Każda epoka przynosi nowe zbiory zasad budowania utworów literackich. Dzieła, w których są one zawarte, nazywamy poetykami. Tworzyli je zwykle aktywni pisarze i filozofowie – jak w starożytności Arystoteles i Horacy.
Teksty takie mają co najmniej podwójny charakter.
- Po pierwsze zawierają wizję, jaką na temat tego, jaka powinna być poezja, ma ich autor.
- Po drugie, mają też funkcję teoretyczno-literackiej pracy badawczej – zwykle odwołując się do pokrewnych lub przeciwstawnych przykładów literackich ilustrujących zawarte w poetyce tezy.
Jedną z najsłynniejszych i najpełniejszych poetyk barokowych wydał Polak – jezuita Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595-1640), sławny na całą ówczesną Europę łaciński poeta. Nosi ona tytuł O poincie i dowcipie, czyli Seneka i Marcjalis i zawiera doskonały opis mechanizmów barokowych konceptów. Ów charakterystyczny dla epoki chwyt stylistyczny – nazywany zresztą przez autora puentą – miał być wedle niego „w słownym wypowiedzeniu zgodną niezgodnością i niezgodną zgodnością”. Jak widzimy, nawet w rozprawie teoretycznej, barokowy pisarz używa barokowych form wypowiedzi.
Żeby jednak nie było zbyt łatwo, warto zwrócić uwagę na fakt, że to w tym samym barokowym XVII stuleciu powstaje (1674) Sztuka poetycka Francuza Nicolasa Boileau – jedna z najsłynniejszych poetyk klasycystycznych. Tak! Wiek XVII jest we Francji czasem jednoczesnego rozwoju baroku i klasycyzmu – i podczas gdy barokowi twórcy szokują dziwnością i wyrafinowaniem, klasycyści, jak Boileau, postulują usuwanie z poezji wszystkiego, co dziwne, brzydkie, niejasne. Wedle nich twórczość w myśl antycznej zasady mimesis (naśladowania) ma naśladować naturę – z tego zaś, co ona nam jako tematów dostarcza, należy wybierać rzeczy budujące i piękne – wzory w tej materii należy, wedle Boileau, czerpać oczywiście z literatury antyku.
Zobacz: