Skoro poeci barokowi przyjęli sobie za cel zaszokować odbiorcę, ich poszukiwania podążały w kierunku wymyślania coraz to nowych, zaskakujących form wyrazu. Efekty tych dążeń bywały czystym wyrafinowaniem i być może stąd zrodziła się opinia o „przeroście formy nad treścią”.
Charakteryzując konstrukcję poezji barokowej, wymienić trzeba:
- Kontrast – poeci baroku lubili jaskrawe przeciwstawienia i często utwór budowali na antynomiach:
- biel – czerń,
- miłość – śmierć, itd.
- Brzydota – stała się środkiem ekspresji, prawdziwym i silnie działającym sposobem przekazywania bólu, opisu rozkładu ciała, cierpienia.
- Paradoks – sformułowanie zaskakujące swoją treścią, na pozór bez sensu, sprzeczne z logiką – lecz po przemyśleniu ujawniające nieoczekiwaną prawdę. Na przykład w sonecie Do trupa takim zaskoczeniem są podobieństwa zakochanego i zmarłego, wyeksponowane przez poetę.
- Oksymoron – to prosty paradoks, połączenie dwóch sprzecznych wyrazów, np.
- gorący mróz,
- śliczny brzydal,
- żywy trup.
- Hiperbola – wyolbrzymienie – przesadne przedstawienie jakiegoś zjawiska, np. umieram z rozpaczy.
- Anafora – wielokrotne powtórzenie tego samego zwrotu na początku kolejnych wersów, np. „nic to” w wierszu Cnota grunt wszystkiemu.
- Inwersja – niezwykły, „powykręcany” i poprzestawiany szyk (kolejność) wyrazów w zdaniu, np.„których każdy, póki żyw, niech, jeśli chce, zażyje”.
Zobacz: