Ignacy Krasicki
Kulawy i ślepy
Niósł ślepy kulawego, dobrze im się działo;
Ale że to ślepemu nieznośno się zdało,
Iż musiał zawżdy słuchać, co kulawy prawi,
Wziął kij w rękę: „Ten – rzecze – z szwanku nas wybawi”.
Idą; a wtem kulawy krzyknie: „Umknij w lewo!”
Ślepy wprost i, choć z kijem, uderzył łbem w drzewo.
Idą dalej; kulawy przestrzega od wody –
Ślepy w bród: sakwy zmaczał, nie wyszli bez szkody.
Na koniec, przestrzeżony, gdy nie mijał dołu,
I ślepy, i kulawy zginęli pospołu.
I ten winien, co kijem bezpieczeństwo mierzył,
I ten, co bezpieczeństwa głupiemu powierzył.
- Piętnowane cechy
głupota, bezmyślność, zawziętość. - Rodzaj bajki
epigramatyczna (czyli krótka, zwięzła). - Budowa
wiersz stychiczny (bez podziału na zwrotki), dwunastowersowy, trzynastozgłoskowiec, średniówka po siódmej sylabie. - Rymy
parzyste, żeńskie (aabbcc itd.).
Uwaga!
Powiedzenia i przysłowia pasujące do bajki:
- Idź z głupim na raki, on ci żab nałapie.
- Ludzka głupota nie ma granic.
Bohaterowie
Jest ich dwóch – wymienieni w tytule ludzie: kulawy oraz ślepiec. Żyli ze sobą w zgodzie, pomagali sobie nawzajem, byli sobie potrzebni.
Fabuła
Ponieważ kulawy miał problemy z chodzeniem, ślepiec nosił go na rękach. Kulawy zawsze pilnował, żeby ślepy nie zbłądził. Wskazywał kierunek, w jakim zmierzali. Pewnego dnia ślepiec zbuntował się przeciwko swojemu kompanowi. Miał dość wiecznego pouczania. Chciał samodzielnie podejmować decyzje. Skutki były, oczywiście, opłakane. Ślepiec nie poradził sobie na drodze. Nie zamierzał jednak poddać się i posłuchać wskazówek wciąż towarzyszącego mu kulawego. Najpierw nie chciał skręcić w lewo, jak radził kulawy – rozbił się na drzewie. Potem wpadł do wody. Finał był tragiczny – obydwaj kompani wpadli w dół (może przepaść, osuwisko, urwisko) i zginęli.
Morał
Uważaj na głupich i nie daj się sprowadzić na manowce! Ludzka głupota nie ma granic. Ujawnia się, gdy ślepiec chce sam decydować o kierunku wędrówki. Ujawnia się też, gdy ślepiec nie słucha mądrych wskazówek kulawego. Ujawnia się w końcu, gdy kulawy powierza swoje życie rękom (oczom) ślepego i bezmyślnego człowieka.
Alegoryczność i aktualność (uniwersalność)
Ludzie ułomni fizycznie (niewidomi, kalecy) mają różne sposoby na pokonywanie życiowych trudności. Wcale nie o nich w tej bajce chodzi, lecz o ślepych i chromych duchowo. Na tym właśnie polega alegoryczność bajek. Oto przykład: macie w klasie jednego ograniczonego i bezmyślnego Jasia. Nie dociera do niego, że jedynka za jedynką nie pomogą mu na pewno dostać się do liceum. W nauce postanowiła mu pomóc zapatrzona w niego Małgosia. Efekt był taki, że Jaś nie poprawił ocen, a Małgosia zaczęła wagarować i łapać złe oceny. Kto jest głupi? I Jaś, i Małgosia.
Ptaszki w klatce
„Czegoż płaczesz? – staremu mówił czyżyk młody –
Masz teraz lepsze w klatce niż w polu wygody”.
„Tyś w niej zrodzon – rzekł stary – przeto ci wybaczę;
Jam był wolny, dziś w klatce – i dlatego płaczę”.
