Dlaczego to ważny tekst?
- To utwór parenetyczny, czyli pouczający, kreujący wzór godny naśladowania. Rej konstruuje ważny model życia – wzór ziemianina. Poucza jak wychowywać młodzież szlachecką, jak żyć i gospodarować już w wieku dojrzałym – jak być poczciwym człowiekiem – czyli wzorowym szlachcicem. Wyjaśniając swoim odbiorcom, czym jest szlachectwo, twierdzi, że nie jest to tylko wyróżnienie i powód do chwały, lecz przede wszystkim obowiązek, który nakłada na człowieka herb, i powinność wobec ojczyzny.
- Rej posługuje się także antyprzykładami, włączając w utwór scenki negatywne – wyśmiewa naśladowców obcej mody, pretensjonalność i snobizm szlachciców zapatrzonych na inne kraje. Rej nie stroni od analizowania wielu kwestii ważnych w życiu człowieka, takich jak dobór małżonków, praca i rozrywki, obowiązki obywatelskie. Poznajemy dzięki temu Polskę szesnastowieczną – życie dworu obyczaje, mentalność.
Jak żyć szczęśliwie?
Mikołaj Rej proponuje poczciwemu szlachcicowi spokojny tryb życia w posiadłości wiejskiej, korzystanie z wszelkich dóbr, jakie przynoszą kolejne pory roku, a to opisuje z lubością zbiór owoców jesienią, a to rybołówstwo i zimowe polowania. A to wiosną prace w ogrodzie… Dzieło ma wymiar filozoficzny.
Jest Żywot człowieka poczciwego wielką pochwałą wsi i życia wiejskiego, korzystania z dóbr natury, bez nacisku na zbytnią uczoność ziemianina – raczej na jego rozwagę, umiar, umiejętność czerpania z życia radości.
.
O kompozycji
Dzieło składa się z trzech ksiąg.
- Pierwsza dotyczy spraw wychowawczych,
- Druga wieku dojrzałego – tzn. ożenku, obowiązków obywatelskich, zajęć i rozrywek w poszczególnych porach roku.
- Trzecia omawia starość i pogodną wizję pożegnania się ze światem. Liczne scenki rodzajowe, anegdoty, pouczenia powodują, że mamy do czynienia z panoramą ówczesnego życia szlachty ziemiańskiej. Dzieło Reja prezentuje też w całej krasie styl tego pisarza: barwny, pełen zdrobnień, pytań retorycznych, wyliczeń, powtórzeń i przytoczeń cudzych wypowiedzi.
.
Magia liczb
W Żywocie… można zauważyć zamiłowanie Reja do magii liczb. Szczególnie uprzywilejowana jest liczba cztery.
- Cztery są płyny w człowieku i cztery typy ludzi: sangwinik (krew), flegmatyk (flegma), choleryk (żółć) i melancholik (żółć czarna),
- cztery wiatry,
- cztery żywioły (ogień, woda, powietrze i ziemia),
- cztery strony świata,
- cztery pory roku,
- cztery epoki życia człowieka: dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały i starość
– taką prawidłowość zauważa Rej.
.
Filozofia Reja
Żywot człowieka poczciwego ma wymowę filozoficzną, Rej opisuje cztery okresy życia ludzkiego, tak jak są cztery pory roku, cztery żywioły i cztery płyny w człowieku. W życiu w zgodzie z prawem natury widzi szczęście człowieka i uspokojenie lęków przed śmiercią i przyjmowanie jej jako naturalnej kolei rzeczy. Poczciwy ziemianin wiedzie pogodne życie: nie boi się starości ani śmierci. Łatwo odnaleźć tu elementy filozofii stoickiej, bo wśród haseł Reja funkcjonują: spokój, umiar, cnotliwe życie zgodne z naturą i rozumem, rozplanowane, bez zbytnich namiętności. Prócz stoicyzmu widać echa epikureizmu. Nie zakazuje on pełnego korzystania z dóbr natury i wsi, namawia do czerpania z rozrywek, ukazuje, jak wielką przyjemnością jest życie zapobiegliwego, gospodarnego człowieka poczciwego.
Zobacz: