Dlaczego to ważne?
Bo częstym tematem literatury jest człowiek – jego natura, definicja człowieczeństwa, próba oceny.
W całej późniejszej kulturze przeplatają się dwie wizje człowieka – jest postrzegany jako istota potężna, dumna – następca człowieka lub jako istota marna i znikoma.
Pierwszą koncepcję łatwo znaleźć w epokach humanistycznych, klasycznych – drugą w mistycznych, uduchowionych. Obie mają swoje źródło w Biblii. Zarówno Nowy Testament, jak i Stary Testament to wielkie księgi o ludzkości, jej namiętnościach, słabościach, wierze, zwątpieniu i sile – złożoności ludzkiej natury.
Człowiek według Biblii
- Stworzony przez Boga z miłości – na Boży obraz i Boże podobieństwo.
- Obdarzony przez Stwórcę wolną wolą, a zarazem wiedzą, co czynić wolno, a czego nie – to kontekst ważny przy ocenach czynów postaci literackich. Wolna wola człowieka jest odpowiedzią na pytanie o odpowiedzialność za swoje czyny. W Biblii Bóg mówi człowiekowi: możesz.
- Bóg uczynił człowieka panem ziemi i tego, co się na niej znajduje, nakazując mu, by czynił ją sobie poddaną – tak głosi Księga Rodzaju. Stanie się to punktem wyjścia postrzegania człowieka jako potężnej istoty w epokach humanistycznych.
- Człowiek jest grzeszny – popełnia grzech i traci możliwość przebywania razem z Bogiem. Odtąd grzech i bunt zostają wpisane w jego naturę (czyn Kaina; historia wieży Babel; dzieje Sodomy i Gomory). Człowiek jest ułomny, słaby, wątpi. Ale zawsze ma szansę nawrócenia się – jak syn marnotrawny.
- Człowiek został stworzony do dawania i otrzymywania miłości. Stwórca zapowiada to już w Księdze Rodzaju, stwarzając go, a miłość zmysłową pięknie opisuje Pieśń nad Pieśniami.
- Sensem ludzkiego życia jest miłość – nakaz miłości do Boga i bliźniego zawarty jest w dekalogu, powtórzony w Nowym Testamencie nakazem i życiem Chrystusa.
Później renesans uzna filozofię antropocentryczną, w centrum zainteresowania nauk i myśli zostanie postawiony człowiek.
Uwaga
Przy analizowaniu utworów Jana Kochanowskiego – trzeba umieć wskazać biblijne źródło takiego postrzegania człowieka. Kochanowski stworzył najważniejszą w polskiej literaturze wykładnię chrześcijańskiego humanizmu – połączenia wiary chrześcijańskiej z antycznymi wartościami.
Postrzeganie człowieka w Biblii
W Starym Testamencie
- Człowiek jest całkowicie podporządkowany woli i prawom Najwyższego.
- Niejednokrotnie jest wystawiany na próby i sprawdziany wiary czy posłuszeństwa.
- lBóg ma swoich wybrańców, ale nawet ich ciężko doświadcza, kieruje ich poczynaniami tak, aby wypełniali Jego plan.
- Jest bardzo duży dystans między człowiekiem a Stwórcą.
W Nowym Testamencie
- Dystans ten jest znacznie mniejszy.
- Wzrasta wzajemne zaufanie, człowiek i Bóg zbliżają się do siebie. Relacja między nimi oparta jest na wzajemnej miłości.
- Każdy człowiek w oczach miłującego Boga ma prawo do błędów i szansę na odkupienie win przez miłość (opowieść
o synu marnotrawnym, historia jawnogrzesznicy Marii Magdaleny).
Porównanie
Stary Testament
BÓG:
Stwórca, Jahwe, wybawia lud Izraela z niewoli,
opiekuje się nim na pustyni, zawiera z nim przymierze na górze Synaj i wprowadza go do Ziemi Obiecanej.
ETYKA:
Główne prawa dyktuje dekalog, przekazany ludziom na górze Synaj na kamiennych tablicach.
CZŁOWIEK:
Stworzony przez Boga na Jego obraz
i podobieństwo, pan i korona stworzenia. Święty, ale i grzeszny, ma być wierny przymierzu z Bogiem i posłuszny Jego woli.
Nowy Testament
BÓG:
Jeden Bóg, ale w trzech Osobach: Ojca, Syna i Ducha Świętego. Jezus Chrystus, przyjmuje ludzką naturę, aby dokonać dzieła zbawienia świata.
Bóg – Ojciec wszystkich ludzi – jest miłością.
ETYKA:
Do dekalogu dołącza Chrystusowy nakaz miłości.
CZŁOWIEK:
Grzeszny, ale zbawiony przez Chrystusa. Istota duchowa i cielesna, „świątynia Boga”, wezwany do życia wiarą, nadzieją i miłością. Chrześcijanin – „solą ziemi”.
Zobacz:
Kluczowe pytania ludzkości w świetle Biblii i mitologii antycznej