Bohater tragiczny
Najbardziej znany model antycznego tragizmu znajduje się w Antygonie Sofoklesa.
To konieczność wyboru spośród dwóch równorzędnych racji; konflikt między nimi nieuchronnie prowadzi do katastrofy.
Antygona mogła pochować brata i zapłacić życiem za złamanie zakazu Kreona, mogła też uszanować prawo państwowe i narazić się na wyrzuty sumienia i karę bogów. Zauważ, że tragizm Edypa (Król Edyp) jest inny, nie ma swojego źródła w konflikcie tragicznym!
Według Arystotelesa warunkiem tragizmu jest wina tragiczna (hamartia). Bohater nieświadomie popełnia jakiś błąd, później dowiaduje się o swojej winie i musi ponieść jej konsekwencje. Los Edypa może być ilustracją także ironii tragicznej – bohater stara się uniknąć zła, ale nie wie o tym, że mające taki cel działania prowadzą go właśnie do zguby. Władca Teb za wszelką cenę chce dowiedzieć się, kto zabił Lajosa. Nie przeczuwa, że w ten sposób zniszczy samego siebie. Tyrezjasz ostrzega go:
ten dzień cię zrodzi i ten cię zabije.
Czy warto więc dociekać prawdy o swoim losie?
Historia Edypa dowodzi, że za odkrycie tajemnicy trzeba czasem zapłacić zbyt wysoką cenę. Bohater stracił wszystko: rodzinę, honor, ludzki szacunek, władzę, spokój duszy. Kochał swoje dzieci, a jednak stał się przyczyną ich późniejszych cierpień.
Ważna scena Króla Edypa (epejsodion IV)
W której doskonale widać tragizm Edypa; który tak mówi o swojej sytuacji:
Biada, już jawnym to, czegom pożądał,
O słońce, niechbym już cię nie oglądał!
Życie mam, skąd nieprzystoi, i żyłem,
Z kim nie przystało – a swoich zabiłem.
Bohater tragiczny
- to człowiek, który musi dokonać wyboru, a jakąkolwiek podejmie decyzję – czeka go klęska;
- to człowiek, którego nęka konflikt racji wyższych z własnymi dążeniami;
- to człowiek, którego dzieje określa ironia tragiczna – im bardziej chce uniknąć klęski, tym bardziej do niej się zbliża.
Konstrukcja bohatera tragicznego na przykładzie Edypa
Edyp jest postacią tragiczną, gdyż wywołuje litość i trwogę. Trwogę dlatego, że jest podobny do każdego z potencjalnych odbiorców dzieła, a litość ponieważ popełnił zbrodnię nieświadomie. Winę Edypa można nazwać hamartią – co po grecku oznacza winę niezawinioną. Według Arystotelesa, doskonałe dzieło tragiczne – poprzez wzbudzenie w odbiorcach litości i trwogi – wywołuje katharsis, czyli oczyszczenie.
Sofokles także w klasyczny sposób dozuje napięcie w akcji swej tragedii. O „przeklętej prawdzie” dowiadujemy się stopniowo, razem z Edypem. Starożytni za podstawowe elementy fabuły tragicznej uznawali perypetie (pomyłki i zbiegi okoliczności) i rozwiązania (wyjaśnienia owych pomyłek i zbiegów okoliczności).
Edyp – bohater tragiczny
Tragedia Edypa to jego niewiedza, klęska – to poznanie. Wszystkie zbrodnie Edypa, zamordowanie własnego ojca, zhańbienie matki, wynikły z owej niewiedzy. Kiedy bohater powiada:
Apollo, on to sprawił, przyjaciele,
On był przyczyną mej męce.
– rozumiemy, że chodzi tu z jednej strony o odpowiedź delfickiej wyroczni Apolla, która kazała Tebańczykom odszukać i wygnać z kraju zabójcę Lajosa, z drugiej zaś o to, że Apollo jako bóg przepowiedni, znający wszystkie tajemnice ludzkie, nie wyjawił Edypowi sekretu jego pochodzenia i dopuścił do tych straszliwych zbrodni. Owo zaślepienie i niewiedza Edypa objawiły się nie tylko w zgładzeniu ojca i kazirodczym związku z matką, ale przede wszystkim w gorliwości i uporze, z jakim szuka on zbrodniarza – zabójcy Lajosa. Szczytem ironii tragicznej jest wyrok wydany przez Edypa na mordercę Lajosa, czyli na samego siebie.
Cierpienie niezawinione
Jak wielkie cierpienie przyniosło Edypowi odsłonięcie prawdy o jego losie?! Popełnił najstraszliwsze zbrodnie: dopuścił się ojcobójstwa i kazirodztwa. A przecież bohater nie chciał zrobić nic złego. Starał się być jak najlepszym władcą – tron zdobył w uczciwy sposób, dbał o swoich poddanych. Kochał swoją żonę i dzieci. Zalety Edypa nie miały jednak najmniejszego znaczenia. Tragedia Sofoklesa pokazuje, że życie ludzkie bywa pasmem cierpień prowadzących do nieuchronnej klęski.
Kim jest bohater
Edyp jest człowiekiem o skomplikowanej osobowości. Umie być dobrym władcą, dbającym o swoich poddanych, ale też tyranem, który łatwo feruje wyroki. Grzeszy pychą – uważa się za lepszego od innych, nie chce słuchać rad otoczenia. Jednak z drugiej strony jest człowiekiem uczciwym i dociekliwym – chce dotrzeć do prawdy, mimo że się jej boi. Przeżywa wahania, lęki, smutek, w końcu straszliwą rozpacz. Traci pewność siebie – z pokorą podporządkowuje się losowi. Zaczyna pojmować, że wyroki przeznaczenia są nieodwracalne.
Różne oblicza tragizmu
- Makbet Szekspira – bohater sam jest odpowiedzialny za swą życiową klęskę
- III cz. Dziadów, Konrad Wallenrod – tragizm bohaterów ma swoje źródło w historii
- Proces Kafki – bohater uwikłany w absurdalną sytuację, niemający wpływu na swój los
- Rok 1984 Orwella – człowiek marionetką w systemie totalitarnym
Zobacz:
Tragizm bohatera antycznego. Powołaj się na losy Antygony, Kreon, Edypa