- Temat
wolność (osobista lub ojczyzny). - Rodzaj bajki
epigramatyczna, zwierzęca. - Forma
dialog pomiędzy bohaterami. - Budowa
czterowersowy wiersz stychiczny, trzynastozgłoskowiec, średniówka po siódmej sylabie. - Rymy
parzyste, żeńskie (aabb).
Bohaterowie
Dwa czyżyki hodowane w klatce – jeden młody, drugi stary. Młody nie rozumie starego, jego łez, bólu, cierpienia. Przecież mają co jeść i jest im wygodnie tu żyć. Stary czyżyk klatkę odczuwa jak niewolę, ograniczenie swobód. Tęskni za czasami wolności, gdy mógł latać nad polami i bez ograniczeń cieszyć się swobodą.
Morał
Wolność to cenne dobro, którego wartość wzrasta w niewoli. Nieważna jest wygoda i bezpieczeństwo osobiste, gdy chodzi o niezawisłość, suwerenność państwową.
Alegoryczność i aktualność (uniwersalność)
Szczególnie aktualna była ta bajka w czasach Ignacego Krasickiego, gdy Polacy zaczęli tracić niepodległość i uzależniać się od zaborców (ten cykl Bajek i przypowieści został wydany w 1772 roku siedem lat po I rozbiorze). Ale i dziś dostrzegamy jej aktualność polityczną. W dobie integracji Polski z Unią Europejską sceptycy obawiają się utraty niezależności, swobodnego podejmowania decyzji politycznych i gospodarczych.
Lew i zwierzęta (2)
Gdy się wszystkie zwierzęta u lwa znajdowały,
Był dyskurs: jaki przymiot w zwierzu doskonały.
Słoń roztropność zachwalał, żubr mienił powagę,
Wielbłądy wstrzemięŹliwość, lamparty odwagę;
NiedŹwiedŹ moc znamienitą, koń ozdobną postać,
Wilk staranie przemyślne, jak zdobyczy dostać,
Sarna kształtną subtelność, jeleń piękne rogi,
Ryś odzienie wytworne, zając rącze nogi;
Pies wierność, liszka umysł w fortele obfity,
Baran łagodność, osieł żywot pracowity.
Rzekł lew, gdy się go wszyscy o zdanie pytali:
„Według mnie ten najlepszy, co się najmniej chwali”.
- Piętnowane cechy
samochwalstwo, próżność, chełpliwość. - Rodzaj bajki
epigramatyczna, zwierzęca. - Budowa
wiersz stychiczny, dwunastowersowy, trzynastozgłoskowiec, średniówka po siódmej sylabie. - Rymy
parzyste, żeńskie (aabbcc itd.).
Bohaterowie
Zwierzęta przechwalające się swoimi zaletami: słoń, żubr, wielbłądy, lamparty, niedźwiedź, koń, wilk, sarna, jeleń, ryś, zając, pies, liszka, baran, osioł oraz lew.
Fabuła
Zwierzaki przechwalają się swoimi zaletami i próbują sobie udowodnić, że są lepsze od innych. Na końcu wypowiada się lew, który wygłasza zaskakującą puentę: ten jest najlepszy, który się najmniej chwali, który jest najcichszy i najskromniejszy.
Morał
Wcale nie jesteś taki naj… (najpiękniejszy, najmądrzejszy, najpracowitszy, najdoskonalszy). Rozejrzyj się – są lepsi od ciebie, a mimo to wcale nie wykrzykują tego na cały świat.
Alegoryczność i aktualność (uniwersalność)
Pokusa, by być lepszym od innych, ma swoje niebezpieczne oblicze. Prowadzi do próżności i poczucia wyższości nad innymi.
Jagnię i wilcy
Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie.
Dwóch wilków jedno w lesie nadybali jagnię;
Już go mieli rozerwać; rzekło: „Jakim prawem?”
„Smacznyś, słaby i w lesie!” – Zjedli niezabawem.
- Rodzaj bajki
epigramatyczna, zwierzęca. - Budowa
czterowersowy wiersz stychiczny trzynastozgłoskowiec, średniówka po siódmej sylabie. - Rymy
parzyste, żeńskie (aabb).
