Wyjaśnij pojęcia mimesis i katharsis z poetyki antycznej, przywołując konkretne przykłady literackie.
Co to jest mimesis i katharsis?
Mimesis w dosłownym tłumaczeniu oznacza naśladowanie.
Co ma naśladować sztuka?
Rzeczywistość, musi odwzorowywać prawdziwe życie, kopiować prawdopodobne życiowo sytuacje.
- Według Pitagorasa najlepszą sztuką naśladującą przeżycia człowieka jest taniec.
- Inny uczony starożytny – Demokryt – poszukiwał odzwierciedleń życia w naturze,
- Platon w malarstwie i poezji.
- Pojęcie mimesis rozwinął Arystoteles w Poetyce. Według niego wszystko, co ukształtowała przyroda, człowiek może naśladować w malarstwie, rzeźbie, poezji, muzyce.
W literaturze występują różne gatunki, które różnią się sposobem naśladowania: epopeja i dytyramb naśladują za pomocą narracji, tragedia przez przedstawienie prawdopodobnych osób i zdarzeń. Tragedia działa silniej na odbiorcę, bo kiedy człowiek ogląda w teatrze sztukę, w której bohaterowie wydają się tacy ludzcy, prawdziwi, a ich życie jest powikłane, pełne niesprawiedliwości, budzą się w nim „litość i trwoga”, a następnie emocje zwane katharsis. Bez tych emocji przedstawienie teatralne nie może być udane – twierdzi Arystoteles w Poetyce. Katharsis jest rodzajem oczyszczenia.
Arystoteles pisał też o różnych sposobach naśladowania rzeczywistości:
- Można ją wyidealizować, czyli przedstawić piękniejszą lub za pomocą karykatury pokazać brzydszą, niż jest.
- Można przedstawić tylko ogólne zdarzenia i zachowania typowe dla ogółu.
- Sztuka może przedstawiać nie tylko to, co rzeczywiście się zdarzyło, ale to, co mogło się zdarzyć, co jest prawdopodobne.
Jakie warunki tragiczności musi spełniać tragedia?
Przede wszystkim bohaterowie muszą być postaciami przeciętnymi – ani nazbyt dobrymi, ani złymi. Gdy bohater byłby zbyt dobry, jego tragiczne życie wzbudziłoby u widza oburzenie, a jeśli nieszczęście dotknie człowieka podłego, mogłoby to dostarczyć widzowi przyjemności. Przeciętniak jest najlepszy – również dlatego, że i widzowie najczęściej czują się przeciętni, a wtedy będą identyfikować się z bohaterami scenicznymi. Dzięki temu doznają wstrząsu uczuciowego, oczyszczenia duszy z win, czyli katharsis.
Mimesis i katharsis później:
- Doskonałym przykładem są powieści realistyczne – właśnie realizm stanowi kontynuację mimesis Arystotelesa. Przywołaj Eugeniusza Rastignaca czy Jana Goriot z powieści Ojciec Goriot Balzaka, Emmę Bovary z powieści Pani Bovary Gustawa Flauberta albo Rodiona Raskololnikowa ze Zbrodni i kary Dostojewskiego.
- Współczesna powieść Alberta Camusa Dżuma – to galeria różnych postaci (ani dobrych, ani złych) jednakowo zagrożonych. Zaraza zbiera obfite plony, a czytelnik odczuwa litość i trwogę, by w końcu doznać katharsis.
Zobacz: