Nic dwa razy
Nic dwa razy się nie zdarza
i nie zdarzy. Z tej przyczyny
zrodziliśmy się bez wprawy
i pomrzemy bez rutyny.
Choćbyśmy uczniami byli
najtępszymi w szkole świata,
nie będziemy repetować
żadnej zimy ani lata.
Żaden dzień się nie powtórzy,
nie ma dwóch podobnych nocy,
dwóch tych samych pocałunków,
dwóch jednakich spojrzeń w oczy.
Wczoraj, kiedy twoje imię
ktoś wymówił przy mnie głośno,
tak mi było, jakby róża
przez otwarte wpadła okno.
Dziś, kiedy jesteśmy razem,
odwróciłam twarz ku ścianie.
Róża? Jak wygląda róża?
Czy to kwiat? A może kamień?
Czemu ty się, zła godzino,
z niepotrzebnym mieszasz lękiem?
Jesteś – a więc musisz minąć.
Miniesz – a więc to jest piękne.
Uśmiechnięci, wpółobjęci
spróbujemy szukać zgody,
choć różnimy się od siebie
jak dwie krople czystej wody.
Temat utworu, czyli o czym jest wiersz
Podmiot liryczny przekazuje w wierszu swoje głębokie przemyślenia, refleksje dotyczące życia, uczuć, bliskości z drugim człowiekiem. Taki rodzaj wiersza, poruszający filozoficzne tematy to utwór należący do liryki refleksyjnej.
Każdy z nas podlega przemijaniu. Nie oznacza to jednak, że mamy się smucić. Przemija co prawda życie, szczęście, ale mija też to, co złe – i to jest pozytywne! Trzeba cieszyć się tym, co i kogo mamy, kochać ludzi, żyć chwilą obecną. Spróbujmy jednym słowem powiedzieć, o czym jest wiersz – o życiu, miłości. Zauważcie, że w utworze ani razu nie pada słowo „miłość”, a to ona właśnie jest jego głównym tematem.
Porównaj przemyślenia z wiersza i swoje
Filozof Heraklit z Efezu twierdził, że „wszystko płynie” i „nie da się wejść dwa razy do tej samej rzeki”. Czyli nie zdarzą się nam w życiu dwie takie same chwile. Tylko film na DVD można zatrzymać, cofnąć, kilka razy odtworzyć sceny, które nam się podobają. W prawdziwym życiu tak nie jest. Oczywiście, możemy spotykać często tych samych ludzi, wykonywać te same czynności, spoglądać na nich wielokrotnie, ale nigdy nie zrobimy tego identycznie. Potoczne określenie, że ktoś, coś jest podobne jak dwie krople wody to pozory. Tak naprawdę naukowo udowodniono, że chemiczny skład kropel wody nigdy nie jest w pełni taki sam.
Dokładnie taką samą myśl zawiera wiersz – „Nic dwa razy”. Czy uważasz, że podmiot liryczny, mówiąc tak, ma rację?
Środki stylistyczne
- Antyteza – zrodziliśmy się – pomrzemy, wczoraj – dziś (to zestawienie dwóch przeciwstawnych określeń), cel – podkreślenie czegoś, zwrócenie uwagi na wypowiedź.
- Przenośnia – „Choćbyśmy uczniami byli / najtępszymi w szkole świata, / nie będziemy repetować / żadnej zimy ani lata” (życie i fakt, że nie ma powrotu do przeszłości, opisane są tu szkolnym językiem: uczniowie to ludzie, szkołą jest życie, a repetowanie zimy czy lata to powtarzanie przeżytych sytuacji).
- Porównanie (i zarazem omówienie) – „tak mi było, jakby róża / przez otwarte wpadła okno” (przekazanie uczuć nie przez ich opisanie, lecz przez opisanie jakieś sytuacji).
- Pytanie retoryczne – „Róża? Jak wygląda róża? / Czy to kwiat? A może kamień?” (na to pytanie nie znajdziemy odpowiedzi w tekście, czytelnik musi sam przemyśleć sprawę i sam sobie odpowiedzieć; kwiat jest symbolem miłości).
- Apostrofa – „Czemu ty się, zła godzino, / z niepotrzebnym mieszasz lękiem?” (bezpośredni i podniosły zwrot do adresata, w tym wypadku nie do osoby, a zjawiska, czasu, złej chwili).
- Neologizm – „wpółobjęci” – łatwo sobie wyobrazić, jak objęci są ludzie z wiersza – tego wyrazu nie znajdziecie w słowniku, stworzyła go poetka.
- Epitet – np. „szkole świata”, „podobnych nocy”, tych samych pocałunków”, „otwarte okno”, „czystej wody” (poetyckie określenia wyrazów, budują nastrój, poetycki obraz).
- Powtórzenia – podkreślają główną myśl wiersza, czyli to, że nic dwa razy się nie zdarza.
Aforyzm, czyli o kompozycji wiersza
Aforyzm to inaczej złota myśl – bardzo trafne i błyskotliwe zdanie, krótko streszczające pewną myśl, zasadę, prawdę. Aforyzmy, zdradzające, co jest w wierszu tematem przemyśleń i podsumowujące te przemyślenia, znajdują się na początku i na końcu utworu (w pierwszej i ostatniej zwrotce). Tworzą więc tak zwaną klamrę kompozycyjną (zaczynają i kończą wiersz).
Budowa wiersza
Wiersz ma bardzo regularną, „poukładaną” i spokojną formę. Tworzy go siedem zwrotek (strof). Każda składa się z czterech wersów (linijek). Każdy wers ma tyle samo (osiem) sylab. Taka budowa nadaje wierszowi melodyjność. Pewnie dlatego utwór znany jest właśnie jako piosenka. W wierszu wyróżnić można przerzutnie – to zabieg polegający na przeniesieniu części zdania z jednego wersu do drugiego (zdanie nie zamyka się w jednej linijce, jego część „spada” do drugiej linijki), np.
Nic dwa razy się nie zdarza
i nie zdarzy.
Rymy nie są bardzo regularne, nie są dokładne. Przeważa jednak układ abab (np. w szóstej zwrotce: godzino – minąć, lękiem – pięknie).
Nadawca, czyli kto mówi w wierszu
To konkretna osoba, kobieta, która wypowiada się w pierwszej osobie liczby pojedynczej („przy mnie”, „tak mi było”, „odwróciłam”.
Czasami podmiot liryczny (pamiętajcie, że tak właśnie nazywamy osobę mówiąca w wierszu) wypowiada się w pierwszej osobie liczby mnogiej („zrodziliśmy się”, „pomrzemy”, „choćbyśmy”, „spróbujemy”). Świadczy to o tym, że mówi w imieniu nas wszystkich, porusza sprawy dotyczące wszystkich ludzi.
Odbiorca, czyli do kogo wiersz jest skierowany
Zauważ, że wiersz przypomina list. Jego słowa są skierowane do kogoś bliskiego sercu podmiotu lirycznego („kiedy twoje imię ktoś wymówił przy mnie głośno”, „kiedy jesteśmy razem”).
Zobacz:
Do jakich przemyśleń skłania wiersz Nic dwa razy Wisławy Szymborskiej?
Co wiesz o twórczości Wisławy Szymborskiej? Omów wybrane utwory.