Stanisław Herakliusz Lubomirski
Poeta magnat sławi „światową rozkosz”, dlatego można usytuować go w tym nurcie. To jego ojciec Jerzy wywołał słynny rokosz w 1665 roku – a i syn zajął się później polityką, został marszałkiem sejmu, a wkrótce występował przeciw królowi Sobieskiemu. Otóż ten magnat w swoich licznych podróżach po Europie, dworach królewskich i miastach perłach kultury – nie tylko wnikał w arkana dyplomacji. Chłonął również wiedzę o sztuce tworzenia, bowiem sam pisał – poezję, komedie, traktat o rządzeniu, wreszcie: tom wierszy pt. Sen (autorstwo nie jest pewne).
Stanisław Herakliusz Lubomirski
- zgadza się z kruchością istnienia i dlatego postuluje korzystanie z uciech świata doczesnego,
- szansę człowieka na spokój i wewnętrzną harmonię widzi w ufności Bogu,
- opisuje też zmysłową miłość.
Hieronim Morsztyn
Starszy od Jana Andrzeja, bardzo popularny wśród szlachty polskiej, jest autorem poematu Światowa rozkosz. I do nurtu – tzw. światowych rozkoszy przypisuje się tego poetę. Morsztyn głosi konieczność korzystania z dóbr tego świata, daje człowiekowi możliwość wyboru. Uważa, że jeśli Bóg stworzył „świeckie delicyje”, należy zażywać ich póki czas. Nie zapomina o śmierci i przemijaniu. Cały poemat poświęcony urokom życia kończy właśnie w ten sposób – dramatycznym przypomnieniem i „wszystko to marność nad marnościami”. Tę prawdę, z miłością do Boga i radością z rzeczy doczesnych, które przecież Bóg stworzył – próbuje pogodzić Hieronim Morsztyn.
Samuel Twardowski
Jezuita, epik, piewca miłości. Najsłynniejszy jego utwór nosi tytuł Dafnis w drzewo bobkowe przemienieła się… Dla naszych uszu brzmi to nieco zabawnie, niemniej utwór przywołuje starą, mitologiczną historię o Dafne i Apollinie. Przemieniła ją w drzewo bobkowe (czyli laurowe) Artemida, by ratować dziewczynę od miłości pyszałkowatego boga.
Drugie znane dzieło to Nadobna Paskwalina… Ani przymiotnik nadobna, ani imię nie są dziś w użyciu. Paskwalina kocha bez wzajemności. Pokona swą miłość, zniszczy łuk i strzały Amora, skryje się w klasztorze – w zgodzie z ówczesnym pojmowaniem pokuty i pokonania żądz. Dziś nie są to już poczytne lektury, wciąż jednak stanowią przedmiot nawiązań czy odwołań. Dowodem wiersz współczesnego poety Jarosława Marka Rymkiewicza pt. Daphnis w drzewo bobkowe przemienieła się.
Zbigniew Morsztyn
Najmłodszy z Morsztynów pisał o wojnie. Nic dziwnego: wojował pod Radziwiłłami, brał udział w wojnach kozackich, szwedzkich, moskiewskich. Wiadomo, że walczył przeciw Szwedom podczas potopu, wiadomo też, że potem powrócił do Radziwiłłów (jak pamiętamy choćby z Trylogii, Radziwiłłowie złożyli przysięgę szwedzkiemu królowi. Po edykcie przeciw arianom Zbigniew Morsztyn opuścił kraj (był arianinem i nie chciał zmienić wyznania), i osiadł w Prusach Książęcych. Swój tom poezji nazwał Muza domowa.
Zbigniew Morsztyn pisał:
- o życiu wojskowym,
- o losie człowieka rzuconego w wir wojny,
- erotyki,
- utwory religijne,
- o przemianach ciągłych świata i duszy ludzkiej,
- o moralnych rozterkach, które niesie wojna.
Wespazjan Kochowski
Znów poeta, żołnierz, Sarmata. Piewca obrony ojczyzny, tęsknoty za ziemiańskim życiem, pełnym spokoju i harmonii. Walczył pod Beresteczkiem, brał udział w wojnach moskiewskich i szwedzkich – i marzył o cichym dworku, w którym wieść można poczciwy żywot, jako prawili renesansowi wieszczowie. Po dziesięciu latach wojaczki ożenił się i osiadł na wsi. Zbiór jego wierszy nosi tytuł Niepróżnujące próżnowanie… (zaiste barokowy paradoks), a bardzo znana była także Psalmodia polska – zbiór psalmów komponowanych na wzór biblijnych. Próbuje połączyć w niej dwa wielkie tematy – filozoficzne rozterki na temat jednostki ludzkiej ze szlachecką historiozofią na temat rodowodu i misji swojego stanu.
Uwaga! Wespazjan Kochowski jest jednym z tych poetów w naszej literaturze, którzy głosili ideę narodu wybranego powołanego przez Boga do wyższych celów – np. do roli przedmurza chrześcijaństwa w Europie. Tę myśl podejmą i rozwiną romantycy.
Józef Baka
Poeta późnego baroku. Był księdzem, jezuitą, a główny temat jego poezji to śmierć. Nawet tytuł tomu jego wierszy brzmi: Uwagi o śmierci niechybnej. Przez długie lata nie doceniano wartości jego poezji. Zarzucano mu nawet grafomaństwo, barokowe zepsucie stylu i tym podobne wady. Tymczasem badacze współcześni dostrzegli w dynamicznych strofach Baki co innego: groteskę, śmiałe obrazowanie, poetyckie ujęcie starego i skądinąd znanego motywu tańca śmierci. Chwilami jego strofy przypominają wiersze – wyliczanki albo ludowe przysłowia.
Zobacz:
Wymień i scharakteryzuj polskich przedstawicieli poezji metafizycznej