
- Nie jest uszczypliwy, nie wywyższa się, nikogo nie rani, nie wykorzystuje, nie ośmiesza, nie obraża.
- Jego życie jest uporządkowane jak następujące po sobie pory roku. Wie, że – jak każdy – ma w życiu wiosnę (młodość), lato (dorosłość), jesień (dojrzałość) i zimę (starość). I każda z tych pór jest potrzebna, dobra, spokojna.
- Żyje zgodnie z Boskimi przykazaniami, często się modli i studiuje Biblię.
- Lubi dobrze i smacznie zjeść. Sprawia mu to prawdziwą radość.
- Nigdy nie jest samotny, ma przecież kochającą rodzinę i szczerych przyjaciół. Ludzie go lubią, a on między nimi czuje się potrzebny i bezpieczny.
- Starość nie jest dla niego tragedią. Nie boi się jej ani śmierci.
Zapamiętaj!
Parenetyka – literatura moralizatorska (doradcza, dydaktyczna, mentorska, zachęcająca do pewnych postaw, doradzająca, napominająca, opowiadająca, dająca przykłady).
Żywot człowieka poczciwego należy do literatury parenetycznej, gdyż propaguje pewien typ osobowości, który ma być wzorem cnót dla czytelników współczesnych autorowi.
Humanizm – postawa, w której życie jest wartością nadrzędną, a rozumny, mądry człowiek znajduje się w centrum zainteresowania, zwrócenie uwagi na sprawy ludzkie, np. godność, wolność, harmonijne współżycie w społeczeństwie.
Człowiek poczciwy jest humanistą, gdyż ceni wszelkie osiągnięcia innych ludzi, życie jest dla niego najważniejsze.
Stoicyzm – spokój, umiar, cnotliwe życie w zgodzie z naturą i rozumem, bez zbytnich namiętności, postawa życiowa polegająca na zachowaniu spokoju wewnętrznego, hartu ducha i opanowania w trudnych sytuacjach.
Człowiek poczciwy jest stoikiem, gdyż (niezależnie od zmiennych kolei losu) jest bardzo spokojny, opanowany.
Epikureizm – doktryna, według której przyjemność, używanie życia są najważniejsze.
Człowiek poczciwy jest epikurejczykiem, gdyż w pełni korzysta z dóbr natury, wsi, gospodarstwa. Jest zapobiegliwy i pracowity, ale też czerpie z tego radość i przyjemność.
„Poćciwość” – czerpanie radości i satysfakcji z uczciwej, ciężkiej pracy, kierowanie się w życiu mądrymi zasadami, skromne, spokojne, sprawiedliwe, pobożne, rodzinne i honorowe życie, w zgodzie z prawami natury.
Zobacz:
Żywot człowieka poćciwego Mikołaja Reja ukazuje wizerunek wzorowego ziemianina. Scharakteryzuj go.
Kim jest człowiek poczciwy w utworze Mikołaja Reja Żywot człowieka poczciwego?
Utwory Villona, Rabelais’ego, Reja – apoteoza zwyczajności. Obraz epoki w ich twórczości.