Bohater tragiczny

Najbardziej znany model antycznego tragizmu znajduje się w Antygonie Sofoklesa.

To konieczność wyboru spośród dwóch równorzędnych racji; konflikt między nimi nieuchronnie prowadzi do katastrofy.

Antygona mogła pochować brata i zapłacić życiem za złamanie zakazu Kreona, mogła też uszanować prawo państwowe i narazić się na wyrzuty sumienia i karę bogów. Zauważ, że tragizm Edypa (Król Edyp) jest inny, nie ma swojego źródła w konflikcie tragicznym!

Według Arystotelesa warunkiem tragizmu jest wina tragiczna (hamartia). Bohater nieświadomie popełnia jakiś błąd, później dowiaduje się o swojej winie i musi ponieść jej konsekwencje. Los Edypa może być ilustracją także ironii tragicznej – bohater stara się uniknąć zła, ale nie wie o tym, że mające taki cel działania prowadzą go właśnie do zguby. Władca Teb za wszelką cenę chce dowiedzieć się, kto zabił Lajosa. Nie przeczuwa, że w ten sposób zniszczy samego siebie. Tyrezjasz ostrzega go:

ten dzień cię zrodzi i ten cię zabije.

Czy warto więc dociekać prawdy o swoim losie?

Historia Edypa dowodzi, że za odkrycie tajemnicy trzeba czasem zapłacić zbyt wysoką cenę. Bohater stracił wszystko: rodzinę, honor, ludzki szacunek, władzę, spokój duszy. Kochał swoje dzieci, a jednak stał się przyczyną ich późniejszych cierpień.

Ważna scena Króla Edypa (epejsodion IV)

W której doskonale widać tragizm Edypa; który tak mówi o swojej sytuacji:

Biada, już jawnym to, czegom pożądał,
O słońce, niechbym już cię nie oglądał!
Życie mam, skąd nieprzystoi, i żyłem,
Z kim nie przystało – a swoich zabiłem.

Bohater tragiczny

  • to człowiek, który musi dokonać wyboru, a jakąkolwiek podejmie decyzję – czeka go klęska;
  • to człowiek, którego nęka konflikt racji wyższych z własnymi dążeniami;
  • to człowiek, którego dzieje określa ironia tragiczna – im bardziej chce uniknąć klęski, tym bardziej do niej się zbliża.

Konstrukcja bohatera tragicznego na przykładzie Edypa

Edyp jest postacią tragiczną, gdyż wywołuje litość i trwogę. Trwogę dlatego, że jest podobny do każdego z potencjalnych odbiorców dzieła, a litość ponieważ popełnił zbrodnię nieświadomie. Winę Edypa można nazwać hamartią – co po grecku oznacza winę niezawinioną. Według Arystotelesa, doskonałe dzieło tragiczne – poprzez wzbudzenie w odbiorcach litości i trwogi – wywołuje katharsis, czyli oczyszczenie.
Sofokles także w klasyczny sposób dozuje napięcie w akcji swej tragedii. O „przeklętej prawdzie” dowiadujemy się stopniowo, razem z Edypem. Starożytni za podstawowe elementy fabuły tragicznej uznawali perypetie (pomyłki i zbiegi okoliczności) i rozwiązania (wyjaśnienia owych pomyłek i zbiegów okoliczności).

Edyp – bohater tragiczny

Tragedia Edypa to jego niewiedza, klęska – to poznanie. Wszystkie zbrodnie Edypa, zamordowanie własnego ojca, zhańbienie matki, wynikły z owej niewiedzy. Kiedy bohater powiada:

Apollo, on to sprawił, przyjaciele,
On był przyczyną mej męce.

– rozumiemy, że chodzi tu z jednej strony o odpowiedź delfickiej wyroczni Apolla, która kazała Tebańczykom odszukać i wygnać z kraju zabójcę Lajosa, z drugiej zaś o to, że Apollo jako bóg przepowiedni, znający wszystkie tajemnice ludzkie, nie wyjawił Edypowi sekretu jego pochodzenia i dopuścił do tych straszliwych zbrodni. Owo zaślepienie i niewiedza Edypa objawiły się nie tylko w zgładzeniu ojca i kazirodczym związku z matką, ale przede wszystkim w gorliwości i uporze, z jakim szuka on zbrodniarza – zabójcy Lajosa. Szczytem ironii tragicznej jest wyrok wydany przez Edypa na mordercę Lajosa, czyli na samego siebie.

Cierpienie niezawinione

Jak wielkie cierpienie przyniosło Edypowi odsłonięcie prawdy o jego losie?! Popełnił najstraszliwsze zbrodnie: dopuścił się ojcobójstwa i kazirodztwa. A przecież bohater nie chciał zrobić nic złego. Starał się być jak najlepszym władcą – tron zdobył w uczciwy sposób, dbał o swoich poddanych. Kochał swoją żonę i dzieci. Zalety Edypa nie miały jednak najmniejszego znaczenia. Tragedia Sofoklesa pokazuje, że życie ludzkie bywa pasmem cierpień prowadzących do nieuchronnej klęski.

Kim jest bohater

Edyp jest człowiekiem o skomplikowanej osobowości. Umie być dobrym władcą, dbającym o swoich poddanych, ale też tyranem, który łatwo feruje wyroki. Grzeszy pychą – uważa się za lepszego od innych, nie chce słuchać rad otoczenia. Jednak z drugiej strony jest człowiekiem uczciwym i dociekliwym – chce dotrzeć do prawdy, mimo że się jej boi. Przeżywa wahania, lęki, smutek, w końcu straszliwą rozpacz. Traci pewność siebie – z pokorą podporządkowuje się losowi. Zaczyna pojmować, że wyroki przeznaczenia są nieodwracalne.

Różne oblicza tragizmu

  • Makbet Szekspira – bohater sam jest odpowiedzialny za swą życiową klęskę
  • III cz. Dziadów, Konrad Wallenrod – tragizm bohaterów ma swoje źródło w historii
  • Proces Kafki – bohater uwikłany w absurdalną sytuację, niemający wpływu na swój los
  • Rok 1984 Orwella – człowiek marionetką w systemie totalitarnym

 

Zobacz:

Edyp – bohater mitu

Edyp jako bohater tragiczny

Tragizm bohatera antycznego. Powołaj się na losy Antygony, Kreon, Edypa

Czy Edyp mógł uniknąć straszliwego losu, który go spotkał?

Na podstawie przytoczonego fragmentu tragedii wyjaśnij, na czym polegała ironia tragiczna w przypadku Edypa i jaką antyczną wiarę potwierdza dzieło?

Bohater tragiczny w znanych ci utworach