Uwaga!
Powiedzenia i przysłowia pasujące do bajki:
- Kto chce psa uderzyć, ten zawsze kij znajdzie.
- Każdy pretekst jest dobry.
Fabuła
Jagnię zostało zaatakowane przez dwa wilki. Gdy bezbronne zwierzę zapytało o przyczynę ataku, jeden z wilków odpowiedział, że takie jest prawo natury. Słaba istota nie ma szans utrzymać się w drapieżnym świecie.
Morał
Uważaj na drapieżne wilki czyhające na twoje potknięcia.
Uważaj! ¯ądza (władzy, pieniędzy, miłości, kariery) może obudzić w tobie drapieżnika i pozbawić cię wszelkich skrupułów.
Alegoryczność i aktualność (uniwersalność)
Ponoć należysz do pokolenia, które bierze udział w wyścigu szczurów. W tej gonitwie możesz się gdzieś zagubić po drodze, zostać pominiętym, zdeptanym, skrzywdzonym.
Pieniądze, władza, kariera, czasem miłość budzą często niezdrowe żądze. Wtedy przestaje się liczyć etyka, wyrzuty sumienia.
Żółw i mysz
Że zamknięty w skorupie niewygodnie siedział,
Żałowała mysz żółwia; żółw jej odpowiedział:
„Miej ty sobie pałace, ja mój domek ciasny;
Prawda, nie jest wspaniały – szczupły, ale własny”.
- Temat
dom - Rodzaj bajki
epigramatyczna, zwierzęca. - Budowa
czterowersowy wiersz stychiczny trzynastozgłoskowiec, średniówka po siódmej sylabie. - Rymy
parzyste, żeńskie (aabb).
Fabuła
Mysz użaliła się nad żółwiem, że nie ma normalnego mieszkania, bo jego domem jest ciasna skorupa. Na to żółw odpowiedział, że kocha swój dom za to, że jest wyłącznie jego własnością.
Morał
Doceń swój dom, jeśli go posiadasz. Nie zawsze pałace i wygody tworzą ciepły, rodzinny klimat.
Alegoryczność i aktualność (uniwersalność)
Nie mieć domu, rodziny to wielkie nieszczęście.
Wilczki
Pstry jeden, czarny drugi, a bury najmniejszy,
Trzy wilczki wadziły się, który z nich piękniejszy.
Mówił pierwszy: „Ja rzadki!”
Mówił drugi: „Ja gładki!”
Mówił trzeci: „Ja taki jak i pani matka!”
Trwała zwadka.
Wtem wilczyca nadbiegła,
Gdy w niezgodzie postrzegła:
„Cóż to – rzecze – same w lesie
Wadzicie się!”
Więc one w powieść, jak się rzecz działa.
Gdy wysłuchała:
„Idzie tu wam o skórę – rzekła – miłe dzieci,
Która zdobi, która szpeci.
Nasłuchałam się tego już to razy kilka,
Nie przystoi to na wilka
Wcale.
Ale
Jak będziecie tak w kupie
Dysputować się, głupie,
Wiecie, kto nie zbłądzi?
Oto strzelec was pozwie, a kusznierz osądzi”.
- Temat
ostrożność nie zawadzi. - Piętnowane cechy
pycha, samochwalstwo, kłótliwość, brak ostrożności. - Budowa
dość długi wiersz stychiczny o nierównej liczbie głosek w wersach. - Rymy
parzyste, żeńskie (aabbcc itd.).
Bohaterowie
Rodzeństwo wilczków i ich mama.
Fabuła
Trzy wilczki wszczęły kłótnię, który z nich jest najładniejszy. Gdy do matki dobiegły odgłosy kłótni, przybiegła do jamy, by pogodzić rodzeństwo i wyjaśnić dzieciom, na jakie niebezpieczeństwo się narażały. Kłótnię mógł usłyszeć myśliwy, który z łatwością trafiłby do wilczej nory.
Morał
Bądź ostrożny!
Zobacz: