Imiesłowy
Czym właściwie są imiesłowy?
- Są odmianą czasownika. Specjalną nieosobową formą czasownika.
- Kiedy mówimy chcę (ja chcę), wiadomo, która to osoba.
- Kiedy mówimy chcesz (ty), chcecie (wy) – też z osobą jest sprawa jasna.
Ale kiedy coś robimy, chcąc – to tu nie ma określonej osoby. Podobnie zrobiwszy, napisawszy, pytając.
Podział
Imiesłowy przymiotnikowe
- Zadaj mu pytanie – jaki, jaka, jakie?
To takie formy czasowników, które tak jak przymiotniki określają cechy przedmiotów i osób związane z czynnościami:- pędzący (motocykl),
- ogolony (mężczyzna).
- Pod względem znaczenia nawiązują do czasowników pędzący – pędzić, ogolony – ogolić, ale odmieniają się jak przymiotniki (przez przypadki, liczby i rodzaje).
- Imiesłowy przymiotnikowe dzielą się na czynne i bierne.
przymiotnikowe czynne:
- to takie, które określają osoby, zwierzęta i przedmioty wykonujące pewną czynność lub będące w jakimś stanie:
- chłopiec odpowiadający – czyli taki, który odpowiada,
- kwiat kwitnący – czyli taki, który kwitnie,
- pies szczekający – czyli taki, który szczeka.
- Mają zakończenia -ący, -ąca, -ące
- czytający, czytająca, czytające,
- sprzątający, sprzątająca, sprzątające
Zauważ
Ktoś piszący, czytający, idący jest zdecydowanie czynny.
Imiesłowów przymiotnikowych czynnych nie tworzy się od czasowników dokonanych.
przymiotnikowe bierne
- to takie, które określają:osoby lub przedmioty podlegające czyjejś czynności lub będące w jakimś stanie
- naprawiony samochód – czyli taki, który ktoś naprawił,
- sprzątnięte mieszkanie – czyli takie, które ktoś sprzątnął,
- zamarznięty staw – czyli taki, który zamarzł.
- Mają zakończenia -ny, -na, -ne, -ty, -ta, -te
- lakierowany, namalowana, zrobione,
- zaczęty, ukryty, umyte.
Zauważ
Ktoś myty, niesiony jest zdecydowanie bierny.
Imiesłowów przymiotnikowych biernych nie tworzy się od czasowników, które nie mają strony biernej, czyli od czasowników nieprzechodnich stać, jechać, iść, przebywać, spać.
Imiesłowy przysłówkowe
- Zadaj mu pytanie: jak?
- Imiesłowy przysłówkowe to formy, które tak jak przysłówki określające czynność lub stan, towarzyszą innej czynności lub stanowi:
- Leżąc, myślał – czyli i leżał, i myślał.
- Odpowiedziawszy, usiadł – czyli odpowiedział, a później usiadł.
- Pod względem znaczeniowym są podobne do czasowników, ale się nie odmieniają.
- Imiesłowy przysłówkowe dzielą się na współczesne i uprzednie.
przysłówkowe współczesne
- Informują o jednoczesności akcji, np.
Przedszkolaki śpiewając, spacerują. (jednocześnie śpiewają i spacerują)
- Mają zakończenia -ąc
- mówiąc,
- grając,
- rozmawiając.
przysłówkowe uprzednie
- Informują, że czynność wyrażona imiesłowem poprzedza (czyli odbywa się uprzednio) w stosunku do czynności wyrażonej osobową formą czasownika.
- Narozrabiawszy uciekłem. Najpierw, uprzednio narozrabiał, potem uciekł.
- Wszedłszy na boisko, piłkarze powitali kibiców. (najpierw weszli na boisko, później powitali).
- Mają zakończenia -łszy, -wszy
- zjadłszy, doszedłszy,
- odrobiwszy, przeczytawszy, napisawszy, ukrywszy, wróciwszy
Uwaga!
Imiesłowy przysłówkowe uprzednie, zakończone są na -łszy (piszemy zawsze po spółgłoskach, np. wyszedłszy) oraz na -wszy, (piszemy po samogłoskach, np. powiedziawszy).
Zapamiętaj! Imiesłów = czasownik!!!
- Pamiętaj, że imiesłów – to wyraz, który pochodzi od czasownika, (choć odpowiada na pytania przymiotnika – jaki? jaka? jakie?)
- metalowym, gruby, jasny – to przymiotniki
- biegnący, miłujący, skradziony – to imiesłowy
- Imiesłowy nie są odrębnymi częściami mowy. Są czasownikami, bo określają czynności ale tak jak przymiotniki odmieniają się przez przypadki:
- biegnący,
- biegnącego,
- biegnącemu,
- o biegnącym.
- Imiesłowów nie tworzy się od czasowników woleć, musieć.
Imiesłów w zdaniu może pełnić funkcję
- przydawki
Widziałem kolegę odpowiadającego przy tablicy. (jakiego? – przydawka);
- orzecznika
Ten wiersz został napisany przez Majkę. (orzecznik w orzeczeniu imiennym);
- podmiotu
Palący czeka na pociąg. (kto? – podmiot gramatyczny).
Zobacz: