Średniowiecze charakteryzują:
- uniwersalizm,
- teocentryzm,
- dwujęzyczność,
- anonimowość literatury.
- Uniwersalizm czyli jednolitość epoki polegał na tym, że państwa Europy były podporządkowane jednej władzy kościelnej i świeckiej. W całej Europie dominował Kościół, wszystkie państwa uznawały zwierzchnictwo papieża. Z kolei władzę świecką sprawował cesarz – władca Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, wyrosłego na gruzach Imperium Rzymskiego. W konsekwencji urzędowym językiem państw europejskich była łacina, a poszczególne państwa dopiero zaczynały się wyodrębniać. Fakty te spowodowały, iż Europa była uniwersalną całością – stąd cecha: uniwersalizm.
- Teocentryzm – to ogólnie panująca filozofia, która w centrum świata umieszczała Boga (theos – Bóg). Bóg, który stworzył świat, uosabiał dobro, piękno i prawdę. Ludzie uznawali wyższość dóbr duchowych nad doczesnymi, różne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, a w filozofii dominowała myśl o życiu pośmiertnym. Religii i jej założeniom podporządkowane były sztuka i literatura.
- Anonimowość literatury polegała na tym, iż autorzy dzieł często nie ujawniali swego nazwiska. Ważna była bowiem wartość dzieła, autor natomiast skromnie usuwał się w cień.
- Dwujęzyczność literatury średniowiecza to równoczesne funkcjonowanie łaciny i języków narodowych. Językiem wspólnym dla wszystkich ludzi wykształconych była łacina i nawet wówczas, gdy wykształciły się języki narodowe, istotne dzieła tworzono w języku łacińskim.
- Dualizm w postrzeganiu świata.
Ludzie średniowiecza dzielili świat i wartości na dwie kategorie:- dobro i zło,
- niebo i piekło,
- zbawieni i potępieni,
- jasność i ciemność,
- cnota i występek.
Bowiem każda rzecz ma dwie strony: duchową – czystą, idealną i ziemską, materialną – mało istotną.
Zauważ!, że ów podział świata widoczny jest na tryptykach przedstawiających dzień Sądu Ostatecznego: w centrum Bóg-Sędzia, z jego prawej strony – zbawieni, z lewej – potępieni. Podział na idee i cienie idei znamy już, bo to pomysł Platona – przejęty i zaadoptowany dla chrześcijańskich potrzeb przez św. Augustyna. Filozofia Augustyna także opiera się na dualizmie – dwie siły walczą o duszę człowieka: niebiańska – anioły, które ciągną go ku Bogu i ziemska, piekielna – diabły. Te ciągną go w otchłań piekła.
- Szczególne zamiłowanie do liczb, znaków, symboli i magii również charakteryzowało epokę średniowiecza. Wierzono w stałą ingerencję Boga w sprawy ziemi, rozmaite zjawiska przyrody odczytywano jako Boskie znaki (już w Biblii tęczę uznano za znak przymierza Boga z ludźmi, czemu więc nie interpretować innych głosów: burzy, pioruna, zaćmienia słońca itp.).
Z zamiłowaniem przypisywano znaczenie liczbom: trójka to znak Trójcy Świętej, czwórka – to cyfra wyjątkowa – wszak są cztery żywioły i cztery strony świata, cztery płyny w człowieku i cztery epoki ludzkiego życia (do ostatnich czwórek odwoła się u progu następnej epoki Mikołaj Rej, w Żywocie człowieka poczciwego. Być może średniowieczu swą złą sławę zawdzięcza liczba 13, bowiem symbolizowała wówczas śmierć. Już wtedy, także lilia symbolizowała niewinność, kolor czerwony – miłość, a np. żółty – zdradę.
Tam, gdzie wkracza magia, nie wszystko zostaje wyjaśnione, stąd tajemniczość epoki. Tam, gdzie trwa ciągły kontakt z Bogiem, kontemplacja, wiara w duchowy aspekt każdej sprawy – tam nieporównywalnie panuje mistycyzm.
Zapamiętaj!
Mówiąc o cechach średniowiecza wspomnij:
- uniwersalizm
- teocentryzm
- anonimowość autorów
- dualizm w postrzeganiu świata
- tajemniczość
- magię
- mistycyzm.
Wspomnij dwa główne style architektury średniowiecznej:
- styl romański,
- styl gotycki.
W charakterystyce wstępnej wyróżnić można kilka ulubionych tematów:
- motyw danse macabre,
- nurt rycerski,
- wątek parenetyczny,
- hagiografię,
- historiografię epoki.
Zobacz: