Podstawowe wiadomości
Skąd się wzięła tragedia?
To najstarszy gatunek dramatyczny. Powstał w starożytnej Grecji. Wywodzi się z dytyrambu, czyli rytualnej pieśni śpiewanej ku czci boga Dionizosa. Istotą tragedii jest akcja zbudowana wokół nieuchronnego i niemożliwego do rozwiązania konfliktu tragicznego między działaniami i zamiarami bohatera a innymi bohaterami (lub np. bogami).
Skąd wiemy, że Romeo i Julia to tragedia?
Ponieważ sam Szekspir swój utwór określił jako tragedię. Nie jest to jednak tragedia taka jak antyczna (np. Antygona), bo Szekspir (nazywany ojcem teatru nowożytnego) stworzył własne zasady dramatu.
Dramat szekspirowski = dramat elżbietański
Tych dwóch pojęć używa się wymiennie. Szekspir tworzył w czasie panowania królowej Elżbiety. To okres rozkwitu dramatu angielskiego. Dlatego często utwory powstałe w tym czasie określamy jako dramaty elżbietańskie.
Na przykładzie tragedii Romeo i Julia podaj cechy dramatu szekspirowskiego.
Cechy tragedii:
Zasada trzech jedności (jedność czasu, jedność miejsca, jedność akcji)
W tragedii antycznej (na przykładzie Antygony)
Jest przestrzegana
- jedność czasu: akcja toczy się jednego dnia, od świtu do zachodu,
- jedność miejsca: miejscem akcji jest jedynie pałac królewski w Tebach,
- jedność akcji: cały utwór dotyczy jednego wątku – buntu Antygony przeciwko nakazowi Kreona.
W tragedii Szekspira (na przykładzie Romea i Julii)
Nie jest przestrzegana
- jedność czasu: akcja Romea i Julii toczy się przez pięć dni,
- jedność miejsca: miejscem akcji są dwa miasta – Werona i Mantua, a w nich domy rodziny Kapuletich i Montekich, plac miejski, cmentarz.
- Jedność akcji została zachowana: cały utwór dotyczy nieszczęśliwej miłości młodych.
Zasada decorum – zasada stosowności, odpowiedniości stylu. Polega to na tym, że o tematach poważnych piszemy tylko podniosłym i uroczystym tonem.
W tragedii antycznej (na przykładzie Antygony)
- Przestrzegana jest zasada decorum – w tragedii greckiej nie ma miejsca na elementy komiczne.
W tragedii Szekspira (na przykładzie Romea i Julii)
- Wątki tragiczne przeplatane są elementami komicznymi, a więc zasada decorum nie została zachowana. Komiczne są niektóre wypowiedzi Niani, komiczne są też rozmowy Romea z przyjaciółmi o jego miłościach.
Budowa tragedii
W tragedii antycznej (na przykładzie Antygony)
- Tragedia antyczna składała się z epejsodiów (dialogi postaci), stasimonów (pieśni chóru), prologosu (pierwsza pieśń chóru) i exodosu (ostatnia pieśń chóru zamykająca akcję i komentująca ją).
W tragedii Szekspira (na przykładzie Romea i Julii)
- Tragedia szekspirowska zbudowana jest z aktów i scen – tak jak współczesne dramaty.
Przyczyną nieszczęścia bohaterów jest fatum – nieuchronny los.
W tragedii antycznej (na przykładzie Antygony)
- Przyczyną nieszczęścia bohaterów jest fatum, czyli przeznaczenie, któremu ogromną moc przypisywali starożytni.
W tragedii Szekspira (na przykładzie Romea i Julii)
- Przyczyną nieszczęścia bohaterów nie jest fatum, ale ich własne błędy (bezsensowne zakazy, które wprowadzili rodzice Julii i Romea).
Bohaterowie
W tragedii antycznej (na przykładzie Antygony)
- Zgodnie z zasadą decorum bohaterami tragedii mogli być tylko ludzie szlachetnie urodzeni.
W tragedii Szekspira (na przykładzie Romea i Julii)
- W tragedii szekspirowskiej bohaterami nie musieli być jedynie członkowie rodzin królewskich.
Styl i przynależność gatunkowa utworu
W tragedii antycznej (na przykładzie Antygony)
- Styl całej tragedii jest jednolity – cały tekst jest dramatem.
W tragedii Szekspira (na przykładzie Romea i Julii)
- Fragmenty typowo dramatyczne (dialogi postaci, monologi) są przeplatane elementami lirycznymi (opowieść Merkucja o Mab – królowej snów czy monologi zakochanej Julii) i epickimi (opowiadanie Niani o wypadku trzyletniej Julii).
Pojęci związane z teatrem
- Akt – część utworu dramatycznego obejmująca jakąś sekwencję wydarzeń.
- Scena – część dramatu wydzielona przez liczbę osób występujących na scenie – nadejście kolejnej osoby lub odejście którejś z występujących wyznacza koniec danej sceny.
- Odsłona – część spektaklu wydzielona przez zmianę miejsca akcji, co wiąże się z koniecznością zmiany dekoracji.
- Didaskalia – tekst poboczny w utworze dramatycznym. To wskazówki dla reżysera i aktorów.
- Monolog – dłuższa wypowiedź jednego z bohaterów.
- Dialog – rozmowa dwóch bohaterów na scenie.
Zobacz:
Na podstawie Hamleta lub Romea i Julii przedstaw cechy dramatu szekspirowskiego.