Jak pisać rozprawkę
Rozprawka – to dłuższa wypowiedź pisemna, która prezentuje tok rozumowania autora na dany temat, zmusza do zajęcia stanowiska wobec określonego zagadnienia.
Jak rozpoznać rozprawkę?
- W temacie rozprawki zawarta jest teza – trzeba ją potwierdzić lub jej zaprzeczyć.
- Może też być postawiona hipoteza w formie pytania – wówczas praca będzie odpowiedzią.
Istotą rozprawki jest zbiór argumentów wyrażających myśl autora, który rozpatruje problem, rozprawia na dany temat. Idealna rozprawka jest logiczna i konsekwentna.
Pamiętaj! Rozprawka to uzasadnienie słuszności prawdy (twierdzenia, myśli) zawartej w temacie pracy lub odwrotnie, ukazanie bezpodstawności jakiegoś poglądu za pomocą szeregu skojarzeń i rozumowań.
- Jeśli temat jest pytaniem, to udowadniasz słuszność swojej odpowiedzi.
- Jeśli temat jest cytatem – udowadniasz prawdziwość lub bezsens cytatu – oto istota rozprawki.
Znak rozpoznawczy rozprawki w temacie:
Wszelkie:
- Moje refleksje o…,
- Co myślę o…
- Jak rozumiesz słowa…,
- Rozwiń myśl…
- Uzasadnij słuszność sądu…
- Rozważ problem…,
- Potwierdź lub zaprzecz…
- Czy zgadzasz się z opinią / twierdzeniem…,
- Odwołaj się do…
Prześledź zagadnienie…
Te polecenia świadczą, że masz do czynienia z rozprawką. Jej temat zmusza autora do zajęcia stanowiska wobec tematu.
Rozprawka przypomina rozprawę naukową, stawia sobie za cel ukazać poglądy i wiedzę piszącego na dany temat. Zapewne dlatego tak często wykorzystywana jest w szkole. Jeśli więc trafisz na taki lub analogiczny temat (nieraz będzie on przytaczał czyjąś wypowiedź) – wiesz na pewno, że możesz pisać rozprawkę.
Pamiętaj!
Udowadniać, że dany bohater lub pozycja książkowa to nasze ulubione dzieła – także możemy w formie rozprawki. Przecież rozprawiamy na ten temat…
Rodzaje rozprawek
Najprostszy podział rozprawek to podział na dwie grupy:
- rozprawki związane z materiałem lekturowym, np.
Udowodnij, że poezja Jana Kochanowskiego może poruszać współczesnego człowieka.
- rozprawki związane lub nie z lekturami, odwołujące się do rzeczywistości pozaliterackiej, np.
Czy naprawdę pieniądze szczęścia nie dają?
Inny podział to wyodrębnienie rozprawek:
- uzasadniających – w których pisząc podaje się argumenty i popiera odpowiednimi argumentami narzuconą tezę, np
Wykaż, że „Balladyna” Juliusza Słowackiego to dramat romantyczny.
- oceniających – wnikliwie jak badacz musisz ocenić dane zjawisko, np.
Które z idei dawnych filozofów są najbliższe współczesnemu człowiekowi?
- rozstrzygających – w których musisz zająć zdecydowane stanowisko wobec antynomicznych tez, np.:
Miłość to siła niszcząca czy budująca? Moje refleksje po lekturze „Romea i Julii”.
Tematy – pułapki
Czasem mamy do czynienia z tematami – pułapkami. Sposób ich sformułowania wcale nie wskazuje na fakt, że najwłaściwszą formą ujęcia tego tematu byłaby właśnie rozprawka.
To tematy, takie jak:
- Przysłowia mądrością narodów.
- Przemiany bohaterów w dziełach polskich romantyków.
- Wyobraźnia upiększa, uskrzydla, przekształca.
W takim wypadku najlepiej przekształcić sobie te tematy na typowo rozprawkowe, czyli:
- Czy przysłowia są mądrością narodów?
- Jakie przemiany wewnętrzne bohatera w dziełach polskich romantyków zauważyłem?
- Wykaż na wybranych przykładach, że wyobraźnia upiększa, uskrzydla i przekształca.
Schemat rozprawki
Rozprawka składa się z trzech części:
- Teza (twierdzenie na dany temat)
- Argumenty (dowód) – rozwinięcie
- Wnioski (podsumowanie rozważań) – zakończenie
Operowanie logicznie powiązanymi argumentami
Ta cecha dotyczy właściwie „wnętrza rozprawki”, tej części, którą określamy mianem rozwinięcia. No bo przecież:
- We wstępie umieściliśmy tezę – jest tak i tak.
- W zakończeniu zamieścimy wniosek swoich rozważań.
- A w środku? W środku logiczny tok rozumowania.
Dokonujemy tego na dwa sposoby:
Wymieniamy argumenty przeciwników naszej tezy, po czym kolejno zbijamy wszystkie własnymi argumentami. Praca przyjmuje wówczas podział „na dwie części”:
Walka argumentów I
- Teza
- Argumenty
→ Argument „za”
→ Argument „za”
→ Argument „za”← Kontrargument „przeciw”
← Kontrargument „przeciw”
← Kontrargument „przeciw”
- Zakończenie – kto wygrał – podsumowanie.
Walka argumentów II
Reagujemy natychmiast. Przywołujemy argument przeciwnika naszej tezy a następnie zbijamy go własnym kontrargumentem, po czym robimy to samo z kolejnym i kolejnym, aż wyczerpiemy argumenty.
- Teza
- Argumenty
→ Argument „za”
← Kontrargument „przeciw”→ Argument „za”
← Kontrargument „przeciw”→Argument „za”
← Kontrargument „przeciw”
- Zakończenie
Podsumowanie rozważań – wniosek.
Pytania retoryczne
– czyli takie, na które odpowiedź jest jednoznaczna lub panuje powszechna opinia w danej sprawie, lub ostatecznie sami dajemy na nią natychmiast odpowiedź. Pytania retoryczne są cechą typową dla rozprawki. Uatrakcyjniają jej zawartość, pozwalają autorowi na pewien popis erudycji, na złośliwość, ironię itp., zwłaszcza przy zbijaniu argumentów przeciwnika, dynamizują wypowiedź, świadczą o pewnym ładunku emocji, który wkłada autor w realizację pracy, a nawet stwarzają pewną więź między piszącym a osobą, która czyta tę pracę.
Na przykład:
– Bo czy nie jest prawdą, że…?
– Czy można wątpić w te słowa?
– Czy muszę pytać o wartość postaw takich jak…?
– Czego możemy żądać od współczesnych nam ludzi?
– A co przyniesie nam jutro? Taki sam, powtórzony dzień.
– Pytam teraz szczerze: czy to są wartości zbędne lub nieprawdziwe?
– Czy można przejść obok tych wydarzeń obojętnie?
– Czy nie jest to wystarczający dowód?
– Dokąd wróciła? Oczywiście, do domu rodzinnego.
– Czy ktoś nie pragnąłby być szczęśliwy?
– Kim była ta tajemnicza postać? To Jacek Soplica.
Cytaty
Nie zapominaj, że w rozprawce ważnym argumentem jest cytat!
Sprawą ważną jest, by używać w pracy cytatów – czyli dosłownych przytoczeń słów ludzi uznanych i mądrych lub choćby trawestacji, czyli wypowiedzi nieco przekształconych, które pamiętamy niezbyt dokładnie, lecz wiemy na pewno, że powiedział je ten człowiek, i że właśnie taki był ich sens.
Przy wprowadzaniu cytatu można użyć takich zdań:
– Niech potwierdzeniem tej tezy będzie wypowiedź osoby tak poważanej, jak…
– W tym miejscu pragnę przytoczyć słowa znanego pisarza…
– Powołuję się na wypowiedź…
– Przytoczę i uczynię mottem swojej myśli słowa…
– A oto opinia sławy i autorytetu w tej dziedzinie…
– Któż nie zna tych słynnych słów…
– Pozwolę sobie przywołać sąd…
– Powtórzę za… słowa, które tak tu pasują…
– Powołam się jeszcze na poglądy krytyka…
Pamiętaj!
Cytat nie może być oderwany od treści pracy – jest argumentem, dowodem, poparciem tezy.
Skąd brać cytaty?
Wielu uczniów wypisuje je sobie w oddzielnych zeszytach, by mieć pod ręką najsłynniejsze głosy światłych i uczonych ludzi, najbardziej znane fragmenty literackie. Istnieje przecież „Księga cytatów”. Istnieje też nasza pamięć. Kopalnią sentencji i aforyzmów jest Internet.
Ważne!
Teza = stwierdzenie, np.
Udowodnij, że Odyseusz jest bohaterem pozytywnym.
Hipoteza = pytanie, np.
Czy Odyseusz jest bohaterem pozytywnym?
Uwaga na błędy!
• Nie używaj sformułowania:
Moja teza brzmi: „Czy Odyseusz jest bohaterem pozytywnym?” – to błąd rzeczowy, bo pytanie zawarte w temacie to hipoteza, a więc pytania się nie udowadnia, na pytanie się odpowiada!
• Nie kończ rozprawki stwierdzeniem:
Mam nadzieję, że udało mi się udowodnić hipotezę – błąd rzeczowy.
• Nie ograniczaj wstępu i zakończenia rozprawki do jednego dania.
Moja teza brzmi: „Odyseusz to bohater pozytywny”.
Mam nadzieję, że udało mi się udowodnić tezę, że Odyseusz to bohater pozytywny.
Wybieraj rozprawkę, kiedy:
- Temat wyraźnie nie wymaga, aby to była:
- recenzja utworu
- charakterystyka postaci
- praca w formie listu
- sprawozdanie
- Nie zamierzasz zamieszczać w swojej pracy fabuły, czyli akcji, bohaterów, wydarzeń (w tym bowiem wypadku lepsza byłaby forma opowiadania).
Schematy rozprawek:
I
1. Teza
Myślę / uważam, że… (podaję tezę).
2. Rozwinięcie (argumenty)
Oto moje argumenty:
- dowód z I książki,
- dowód z II książki,
- dowód z filmu lub spektaklu teatralnego,
- dowód z życia.
3. Zakończenie
Czyż zestaw powyższych dowodów nie wystarcza, by potwierdzić tezę?
II
1. Teza
Moim zdaniem (podaję tezę).
2. Rozwinięcie (argumenty)
- Argumenty „przeciw” (zaprzeczające, udowadniające inne zdanie).
- Argumenty „za” (potwierdzające tezę).
3. Zakończenie
Podsumowanie rozważań – wniosek ogólny. Mamy określoną tezę, lecz uwzględniamy istnienie odmiennych poglądów. Taka praca jest już dużo ciekawsza, można ją nazwać polemiką, dyskusją – czy to z sobą, czy z wyimaginowanym przeciwnikiem.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/c312-formy-wypracowan/5-rozwiniecie-wzory-sformulowan-w-rozprawce